İçeriğe atla

Araştırma etiği

Araştırma etiği, uygulamalı etik çalışmaları içinde yer alan bir disiplindir. Kapsamı, genel bilimsel dürüstlük ve suistimalden insan ve hayvan deneklere yapılan muameleye kadar uzanır.

Bu disiplin en çok tıbbi araştırmalarda gelişmiştir. Her bilimsel alanda ortaya çıkan tahrifat, uydurma ve intihal sorunlarının ötesinde, insan denekli araştırmalarda araştırma tasarımı ve hayvan deneyleri etik soruları en sık gündeme getiren alanlardır.

Tarihi vakalar listesinde, uluslararası araştırma etiği kurallarına yol açan Nazi insan deneyleri ve Tuskegee frengi deneyi gibi birçok büyük ölçekli ihlal ve insanlığa karşı işlenen suçlar yer almaktadır. Araştırma etiği alanında genelde atıfta bulunulan olaylar, 1947 Nürnberg Kodu, 1964 Helsinki Bildirgesi ve 1978 Belmont Raporu'dur.

Günümüzde ABD, Birleşik Krallık ve AB'de olduğu gibi araştırma etik kurulları, araştırmaların sorumlu bir şekilde yürütülmesini yönetmekte ve denetlemektedir. Sosyal bilimler, bilgi teknolojileri, biyoteknoloji veya mühendislik gibi diğer alanlardaki araştırmalar da etik kaygılara yol açabilir.[1][2]

Araştırma Etiği Disiplinleri

Tıp etiği

Tıp etiği, klinik tıp uygulamalarını ve ilgili bilimsel araştırmaları analiz eden uygulamalı bir etik dalıdır. Tıp etiği, herhangi bir karışıklık veya çatışma durumunda profesyonellerin başvurabileceği bir dizi değere dayanır. Bu değerler arasında özerkliğe saygı, zarar vermeme, yarar sağlama ve adalet yer almaktadır.[3]

Biyoetik

Biyoetik, biyoloji, tıp ve ilgili teknolojilerdeki gelişmelerden kaynaklananlar da dahil olmak üzere sağlıkla ilgili etik konularla ilgilenen (öncelikle insana odaklanan, ancak giderek artan bir şekilde hayvan etiğini de içeren) bir çalışma alanıdır.

İnsan denek araştırmaları ve hayvan testleri için araştırma etiği, tarihsel olarak tıp etiğinden ve modern zamanlarda çok daha geniş bir alan olan Biyoetikten türemiştir.

Etik Kurullar

Etik kurul, tıbbi deneylerin ve insan denekli araştırmaların ulusal ve uluslararası yasalara uygun olarak etik bir şekilde yürütülmesini sağlamaktan sorumlu bir organdır.

  • Birleşik Krallık'ta Ulusal Araştırma Etiği Hizmeti, Araştırma Etik Kurullarını oluşturan sorumlu kurumdur.
  • Amerika Birleşik Devletleri'nde, Kurumsal İnceleme Kurulu ilgili etik komitedir.
  • Kanada'da farklı kurumlar için farklı komiteler bulunmaktadır. Bu komiteler Araştırma Etik Kurulu (REB) ile komite görevlerini davranış (PRCR) ve etik komitesi (PRE) arasında paylaştıran iki komitedir.
  • Avrupa Birliği sadece kendi üyelerinin etik kurulları için kılavuz ilkeler belirler.
  •  DSÖ gibi büyük uluslararası kuruluşların kendi etik kurulları vardır.

Kanada'da öğrenciler, profesörler ve araştırma alanında çalışan diğer kişiler için zorunlu araştırma etiği eğitimi gerekmektedir. ABD, kurumsal inceleme kurulları prosedürlerini ilk olarak 1974 Ulusal Araştırma Yasası'nda yasalaştırmıştır.

Kaynakça

  1. ^ "Research Ethics and Integrity for Social Scientists (2nd Edition)". SAGE Research Methods. 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2024. 
  2. ^ "Ethics of Emerging Information and Communication Technologies: On the implementation of responsible research and innovation". European Journal of Public Health. 26 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2024. 
  3. ^ "Medical Ethics". NCBI Bookshelf. 20 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Etik veya ahlak felsefesi, doğru davranışlarda bulunmak, iyi bir insan olmak ve insani değerler hakkında düşünme pratiğidir. Etik sözcüğü Yunanca "kişilik, karakter" anlamına gelen "ethos" sözcüğünden türemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Japonya Uzay Araştırma Ajansı</span> Japonyada uzay araştırmaları ile ilgilenen kurumdur.

