Apollonia Ad Rhyndacum
Apollonia Ad Rhyndacum, antik dönemde Yunan mitolojisi tanrısı Apollon'a adanmış ve Apollonia adı verilmiş Yunan kentlerinden birisidir.
"Apollonia" adlı diğer kentlerden ayırabilmek için verilen "Apollonia Ad Rhyndacum" adı, "Rhyndakos kenarındaki Apollonia" anlamına gelir. Rhyndakos, Uluabat Gölü'nü havzasındaki Mustafakemalpaşa Çayı (Kocasu veya Orhaneli Çayı)'dır. Bursa'nın Nilüfer ilçesindeki Gölyazı'da bulunan ve Uluabat Gölü'nün içine doğru uzanan bir yarımada üzerine kurulu Apollonia kentinin Apollonia Ad Rhyndacum olduğu kabul edilmiştir. Ancak, Apollonia Ad Rhyndacum kentinin, Rhyndakos'un Marmara Denizi’ne döküldüğü bir yerlerde bulunması muhtemel bir başka Apollonia kentinin adı olabileceği de düşünülmektedir.[1]
Gölyazı'daki Apollonia kenti
Bugünkü Bursa ilinin Gölyazı beldesi sınırları içinde yer alan Apollinia antik kenti, Bitinya'nın önemli bir kenti idi. Kentte, Antik Çağ kalıntılarının yanı sıra Hristiyanlık ve Osmanlı dönemine ait yapılar da bulunur. Şehrin adı Osmanlılar döneminde Apolyont'a dönüşmüştür.
Günümüzdeki Gölyazı beldesinin, antik Apollonia kentinin sivil yerleşimi üzerine kurulduğu düşünülür.[2] Şehrin koruyucu tanrısı Apollon'a adanmış tapınak, karaya 1 km. uzaklıkta sığ bir adacık olan Kız Ada üzerinde bulunur. Kentin resmî sivil yapıları ise yarımadanın karaya yakın iç kısmındaki Zambak Tepe yamaçlarındadır.
2016 yılında nekropol alanında, 2017 yılında Apollyon Tapınağı'nın bulunduğu Kız Adası'nda kurtarma çalışmaları başlatılmıştır.[3]
Geçmişi
Kentin ilk kuruluş tarihi hakkında bilgi yoktur ancak Apollonia’da darp edildiği düşünülen birkaç sikke nedeniyle kentin MÖ 5. yüzyılın ortalarında kurulmuş olabileceği iddia edilmiştir. Apollonia'nın adının geçtiği en erken tarihli yazılı belge Milet'te bulunan MÖ 2. yüzyıla tarihlenen bir yazıttır. Kimi araştırmacılar, bu belgeye dayanarak kentin Miletos'un kolonisi olarak kurulduğu belirtilmiştir. Pergamon Krallığı'nın güçlendiği dönemde, bu krallığın hakimiyeti altına giren kent, kerevit ticaretinin de etkisiyle M.Ö. 1. yüzyılda zenginleşmiş ve yazılı kaynaklarda adından bahsedilmeye başlamıştır. Apollonia isminin geçtiği ilk sikkelerin darpları Pergamon Krallığı Dönemi’ne denk gelir, bu nedenle kuruluşunun M.Ö. 183 - 150 yılları arasında olduğunu iddia edenler de bulunur.[1]
Kent Pergamon Krallığı’nın MÖ 133 yılında Roma İmparatorluğu’na bağlanması ile Roma egemenliğine girdi. Roma İmparatorluk Dönemi’nde “civitas Iibera” (özgür kent) statüsündeydi. Roma döneminde bir süre Adramittion'a, bir süre de Kzykos'a bağlı bir yerleşim oldu. Roma İmparatoru Hadrianus, Bithynia gezisi sırasında kente uğramış; bu ziyaretin anısına kenti çevreleyen kale bedeninin kapısına bir yazıtaşı konmuştur.[4]
Apollonia, Bizans döneminde önce Bithynia Piskoposluğu'na, daha sonra Nicomedia (İzmit) ve kısa bir süre de Kios (Gemlik) Piskoposluğu'na bağlandı. 14. yüzyıl başında bir süre Osmanlı akınları karşısında Prusa (Bursa) ve Apemaa (Mudanya)'dan kaçanların toplantığı bir kent olarak varlığını sürdürdü.[2] Osmanlılar 1302'de Bizans ordusu ile yaptıkları Bafeus Muharebesi'nde yenilgiye uğrattıklarında kaçan Kite Tekfuru'nu kovalayarak ilk kez Apollonia ad Ryndacum önlerine geldiler; tekfurun teslim edilmesi konusunda anlaşmaya varılması üzerine geri çekildiler. Kent, daha sonra Osman Bey'in silah arkadaşlarından Aykut Alp'in oğlu Kara Ali tarafından fethedildi.[4] Osmanlı yönetiminde Hristiyan ve Müslüman Osmanlı yurttaşlarının bir arada yaşadığı ancak Hristiyan nüfusun ağırlıkta olduğu bir yerleşim olarak varlığını sürdürdü, adı Apolyont'a dönüştü.[2]
Kalıntılar
Kentin 1 km. kadar kuzeybatısında günümüzde Kız Adası olarak adlandırılan adacık, kentin tapınak adasıdır. Adada, yerleşime adını veren Apollon'a adanmış bir tapınağa ait kalıntılar bulunur. Nekropol alanında Roma dönemine ait mezar ve lahitle bulunmaktadır. Zambak Tepe'nn doğu yamacında adak nişleri, kuzey yamacında Stadion alanı, güneybatı yamacında 4000kişi kapasiteli olduğu tahmin edilen tiyatronun kalıntıları bulunur.[2]
Kaynakça
- ^ a b Şahin, Mustafa. "Apollonia Nekropolü Kurtarma Kazıları 2016-2017 Mezar Tipleri Üzerine Bir İnceleme". Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, Cilt 7, SAyı 4, Yıl 2018. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020.
- ^ a b c d Aybek, Serdar; Öz, Ali Kazım. "Apollonia Ad Rhyndacum (Gölyazı) ve Uluabat Gölü Çevresi Yüzey Araştırması 2006 Yılı Raporu" (PDF). Envanter.gov.tr sitesi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2020.[]
- ^ "2700 yıl öncesine ışık tutacak! Bursa'da bulundu". Sözcü gazetesi, 10 Aralık 2017. 10 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2020.
- ^ a b Kaplan, Esat. "Işık Tanrısı'nın Şehri:Gölyazı". Bursada Zaman Dergisi, 28 Nisan 2014. 3 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2020.
