İçeriğe atla

Aracı kurum

Aracı kuruluş ya da aracı kurum; sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunmak üzere Sermaye Piyasası Kurulu’nca(SPK) yetkili kılınmış bankalar ve aracı kurumlardır. Bankalar kuruluş, denetim, gözetim, muhasebe, mali tablo ve rapor standartları konularında Bankacılık Kanunu'na tabidir (SPK Kanunu md.50). Aracı kuruluşların kuruluş, faaliyet ve yetkilendirilmelerine ilişkin esaslar Sermaye Piyasası Kurulu’nun (Kurul) Seri: V No:46 sayılı “Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Tebliği” ile düzenlenmiştir.

Bu tebliğin amacı, Sermaye Piyasası Kanunu'nda sayılan aracılık faaliyetleri ile bu faaliyetleri Kanun çerçevesinde yürütecek kuruluşların, kuruluş, faaliyet ve yetkilendirilmelerine ilişkin esasları düzenlemektir.

Adı geçen tebliğde yer alan düzenlemelere ana başlıklar altında aşağıda yer verilmiştir.

Aracılık Faaliyetlerinin Tanımı ve Türleri

Sermaye piyasasında aracılık, sermaye piyasası araçlarının yetkili kuruluşlar tarafından kendi nam ve hesabına, başkası nam ve hesabına, kendi namına başkası hesabına ticari amaçla alım satımıdır.

Sermaye piyasasında aracılık faaliyetleri, halka arza aracılık, alım satıma aracılık ve türev araçların alım satımının yapılmasına aracılıktan oluşur.

Halka arza aracılık, alım satıma aracılık ve türev araçların alım satımının yapılmasına aracılık faaliyetleri Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca Kurul'dan yetki belgesi almış aracı kuruluşlarca yapılabilir.

Kurul, her bir aracılık faaliyetinin ayrı kuruluşlar tarafından yapılmasına ilişkin düzenlemeler yapmaya yetkilidir.

Aracı Kuruluşların Faaliyetleri

Aracı kuruluşların yapabilecekleri faaliyetler aracı kurum ve bankalar arasında farklılık göstermektedir. Aracı kurumlar, her bir ayrı faaliyet için Kurul'dan yetki belgesi almak kaydıyla;

  1. Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına,
  2. Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alımsatımına,
  3. Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil türev araçların dayandığı kategoriler itibarıyla ayrı ayrı veya bütün olarak türev araçların alım satımına, aracılık edebilirler.

Aracı kurumlar ayrıca;

  1. Sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımı (repo-ters repo),
  2. Yatırım danışmanlığı,
  3. Portföy yöneticiliği,

faaliyetlerini yapabilirler (Seri:V No:46, md.4).

Aracı kurumlar, yukarıda sayılan faaliyetlerin yanı sıra, kurulun uygun görüşü alınmak suretiyle diğer finansal ürün ve hizmetleri de sunabilirler. Söz konusu finansal hizmet ve ürünün sunumunun kendi özel mevzuatında özel bir izne veya yetkiye bağlanmış olması durumunda, hizmet veya ürünün sunumuna başlanmadan önce aracı kurumlar tarafından gerekli izinlerin alınması zorunludur. Kurul her aşamada, bu tür hizmet ve ürünlerin sunumunu, tüm aracı kurumlar veya münferit aracı kurum bazında geçici veya sürekli olarak durdurmaya yetkilidir.

Bankalar, Daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının,

  1. Borsa dışında,
  2. Hisse senedi işlemleri hariç olmak üzere borsada,

alım satımına aracılık yapabilir ve;

  1. Repo-ters repo,
  2. Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeli dahil türev araçların dayandığı kategoriler itibarıyla ayrı ayrı ya da bütün olarak türev araçların alım satımına aracılık, faaliyetlerini yapabilirler.

Mevduat kabul etmeyen bankalar ise yukarıda sayılan faaliyetlerin yanı sıra sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerini de yapabilirler.

