İçeriğe atla

Arap-Bizans savaşları

Bizans ve Arap savaşlarını gösteren harita.

Arap-Bizans savaşları, 7. yüzyıldan 11. yüzyıla kadar Müslüman Araplar ile Bizans İmparatorluğu arasında yapılan savaşlardır. Çatışmalar, 7. yüzyılda İslam peygamberi Muhammed'in, Raşidun ve Emevi halifelerinin ilk Müslüman fetihleri sırasında başladı ve halefleri tarafından 11. yüzyılın ortalarına kadar devam etti.

630'larda Arabistan'dan Müslüman Arapların ortaya çıkışı, Bizans'ın güney eyaletlerinin (Suriye ve Mısır) hızla Arap Halifeliğine kaptırılmasıyla sonuçlandı. Sonraki elli yıl boyunca, Emevi halifeleri döneminde Araplar, hâlâ Bizans'ın elinde olan Anadolu'ya defalarca akınlar düzenleyecek, Bizans'ın başkenti Konstantinopolis'i iki kez kuşatacak ve Afrika'daki Bizans Eksarhlığı'nı fethedecekti. Bu durum, 718'deki İkinci Arap Konstantinopolis Kuşatması'nın başarısızlığa uğramasından sonra, Anadolu'nun doğu kenarındaki Toros Dağları'nın karşılıklı olarak yoğun biçimde tahkim edilmiş ve büyük ölçüde nüfusu azaltılmış bir sınır olarak kurulmasına kadar istikrar kazanmadı. Abbasi döneminde ilişkiler daha normal hale geldi, karşılıklı elçilikler gönderidi ve hatta ateşkes dönemleri yaşandı. Ancak 10. yüzyıla kadar Abbasi hükûmeti ya da yerel yöneticiler tarafından desteklenen baskınlar ve karşı baskınlarla çatışmalar kalıcı olarak devam etti.

İlk yüzyıllarda Bizanslılar genellikle savunma halindeydiler ve açık alan savaşlarından kaçınarak müstahkem kalelerine çekilmeyi tercih ettiler. Ancak 740'tan sonra Araplarla savaşmak ve kaybettikleri toprakları geri almak amacıyla baskınlar düzenlemeye başladılar. Buna karşı Abbasiler, Anadolu'da çoğunlukla büyük ve yıkıcı baskınlarla misillede bulundu.

Araplar donanma kurarak Akdeniz'e açıldı ve 650'lerden itibaren tüm Akdeniz bir savaş alanına dönüştü. Adalara ve kıyı yerleşimlerine karşı baskınlar ve karşı saldırılar başlatıldı. Arap akınları, Girit, Malta ve Sicilya'nın fethinden sonra 9. yüzyılda ve 10. yüzyılın başlarında doruğa ulaştı, filoları Fransa, Dalmaçya ve Konstantinopolis kıyılarına ulaştı.

861'den sonra Abbasi devletinin gerilemesi ve parçalanması ve buna paralel olarak Bizans İmparatorluğu'nun Makedon hanedanı yönetimi altında güçlenmesiyle birlikte gidişat yavaş yavaş tersine döndü. Yaklaşık 920'den 976'ya kadar itibaren elli yıllık bir süre içinde Bizanslılar Arap savunmasını kırdılar ve kuzey Suriye ile Büyük Ermenistan üzerindeki kontrollerini yeniden sağladılar. Arap-Bizans savaşlarının son yüzyılına, Suriye'deki Fatımilerle olan sınır çatışmaları hakim oldu. Ancak sınır, 1060'tan sonra Selçuklu Türkleri ortaya çıkana kadar sabit kaldı.

Arka plan

6. ve 7. yüzyıllarda devam eden ve yükseliş dönemine giren Bizans-Sasani savaşları ve yinelenen hıyarcıklı veba (Justinianus Vebası) salgınları, Arapların ani ortaya çıkışı ve yayılması karşısında her iki imparatorluğu da güçsüz ve savunmasız bıraktı. Bizans ve Pers imparatorlukları arasındaki savaşların sonuncusu Bizanslıların zaferiyle sonuçlandı: İmparator Herakleios kaybedilen tüm toprakları geri aldı ve 629'da Gerçek HaçKudüs'e geri getirdi.[1]

İki imparatorluk da birkaç yıl içinde kendilerini Müslüman Araplarla savaş halinde bulduklarından askeri olarak toparlanmaya fırsat bulamadılar. Bu, tarihçi Howard Johnston'a göre bu ancak önüne ne bulursa katıp sürükleyen "bir insan seline" benzetilebilirdi.[2] George Liska'ya göre ise "gereksiz yere uzayan Bizans-Pers çatışması İslam'ın yolunu açtı".[3]