Japonya Uzay Araştırma Ajansı,, Japonya'nın ulusal havacılık ve uzay ajansıdır. 1 Ekim 2003'te NASDA, ISAS ve NAL adlı üç kurumun birleştirilmesiyle kurulmuş olup bilimsel araştırma, teknoloji geliştirme ve yörüngeye uyduların fırlatılması ve yerleştirilmesinden sorumludur ve asteroid keşifleri ve olası insanlı Ay keşifleri gibi çok daha gelişmiş görevlerde yer almaktadır. Merkezi Tokyo'nun Chōfu kentinde bulunan Chōfu Havacılık Merkezi'nde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Parapsikoloji</span> Paranormal ve psişik olayların incelenmesi

Parapsikoloji; duyular-dışı algılama, psikokinezi, ölümden sonra yaşam gibi konulara ilişkin paranormal olayların; deneysel yöntem yoluyla, çok disiplinli etüdü. Parapsikologlar tarafından, telepati, durugörü gibi paranormal yetenekleri, psikokinezi fenomenini ve diğer çeşitli psişik fenomenleri konu alan bir araştırma alanı olarak görülür. Ortodoks psikoloji bilimi tarafından, kapsam dışı ya da açıklanamaz kabul edilir.

İnsan deneyleri, insanlar üzerinde uygulanan tıbbî deneyleri içerir. Tıbbî araştırmalar'ın önemli bir parçasıdır ve birçok insan tıbbi tedavi için muayenehane denemeleri'ne gönüllü olmaktadır. Bazı insanlar ayrıca basit medikal bilim ve biyoloji için de gönüllü olmaktadır.

Biyoetik, tıp ve biyoloji alanında ortaya çıkan yeniliklerin, çeşitli teknolojik gelişmelere bağlı olan bilimsel sonuçların, etik düzlemde meydana getirdiği kapsamlı sorunların irdelenmesi üzerinden gelişen etik alanı ya da bölümüdür. Kelime anlamı olarak "canlı etiği" olarak da anlaşılır. Dolayısıyla biyoetik tüm bir yaşamı konu edinen etik tartışmadır.

<span class="mw-page-title-main">Tıp etiği</span> Hekimlik uygulamalarına ilişkin ahlaki ilkeler sistemi

Tıp etiği, tıbbın ve sağlık alanındaki bilimsel ve pratik çalışmaların etik yönden değerlendirilmesi ve ahlaki ikilemlere bir çözüm bulunmasını hedefleyen disiplindir. Genel konusu insan yaşamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Mühendislik etiği</span> Meslek etiği kavramının mühendislik yorumu

Mühendislik etiği, mühendislerin mühendislik uygulamaları için geçerli olan ve mesleğe, topluma, işe, işverene, meslektaşlarına karşı uymaları gereken etik davranışlar bütünüdür. Bilimsel bir disiplin olarak bilim felsefesi, mühendislik felsefesi ve teknoloji etiği gibi konularla yakından ilgilidir. Mühendislik etiğinin tek bir uygulaması ve standardı yoktur, dallara göre değişen anlamı ve uygulaması vardır.

Araştırma, en genel tanımıyla, birtakım olguların ortaya çıkarılması ve bilgi birikiminin arttırılması için yapılan her türlü sistematik çalışmayı içeren çok yönlü incelemedir. Araştırma, önyargılı ve hatalı kaynakların kontrol altına alınmasına yönelik özel bir dikkat ile karakterize edilir ve bir konunun anlaşılmasını artırmak için kanıtların toplanmasını, düzenlenmesini ve analizini içerir. UNESCO'nun tanımına göre araştırma, insan, kültür, toplum bilgilerinin birikimini artırmak ve bu bilgiyi yeni uygulamalar için kullanmak amacıyla girişilen sistematik yaratıcı eylemleri kapsar. Herhangi bir konu hakkında araştırma yapan kişiye araştırmacı denir.

<span class="mw-page-title-main">Akademik disiplinler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Akademik disiplinlere genel bir bakış ve güncel bir rehber olarak aşağıda ana hatlar verilmiştir:

<span class="mw-page-title-main">Ulusal Meclis (Ermenistan)</span> Ermenistanın tek meclisli yasama organı

Ermenistan Ulusal Meclisi, Ermenistan'ın tek meclisli yasama organıdır. Gayriresmi olarak Ermenistan Parlamentosu olarak da anılır.

<span class="mw-page-title-main">Ulusal Sağlık Enstitüleri</span> ABD hükûmetine bağlı tıbbi araştırma kurumu

Ulusal Sağlık Enstitüleri, Amerika Birleşik Devletleri Sağlık ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'na bağlı biyomedikal ve halk sağlığı alanlarında temel araştırmalar yapan bir kuruluştur. Merkezi Maryland eyaletine bağlı Bethesda'da yer almaktadır.

Çevre etiği, çevre ile ilgili, doğadaki ortak yaşamla ilgili sorunlarla sadece bilim ve teknolojik bakış açısıyla bakmayıp bu sorunları felsefe ve etik bağlamında sorgulayan ve çözümler üreten uygulama etiği alanlarından biridir. Genel olarak düşünüldüğünde, çevre etiğinin insanın doğayla ya da geniş anlamda kendi dışındaki dünya ile nasıl ilişkide bulunması gerektiğini incelediğini söyleyebiliriz.