Bankaların da bu faaliyetleri yürütebilmeleri için her bir ayrı faaliyet için Kurul'dan yetki belgesi almaları gerekir (Seri:V No:46, md.5). Aracı kuruluşların bu faaliyetleri, “Sermaye Piyasası Faaliyetleri” bölümünde detaylı şekilde anlatılmıştır.

Aracı kuruluşlar, kredili menkul kıymet, açığa satış ve menkul kıymetlerin ödünç alma ve verme işlemleriyle de uğraşabilirler (Seri:V No.18 md.4).

Kaynakça

  1. https://web.archive.org/web/20060917074308/http://www.tspakb.org.tr/index_tur.htm Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği
  2. http://www.spk.gov.tr 29 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Sermaye Piyasası Kurulu

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Banka</span> finansal etkinlikte bulunan kurum

Banka, faizle para alınıp verilebilen, kredi, iskonto, kambiyo işlemleri yapan, kasalarında para, değerli belge, eşya saklayan ve bunun dışındaki diğer ticari, finansal ve ekonomik etkinliklerde bulunan kuruluşlara denir. En yaygın üçüncül sektörlerden biridir. Banka sözcüğü İtalyanca banca sözcüğünden Türkçeye geçmiştir. Para bozma gişesi, para bozma yeri anlamına gelir. Kredilendirme faaliyetleri doğrudan banka tarafından veya sermaye piyasaları aracılığıyla dolaylı olarak da yapılabilir. Bankalar genellikle uluslararası bir dizi sermaye standardı olan Basel Anlaşmalarına dayanan asgari sermaye gereksinimine tabidir. Bankalar bir ülkenin finansal sistem ve ekonomisinde önemli bir rol oynadıklarından, yargı alanlarının çoğu bankalar üzerinde yüksek derecede düzenleme uygulamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Borsa İstanbul</span> İstanbul menkul kıymetler borsası

Borsa İstanbul ya da kısaca BİST, Türkiye'de 1985 yılında açılan sermaye piyasasında faaliyet gösteren Türk ve yabancı kaynaklı bankalara, aracı kurumlara saklama ile takas hizmeti verir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası olan adı 5 Nisan 2013 tarihinde "Borsa İstanbul" olarak değiştirilmiştir. Ayrıca "Yatırıma değer!" resmî slogan olarak kabul edilmiştir

Menkul kıymet alım/satım işlemlerinin takası, Borsa İstanbul'un (BIST) faaliyete geçtiği tarihlerde üyelerin kendi aralarında gerçekleştirilirken, 1988 yılından itibaren Borsa bünyesinde kurulan bir müdürlük tarafından yerine getirilmeye başlanmıştır.

İstanbul Altın Borsası 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 40/A maddesi hükmüne dayanarak SPK tarafından hazırlanan "Kıymetli Madenler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Genel Yönetmelik", 3 Nisan 1993 tarih ve 21541 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 15 Aralık 1999 tarihli ve 4487 sayılı Kanunla eklenen 40/B ve 40/C maddelerine dayanılarak, Türkiye'de sermaye piyasasında aracılık faaliyetinde bulunmaya Sermaye Piyasası Kanunu ile yetkili kılınmış kuruluşların üye olacağı, tüzel kişiliği haiz kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşu.

<span class="mw-page-title-main">Borsa</span> organize ticaret pazarı

Borsa veya sermaye piyasasının değişimi, alınıp satılabilir menkul kıymetler, stok, hisse senedi, emtialar, döviz, istikraz, vadeli kontratlar ve opsiyon sözleşmelerinin halka açık satıldığı veya satın alındığı organize bir piyasadır. Sermaye piyasası, üretken faaliyetleri destekleyen bir yatırım mekanizması oluşturur ve borsa ise bu amaca ulaşmak için kullanılan bir pazardır. Borsa, yatırımcıların faaliyetleri için güvenli bir ortam yaratmasının yanı sıra düzenli işlem mekanızmasına, güncel fiyatlara ve gerçek zamanlı alışveriş yapmaya sahip olmasından dolayı popülerdir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası</span> Türkiyenin merkez bankası

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), banknot ihraç eden, Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti'nin para ve kredi politikasını yürüten, veznedarlık görevini üstlenmiş ve devletin iktisadi ve mali danışmanlığını yapan yasal olarak bağımsız bir ekonomik kurumdur. Kâğıt para (banknot) basma tekelini elinde bulundurur ve bu yetkiye istinaden bağımsız olarak para politikasını belirler. Ayrıca Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı olan Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğünce basılan madeni paraların tedavülü de Merkez Bankasınca sağlanmaktadır.