620'lerin sonlarında, İslam Peygamberi Muhammed, Arabistan'ın çoğunu fetih yoluyla ve komşu kabilelerle ittifaklar kurarak Müslüman yönetimi altında birleştirmeyi zaten başarmıştı ve ilk Müslüman-Bizans çatışmaları onun liderliği altında gerçekleşti. İmparator Herakleios ve Pers generali Şahrbaraz'ın 629'da Pers birliklerinin işgal altındaki Bizans doğu eyaletlerinden çekilmesine ilişkin şartlar üzerinde anlaşmaya varmasından sadece birkaç ay sonra, Arap ve Bizans birlikleri Bizans'ın vassal krallığı Gassaniler'in Muhammed'in elçisinin öldürülmesine tepki olarak Mute Muharebesi'nde karşı karşıya geldi. Muhammed 632'de öldü ve yerine yarımadanın tamamında güçlü bir Müslüman devletinin sağlamlaşmasıyla sonuçlanan başarılı Ridde Savaşları'ndan sonra tüm Arap Yarımadası'nın tartışmasız kontrolünü elinde bulunduran ilk Halife olan Ebu Bekir geçti.

Müslüman fetihleri, 629–718

Müslüman tarihçilerine göre, Bizans kuvvetlerinin Arabistan'ı işgal etme niyetiyle kuzey Arabistan'da yoğunlaştığına dair istihbarat alan Muhammed, Bizans ordusunu kuzeyde karşılamak amacıyla bir Müslüman ordusunu kuzeye, bugünkü kuzeybatı Suudi Arabistan'da bulunan Tebük'e götürdü. Ancak Bizans ordusu önceden geri çekilmişti. Her ne kadar tipik anlamda bir savaş olmasa da bu olay Müslüman Arapların Bizanslılarla ilk karşılaşmasını temsil ediyordu. Ancak bu durum hemen askeri bir düşmanlığa yol açmadı.[4]

Tebük seferine ilişkin bir Bizans anlatımı yoktur ve ayrıntıların çoğu daha sonraki Müslüman kaynaklardan gelmektedir. Bir Bizans kaynağında muhtemelen 629 tarihli Mute Savaşı'na atıfta bulunulduğu ileri sürülse de bu kesin değildir.[5] İlk çatışmalar, Bizans ve Sasani imparatorluklarının Arap vassal devletleri olan Gassaniler ve Lahmiler ile başlamış olabilir. Her halükarda, Müslüman Araplar 634'ten sonra her iki imparatorluğa karşı da topyekûn bir saldırı başlattılar ve bunun sonucunda Levant, Mısır ve İran'ın İslam adına fethi sağlandı. Bu fetihlerin başarılı Arap generalleri Halid bin Velid ve Amr bin el-'As'dı.

Bizans Suriye'sinin Araplarca fethi: 634–638

Levant'ta, Muhammed'in ölümünden sonra yerine geçen ve Raşidun Halifeleri adı verilen dört halifeden ilki Ebu Bekir'in emriyle Müslüman Arap ordusu, yerel birliklerin yanı sıra Bizans imparatorluk birliklerinden oluşan kuvvetlerle savaşmaya başladılar. İslam tarihçilerine göre, Suriye'nin her yerindeki Monofizitler ve Yahudiler, Arapların bu fetih harekâtlarını memnuniyetle karşıladılar. Arapları, kendilerini Bizans egemenliğinden kurtaran "kurtarıcılar" olarak gördüler.

Bizans İmparatoru Herakleios hastaydı ve 634'te Arapların Suriye'yi ve Bizans Filistini'ni fethetmesine direnmek için ordularına komuta edememişti. 634 yazında Ecnadeyn ve aynı yılın Aralık ayında veya 635'in Ocak ayında yapılan Fahl Muharebesi'nde Raşidun ordusu kesin bir zafer elde etti.[6] Bu zaferden sonra Müslüman kuvvetleri 634 yılında Halid bin Velid'in komutası altında Şam'ı fethetti.[7] Müslümanları yeni kazandıkları topraklardan çıkarmak için Bizans, aralarında Theodore Trithyrius ve Ermeni general Vahan'ın da bulunduğu büyük komutanların komutası altında mümkün olan en fazla sayıda askerin toplanıp gönderilmesini içeriyordu.[7]

Suriye'de ilerleyişini sürdüren Müslüman ordusunu durdurmak için yukarıda bahsedilen Bizans ordusu 636'da Yermük önlerine geldi. Burada yapılan Yermük Muharebesi de kesin Arap zaferiyle sonuçlandı. Herakleios'un, 9. yüzyıl tarihçisi Balazuri'ye göre Konstantinopolis'e gitmek üzere Antakya'dan ayrılırken söylediği veda ünlemi onun hayal kırıklığının ifadesidir: "Elvada sana ey Suriye. Düşman için ne güzel bir memleketsin."[8]

