Arabahmet
| Arabahmet | |
|---|---|
Άραπ Άχμετ, Arabahmet | |
 | |
| Ülke |  Kıbrıs Cumhuriyeti |
| • Kaza | Lefkoşa kazası |
| • Belediye | Lefkoşa Türk Belediyesi |
| Nüfus (2011) | |
| • Toplam | 3.550 |
Arabahmet, Kıbrıs'ın başkenti Lefkoşa'da mahalle. Mahalle ve mahallede bulunan Arabahmet Camii adını Lefkoşa'nın Osmanlı İmparatorluğu'nca ele geçirilmesinde komutanlık yapan Arap Ahmed Paşa'dan alır.[1] Surlariçi'nde yer alan tarihî Arabahmet mahallesinin 2011 itibarıyla nüfusu 561'dir.[2] Mahallenin neredeyse tamamı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti fiili kontrolü altındadır, küçük bir kısmıysa Kıbrıs Cumhuriyeti'nin egemenliğindedir. Tarihsel olarak günümüzde Köşklüçiftlik mahallesinin dahil olduğu surların dışındaki bir bölge de Arabahmet'in parçası kabul edilmekteydi. Köşklüçiftlik mahallesi Lefkoşa Türk Belediyesi bünyesinde Arabahmet'ten idari olarak ayrılmıştır. Bununla beraber Kıbrıs Cumhuriyeti'nin idari yapılanmasına göre surların dışındaki bu bölgeler hâlen Arabahmet'in parçasıdır. Güneyde Kıbrıs Cumhuriyeti egemenliği altında kalan kısımlar, surların dışında 50 kişinin ikamet ettiği, bir kısmı Yeşil Hat'ta kalan, Ledra Palace oteli çevresindeki küçük bir bölgedir. Bahsi geçen tüm bu bölgelerin 2011 itibarıyla toplam nüfusu 3.550'dir.[3][4][5]
1946 nüfus sayımında mahallenin nüfusu 2.550 olarak kaydedilmişti. Bunun 576'sı Rum, 846'sı Türk ve 1.195'i çoğunlukla Ermeniler ve az sayıda Latin'den oluşmak üzere "diğerleri"ydi.[6] Lefkoşa'da Ermenilerin yoğunlukla ikamet ettiği bir bölgeydi.[7]
Mimarisi
Bölgedeki yapıların kat yüksekliklerini gösteren grafik[8]
Mahalle, Arabahmet Camii'nden başlayıp ana aksı olan Şht. Salahi Şevket Sokak (eski adıyla "Victoria Street") boyunca ilerleyen, bu aks üzerinde birbirine bağlanan paralel dar sokaklarla Katolik Kilisesi'ne ve devamında Baf Kapısı'na varan bölgeyi tanımlar.[9] Dar yollar, meydanlar, meyve bahçeleri, birbirine yapışık düz çatılı ve içe dönük avlulu evlerin Lefkoşa'daki varlığı Lüzinyan Dönemi'ne (1192-1489) dayanır.[10] Bu dönemde binalar gotik stilinde inşa edilmiş olup bu döneme ait evlerden örnekler Arabahmet Bölgesi'nde yer almaktadır.[10] Tuncer Bağışkan'a göre Arabahmet'teki "çoğu evin" alt kısmı Lüzinyan, üst kısmı Osmanlı dönemine aittir.[11] Bu dönemin binalarında yerel malzeme sarı taş kullanılmış ve konutların avluları yaşamın geçtiği ana mekanlar olarak kurgulanmıştır.[10] Venedik Dönemi'nde (1489-1571) yollar daha uzun ve geniş bir yapıya sahip olmaya başlarken, sokak dokusu ve meydanlar kültürel yapısını korumaya devam etmiştir ve genel olarak dönemin yapıları tek katlı taş binalardan oluşmaktadır.[10] Osmanlı Dönemi'nde (1571-1878) bölgede iyi durumda olan yapıların korunduğu ve korunan binaların üstüne dönemin evlerinin inşa edildiği bilinmektedir.[12] Bitişik evlerin inşa edildiği bu dönemde inşa edilen Türk evlerinin plan oluşumunda harem-selamlık mekanlarının ayrışması gözlenmektedir. Harem ile selamlık arasında "sofa-geçiş aksı" bulunmaktadır.[12] Yapının içe dönük bir şekilde kurgulanması doğrudan iç avlu duvarlarında sağır ve göz hizasından yüksek duvar oluşumunu, pencerelerin ise bölmeli ve oran olarak normal standartlardan küçük tasarlanmasını beraberinde getirmiştir.[12] Üst katlarda ise cumbalarla konutun sokak ile ilişkisi sağlanmıştır.[12] Britanya Dönemi'nde (1878-1960) bina cephelerinde balkon, kapı girişlerinde verandalar yapılmış ve binalarda yerel malzeme olarak sarı taş kullanılmaya devam edilmiştir.[13] Köşeleri yuvarlak tasarlanmış binalar, pencere motiflerinde görülen eğrisel çizgiler ve cephelerdeki süs ve bezemeler bu dönemin mimarisine kimlik kazandıran niteliklerdir.[13] 1960 yılında başlayan Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kuruluşuyla, bu dönemde yaşanan 1974 eşiği ile Kıbrıs ikiye bölünen bir toplum ve kent yapısına sahne olmuştur.[13] Arabahmet Mahallesi bölünmeden sonra geçmişte sahip olduğu önemi yitirmiştir.[14] Ermenilerin çıkan olaylar sebebiyle bölgeden ayrılması ve yerlerine göçmen Türklerin yerleşmesiyle mahallenin çehresi değişmiştir.[14]