Varlık Dayalı Menkul Kıymetleştirme (securitization), borçlanma aracı olarak banka kredilerinin yerini alan ciro edilebilir enstrümanların gelişimidir. Tasarruf kurumlarının ve diğer aracıların likit olmayan aktiflerinin paketlenerek menkul kıymetlere dönüştürülmesi işlemidir.

<span class="mw-page-title-main">Finans</span> Akademik disiplin

Finans, para, döviz ve sermaye varlıklarının incelenmesi ve disiplinidir. Mal ve hizmetlerin üretimi, dağıtımı ve tüketiminin incelenmesi olan ekonomi ile ilgilidir ancak ondan farklıdır. Kapsama dayalı olarak Finansal sistemlerde finansal faaliyetlere ilişkin disiplin, kişisel, kurumsal ve kamu finansmanı olarak ayrılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Para piyasası</span> kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasa

Para piyasası, 1 yıldan kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılandığı finansal piyasa türü. Para piyasalarındaki fonlar genellikle şirketlerin nakit, nakit benzeri veya nakde çevrilebilen dönen varlıklarını finanse etmek için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye İş Bankası</span> özel sermayeli küresel Türk bankası

Türkiye İş Bankası A.Ş., kısaca İş Bankası, Türkiye'de bireysel ve ticari bankacılık hizmeti sunan en büyük özel bankadır. 1924'te Mustafa Kemal Atatürk'ün emriyle kurulan İş Bankası, cumhuriyet döneminin ilk ulusal bankasıdır. 2023'te 2.5 trilyon Türk lirası aktif büyüklüğe ulaşan banka, The Banker dergisinin açıkladığı sıralamaya göre ana sermaye bazında dünyanın en büyük 181. bankasıdır. Aralık 2021 itibarıyla 21'i yurt dışında olmak üzere 1.195 şube, 6.476 bankamatik ve 22 bini aşkın personeli bulunan İş Bankası'nın ayrıca Almanya'da İşbank AG, Gürcistan'da İşbank Georgia A.Ş. ve Rusya'da İşbank A.Ş. adıyla üç iştiraki vardır.

Doğan Şirketler Grubu Holding A.Ş. veya kısaca Doğan Holding, iş dünyasına ilk adımını Aydın Doğan’ın 1959 yılında Mecidiyeköy Vergi Dairesi’ne kaydolması ve 1961’de otomotiv alanında ilk şirketini kurması ile atan şirkettir. 1980 yılında holdinge dönüşmüştür. Enerji, demir-çelik sanayisi, otomotiv, finans, gayrimenkul ve eğlence sektörlerinde faaliyet gösteren İstanbul merkezli bir holdingtir.

<span class="mw-page-title-main">Sermaye Piyasası Kurulu</span>

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), idari ve mali özerkliğe sahip düzenleyici ve denetleyici bir kamu kurumudur. 1981 yılında 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuştur. Sermaye Piyasası Kurulunun amacı; Sermaye Piyasası Kanunu'nun 1. maddesinde açıkça belirtilmiş olup; tasarrufların menkul kıymetlere yatırılarak halkın iktisadi kalkınmaya etkin ve yaygın bir şekilde katılmasını sağlamak amacıyla; sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışmasını, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarının korunmasını, düzenlemek ve denetlemektir.