<span class="mw-page-title-main">Hayvan deneyleri</span> insan-dışı hayvanlar üzerinde yapılan deneysel ve bilimsel çalışmalar

Hayvan deneyleri, insan dışındaki hayvan türleri üzerinde bilimsel amaçlarla gerçekleştirilen prosedürlerdir. Bu bilimsel amaçların başlıcaları:

Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu, hayvanlar üzerinde deneysel ve bilimsel çalışma yapmak üzere Tarım ve Orman Bakanlığı'ndan verilen çalışma izni ile bir deney hayvanı ünitesine sahip resmî ve özel kuruluşlar ile yüksek öğretim kurumlarının kendi bünyesinde oluşturmakla yükümlü olduğu bir kuruldur. Kanun, yönetmelik, genelge gibi yasal metinlerde genellikle kısaltması HADYEK kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">İnsan dışı primatlar üzerinde deneyler</span>

İnsan dışı primatları içeren deneyler, tıbbi ve tıbbi olmayan maddeler için toksisite testi; bulaşıcı hastalık çalışmaları ; nörolojik çalışmalar; davranış ve biliş; üreme; genetik ve ksenotransplantasyon çalışmalarını içerir. Amerika Birleşik Devletleri'nde her yıl yaklaşık 65.000 ve Avrupa Birliği'nde her yıl yaklaşık 7.000 insan dışı primat bu çalışmalarda kullanılmaktadır. Birçoğu bu çalışmalarda kullanılmak amacıyla yetiştirilirken bazıları vahşi doğadan yakalanır.

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan Tıp Öğrencileri Derneği</span>

Kazakistan Tıp Öğrencileri Derneği, Kazakistan'da bulunan dokuz tıp eğitim kurumundan üyelerinin yer aldığı, 2014 yılında kurulmuş bir tıp öğrencisi organizasyonudur. KazMSA, Uluslararası Tıp Öğrencileri Dernekleri Federasyonu'nun (IFMSA) tam üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Tıbbi biyoloji</span>

Tıbbi biyoloji veya biyomedikal, sağlık hizmetlerinde ve laboratuvar teşhislerinde pratik uygulamaları olan bir biyoloji alanıdır. Medikal hizmetlerde ve medikal bilim araştırmalarında bu bilim dalı büyük önem taşır zira diğer canlılar ve insanın medikal olmayan özellikleri bu uzmanlığın araştırmaları ve ışığında ilerleyebilir. Örneğin; hayvan kaynaklı olabilecek enfeksiyonlarda hayvan biyolojisi ve insan hastalıkları arasındaki ilişkiyi iyi bilen ve aktaran uzmanlar gerekir veya genetik aktarımla ilgili klinisyenlerin yeterli bilgisi olmayabilir. Biyomedikal kendi çapında halihazırda büyük araştırmalara imza atan ve tıp alanının dışında insan biyolojisinin gizemlerini açıklayan bir bilim dalıdır fakat genellikle tıbbi kondisyonlar hakkında yardım alınması amacıyla istihdam edilir. Tipik olarak "biyo-" ön ekini içeren birçok biyomedikal disiplini ve uzmanlık alanını içerir, örneğin:

<span class="mw-page-title-main">Vipeholm deneyleri</span>

Vipeholm deneyleri veya Vipeholm Çalışmaları, İsveç'in Lund kentindeki zeka geriliğine sahip olanlara yönelik Vipeholm Hastanesi'ndeki hastaların, dişinin çürümesini tetiklemek için "ekstra yapışkan şekerleme" de dahil olmak üzere büyük miktarlarda tatlılarla beslendiği bir dizi insan deneyiydi. Deneyler, karbonhidratların çürük oluşumunu etkileyip etkilemediğini belirlemek amacıyla hem şeker endüstrisi hem de diş hekimleri topluluğu tarafından desteklenmekteydi.

Uygulamalı etik, ahlaki değerlendirmelerin pratik yönüdür. Özel ve kamu yaşamında, mesleklerde, sağlıkta, teknolojide, hukukta ve liderlikte gerçek dünyadaki eylemlere ve bunların ahlaki değerlendirmelerine ilişkin etiktir.* Örneğin biyoetik; ötenazi, kıt sağlık kaynaklarının tahsisi veya insan embriyolarının araştırmalarda kullanılması gibi yaşam bilimlerindeki ahlaki sorunlara en iyi yaklaşımı belirlemekle ilgilenir. *** Çevre etiği, hükümet ve şirketlerin kirliliği temizleme sorumluluğu gibi ekolojik konularla ilgilenir.* İş etiği, ihbarcıların kamuya ve işverenlerine karşı görevlerini içerir.

Aydınlatılmış rıza, tıp etiği ve tıp hukukunda bir hastanın tıbbi bakımı hakkında karar vermeden önce yeterli bilgi ve anlayışa sahip olması gerektiğine dair bir ilkedir. İlgili bilgiler arasında tedavilerin riskleri ve faydaları, alternatif tedaviler, hastanın tedavideki rolü ve tedaviyi reddetme hakkı yer alabilir. Böylece hasta bilgilendirilmiş olarak tedaviyi reddedebilir bilgilendirilmiş olarak tedaviyi reddedebilir. Çoğu sistemde, sağlık hizmeti sağlayıcılarının hastanın rızasının aydınlatılmış olmasını sağlamak için yasal ve etik bir sorumluluğu vardır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.