Kaynakça

  1. ^ Theophanes, Chronicle, 317–327
    * Greatrex–Lieu (2002), II, 217–227; Haldon (1997), 46; Baynes (1912), passim; Speck (1984), 178
  2. ^ Foss (1975), 746–747; Howard-Johnston (2006), xv
  3. ^ Liska (1998), 170
  4. ^ "Muhammad", Late Antiquity; Butler (2007), 145
  5. ^ Kaegi (1995), 67
  6. ^ Nicolle (1994), 47–49
  7. ^ a b Kaegi (1995), 112
  8. ^ "Internet History Sourcebooks Project". 11 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2016. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Rum Suresi</span> Kuranın 30. suresi

Başlığın diğer anlamları için, bakınız Rum

<span class="mw-page-title-main">Herakleios</span> 610–641 yılları arasındaki Bizans imparatoru

Herakleios veya Heraklius, Bizans İmparatorluğu'nun 610–641 yılları arasındaki imparatorudur. İslam'ın Muhammed tarafından kuruluşu ve yayılışı sırasında Bizans tahtında yer alan imparatordur.

<span class="mw-page-title-main">Yermük Muharebesi</span> Müslüman Arap ordularının Bizans İmparatorluğu ile yaptığı muharebe (636)

Yermük Muharebesi, Halid bin Velid komutasındaki İslam ordusuyla Bizans İmparatorluğu'nun Yermük'te yaptığı, Arap-Bizans savaşlarının en büyük muharebesidir.

Tebük Seferi, Ekim 630'da İslam peygamberi Muhammed ve 30.000 kişilik İslam ordusunun Tebük'te Bizans ordusuna karşı hücuma geçmesi sonucu meydana gelen olay. Bu muharebe tipik Bizans-Arap Savaşları gibi olmamıştır. Muharebe yapılmadan Bizans ordusu geri çekilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Râşidîn Halifeliği</span> Kurulan ilk İslam halifeliği (632–661)

Râşidîn Halifeliği, İslâm peygamberi Muhammed'in halefi olan ilk halifeliktir. Muhammed'in MS 632'deki vefatından sonra ilk dört ardışık halifesi (halef) tarafından yönetildi. Bu halifeler, Sünni İslam'da topluca Râşidîn ya da "Doğru Yolda olan" halifeler olarak bilinirler. Bu terim Şîa'da kullanılmaz, çünkü Şii Müslümanlar ilk üç halifenin yönetimini meşru görmez.

<span class="mw-page-title-main">Herakleios Hanedanı</span>

Herakleios (Heraklius) Hanedanı, 610-717 arasında Bizans İmparatorluğu'nu yöneten hanedan. Hanedanın kurucusu Herakleios 610-641 arasında başta kaldı. Herakleios Hanedanı ile Bizans İmparatorluğu Doğulaşmaya başladı ve Batı'dan kopuşta önemli bir evre başladı. Kimi müellife göre Doğu Roma'nın gerçek başlangıcı bu hanedan ile oldu. Latince yerine Grekçe'nin resmi dil olması ve Ortodoksluğun yükselmesi Batı'dan kopuşta başat nedenlerdi.

<span class="mw-page-title-main">Bizans savaşları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Doğu Roma ya da Bizans İmparatorluğu (330-1453) tarihi boyunca gerçekleşmiş savaşlar ya da Harici ihtilafların listesidir. Dahili ihtilaflar için, Bizans isyan ve iç savaşları listesine bakınız.

<span class="mw-page-title-main">Müslümanların Mısır'ı fethi</span> Tarihi olay

Müslümanların Mısır'ı fethi veya Arapların Mısır'i fethi, Mısır'ın MS 7. yüzyılda Müslümanlar tarafından fethedilmesidir. Bunun sonucunda Bizans İmparatorluğu'nun elindeki Mısır ve Libya Râşidîn Halifeliği'ne geçti.

<span class="mw-page-title-main">Ninova Muharebesi (627)</span> Bizans İmparatorluğu ile Sasani İmparatorluğu arasındaki savaş

Ninova Muharebesi, Bizans - Sasani Savaşı (602-628)'nın zirve muharebesidir. 627 yılında, Ninova yakınlarında gerçekleşmiştir. Savaşın sonucunda gelen Bizans zaferi, daha sonra Sasanilerde iç savaşa neden olmuş ve bir süre Roma İmparatorluğu'nu Orta Doğu'daki eski sınırlarına geri getirmiştir. Birkaç yıl içinde Râşidîn Halifeliği, Arabistan'dan çıktı ve imparatorluğu bir kez daha yıkımın eşiğine getirdiğinden, güç ve prestijin yeniden doğuşu sürekli olmadı.