Akbank, Ocak 1948'de Adana'da Hacı Ömer Sabancı'nın da aralarında bulunduğu bir grup iş insanı tarafından bölgedeki pamuk üreticilerine finansman sağlamak amacıyla kurulmuş özel banka. Yaklaşık 94 milyar dolar seviyesindeki aktif büyüklüğü ile Türkiye'nin en büyük bankalarından biri haline gelmiştir. Akbank 2017 yılında Brand Finance tarafından hazırlanan “Dünyanın En Değerli 500 Banka Markası” araştırmasında üst üste 6. Kez ‘Türkiye’nin En Değerli Banka Markası’ olmuştur. Akbank bu marka değeri ile dünya genelinde 500 bankanın bulunduğu listede 94. sırada yer almıştır. Akbank ayrıca, 2015 yılında Brand Finance'in yaptığı “Dünyanın En Değerli 500 Markası” araştırmasında “Türkiye’nin En Değerli Markası” olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">İller Bankası</span> Kamusal sermayeli Türk kalkınma ve yatırım bankası

İLBANK A.Ş., bütün işlemlerinde kuruluş kanunu ve özel hükümlerine bağlı, tüzel kişiliğe sahip, Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'nın ilgili kuruluşu olan bir kamu kurumudur.

Türev, temel olan asıl değerin fiyat araçlarına bağlı olması anlamına gelir. Hakların garanti altına alındığı, bir malın sabit bir fiyattan satın alınması ya da satılmasını sağlayan ticari anlaşmadır. Esas olan mal asıl değer olarak da tanımlanır. Asıl değer; menkul kıymetler, pazar (piyasa) bağlantılı referans büyüklükleri, diğer ticaret maddeleri olabilir; fakat ekonomik olmayan miktar da hava türevleri olabilir. Türevler fiyat değişimlerinin risklerine karşı güvenliği ve asıl değerlerin fiyat gelişimindeki spekülasyonu mümkün kılmaktadır.

Kitle fonlaması, çok sayıda bireyin küçük miktarda bağışlarına dayanan yeni nesil bir yatırım ve fonlama sistemidir. Bu sistemde, bireyler kitle fonlama platformu internet sitesi üzerinden bağış yapar, küçük bir hisse satın alır ya da üretilecek ilk ürünler karşılığı ödeme yapar.

<span class="mw-page-title-main">İntegral Forex</span>

İntegral Forex, Türkiye menşeli, finansal yatırım piyasalarında aracı kurumluk yapan İntegral Yatırım Menkul Değerler'in, Uluslararası döviz piyasası, vadeli kontratlar, türev piyasası ve hammadde yatırımları konusunda uzmanlaşmış alt markası olarak hizmet vermektedir.

Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP), sermaye piyasası ile Borsa İstanbul mevzuatı gereğince kamuoyuna açıklanmasına gerek görülen işlem ve bildirimlerin e-imza olarak iletildiği elektronik sistem. Genel olarak büyük iştirakler, Borsa İstanbul'da işlem gören hisse sahip ve ortakları, BYF'ler, aracı kurumlar, Sermaye Piyasası Kurulundan yetki almış yatırım şirketleri ve muhtelif fonlar KAP'a doğrudan bildirim gönderebilmektedir ve bildirimler çevrimiçi olarak görüntülenebilmektedir. Gönderilen bildirimlerin dili Türkçedir ancak ilk aşama sonrasında bilançolar İngilizce olarak da yayımlanmaktadır.

Finansal sistem, borç verenler, yatırımcılar ve borç alanlar gibi finansal piyasa katılımcıları arasında fon alışverişine izin veren sistemdir. Mali sistemler ulusal ve küresel düzeylerde çalışır. Mali kurumlar, karmaşık, yakından ilişkili hizmetlerden, piyasalardan ve yatırımcılar ile borç alanlar arasında verimli ve düzenli bağlantı sağlamayı amaçlayan kurumlardan oluşur. Diğer deyişle, paranın potansiyelini kullanmak ve faydalanmak için fonların gerek duyulduğu yerlere yeniden tahsisinin olduğu finansal ortam (para) mübadelesinin olduğu her yerde finansal sistemler vardır. Bütün bu mekanizmaya finansal sistem denilir.