Göç
1954 yılına kadar yoğunluklu olarak mülk sahiplerinin yaşadığı Arabahmet, özellikle 1963-1965 yılları arasında büyük bir değişime sahne olmuştur.[15] Bölgede yaşayan sakinlerin bölgeyi terk etmesi ile büyük göçler yaşanmasıyla azalan nüfusun tekrar kazandırılması ve böylelikle bölgenin yeniden canlandırılması adına bölgeye Türkiye'den göçmen grupları yerleştirilmiştir.[15]
Rehabilitasyon
Yönetim, 1984 yılında Lefkoşa imar projesi kapsamında Arabahmet Rehabilitasyon Projesi'ni oluşturmuştur.[16] Finansal desteği UNDP (Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı) ve USIAD (Amerika Birleşik Devletleri Uluslararası Kalkınma Ajansı) tarafından sağlanan proje UNOPS (Birleşmiş Milletler Proje Hizmetleri Ofisi) tarafından uygulanmıştır.[17] Projenin diğer ayağı, Güney Kıbrıs'taki Chrysaliniotissa Bölgesi'ni kapsamıştır.[16] Arabahmet Rehabilitasyon Projesi'nin hedefleri şunlar olmuştur:[17]
- Beş yılda beş milyon dolarlık bir yatırımın sağlanması
- Restorasyon çalışmaları ile birlikte bölgelerin kaybettiği tarihi ve kültürel değerin yeniden kazandırılması
- Özellikle mal sahipleri, yerel kullanıcılar ve genç nüfusun bölgelere yeniden yönlendirilmesi
Arabahmet üzerine geliştirilen stratejiler sonucunda bölgede hedeflenen canlanmanın ve sürdürülebilir gelişmenin sağlanamaması yönetimi 2002 yılında bölgedeki sosyal ve ekonomik boyutu araştırmaya yönlendirmiştir.[18] Bu doğrultuda Arabahmet iyileştirme çalışmalarını yürüten ekip, sosyal araştırma ve anket çalışmaları yapmaya başlamış ve bu çalışmaları planlı bir şekilde takip edebilmek ve yürütebilmek için 2004 yılında Arabahmet Geliştirme Şirketi kurulmuştur.[18] Ancak bu şirketin kurulmasından sonra değişen politik güç yönetim stratejilerini değiştirmiş, kurulan şirket misyonunu ve işlevini kaybetmiştir.[18] 2013 yılında değişen yönetim ve stratejiler doğrultusunda Arabahmet Geliştirme Şirketi politikasının yeniden harekete geçirileceği belirtilmiştir.[19]
Kaynakça
- ^ "A description of the historic monuments of Cyprus. Studies in the archaeology and architecture of the island" by George Jeffery, Nicosia 1918
- ^ "Tablo 3. İlçe, Bucak, Belediye, Mahalle ve Cinsiyete göre sürekli ikamet eden nüfus, 2011". TRNC State Planning Organization. 4 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2015.
- ^ Mahallas,Nicosia Turkish Municipality "Archived copy". 31 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2013. retrieved Oct 2013
- ^ "Quarters of Nicosia" Prepared and published by the Dept. of Lands and Surveys, Cyprus, 1985, Revised 1997. Series DLS30. Scale 1:7500
- ^ "Census of Cyprus 2011". 2 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2017.
- ^ Census of Cyprus, 1946
- ^ Gürkan, Haşmet Muzaffer. Dünkü ve Bugünkü Lefkoşa (3. bas.). Galeri Kültür. ss. 117-8. ISBN 9963660037.
- ^ Berkay 2014, s. 46.
- ^ Sav, Sedef (2017), Bir Yeniden Kullanım Önerisi Olarak Lefkoşa Kent Müzesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, s. 84
- ^ a b c d Berkay, Erman (2014), Tarihi Kent Alanlarında Sürdürülebilir Gelişmeye Yönelik Bir Model Önerisi: Lefkoşa, Arabahmet Örneği, İstanbul Teknik Üniversitesi, s. 39
- ^ Bağışkan, Tuncer (4 Temmuz 2013). "Lefkoşa Arabahmet Mahallesi". Yenidüzen. 28 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2020.
- ^ a b c d Berkay 2014, s. 40.
- ^ a b c Berkay 2014, s. 41.
- ^ a b Sav 2017, s. 86.
- ^ a b Berkay 2014, s. 60.
- ^ a b Berkay 2014, s. 61.
- ^ a b Berkay 2014, s. 62.
- ^ a b c Berkay 2014, s. 68.
- ^ Berkay 2014, s. 94.