<span class="mw-page-title-main">Müslümanların Levant'ı fethi</span> 7. yüzyılda Râşidîn Halifeliği tarafından gerçekleştirilen fetih

Müslümanların Levant'ı fethi veya Müslümanların Biladü'ş-Şam'ı fethi ya da Arapların Levant'ı fethi

Theodorus, Bizans imparatoru Herakleios'un kardeşi ; kuropalatis ve Herakleios'un Persler karşı ve Arap istilasına karşı savaşlarında önde gelen general.

Kudüs'ün Fethi veya Kudüs Kuşatması, 637 yılında Bizans İmparatorluğu ve Râşidîn Halifeliği arasında gerçekleşen askeri çatışmanın bir parçasıdır. Çatışma, Ebu Ubeyde bin Cerrah komutası altındaki Râşidîn ordusunun Kasım 636'da Kudüs'ü kuşatmasıyla başladı. Patrik Sophronius, altı ay sonra yalnızca Râşidîn halifesine teslim olmak şartıyla teslimiyeti kabul etti. 637 yılının Nisan ayında Halife Ömer, şehrin teslimini almak için Kudüs'e şahsen gitti. Patrik de Ömer'e teslim oldu.

<span class="mw-page-title-main">Busra Muharebesi</span>

Busra Muharebesi, Suriye'de 634 yılında Râşidîn Halifeliği ile Bizans İmparatorluğu arasında Busra'nın mülkiyeti için gerçekleşen muharebedir. Bizans vassal devleti Gassani krallığının başkenti olan şehir, İslam kuvvetleri tarafından ele geçirilen ilk önemli şehirdir. Kuşatma Haziran ve Temmuz 634 arasında sürmüştür.

Usame bin Zeyd'in Seferi, Haziran 632'de gerçekleşen, Usame bin Zeyd liderliğindeki ilk Müslüman Halifeliğinin Müslüman güçlerinin Bizans Suriye'sine baskın düzenlediği bir askeri seferdi.

<span class="mw-page-title-main">Bizans muharebeleri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Aşağıdakiler, 6. yüzyıldan 15. yüzyılın ortalarında dağılmasına kadar Doğu Roma veya Bizans İmparatorluğu tarafından yapılan muharebelerin, tarihe göre düzenlenmiş bir listesidir. Bu ayrıntılı bir liste değil. Bizans İmparatorluğu'nun Romalı öncülleri tarafından yapılan savaşlar için bkz.Roma muharebeleri listesi

<span class="mw-page-title-main">Şam Kuşatması (634)</span>

Şam kuşatması, 21 Ağustos'tan 19 Eylül 634'e kadar sürmüş ve şehir Râşidîn Halifeliği'nin eline geçmiştir. Şam, Müslümanların Levant'ı fethinde Bizans İmparatorluğu'nun elinden çıkan ilk büyük şehirdir.

Cebele bin Eyhem 7. yüzyılda Suriye'deki Ghassani hanedanının son hükümdarı veya filarşisiydi. 630'larda Müslümanların Levant'ı fethi sırasında Bizans İmparatorluğu adına Arap Hıristiyan kabile birliklerine Arap Müslüman güçlerine karşı komuta etmiştir. Kuzey Arabistan'daki Dumet-ül Cendel savaşlarında ve 636'da güney Suriye'deki belirleyici Yermük Muharebesi'nde güçleri yenilgiye uğratıldı. İslam'ın eşitlikçi ilkeleriyle ilgili olarak maruz kaldığı aşağılanmaları protesto etmek için inançla bağlarını koparmadan önce sözde İslam'a geçmiştir. Daha sonra Suriye'yi kalıcı olarak terk ederek aşireti ile Bizans Anadolu'suna sığınmıştır. Tarihçiler, döneme ait kaynakların bulunmaması nedeniyle Cebele'nin tarihselliği konusunda bölünmüş durumdadırlar; bazıları onun kişiliğinin esasen daha sonraki İslami yazarların edebi bir aracı olduğunu savunmaktadırlar.

Bu sayfada 632 yılında kurulan Râşidîn Halifeliği'nde 632'den 640'a kadar yaşanan olaylar yer alıyor.

Cüzam, geç antik ve erken İslam dönemlerinde güney Levant ve kuzeybatı Arabistan'da yaşayan büyük bir Arap kabilesiydi. Bizans döneminde kabile olarak Hristiyandı ve Bizanslılar ve Arap müttefikleri Yarmük Muharebesi'nde yenilene kadar 629 ile 636 yılları arasında Müslüman ordularına karşı savaştı. Daha sonra İslam'a geçti ve Cünd Filistin'in en büyük kabile grubu haline geldi.