Antik Yunanistan'da eşcinsellik

Klasik antik dönemde, Herodot,^[1] Platon,^[2] Ksenophon,^[3] Athenaeus^[4] ve birçokları Yunan toplumundaki eşcinselliğin yönlerini araştırmışlardır. Antik Yunanistan'da seçkin çevreler arasında eşcinsel cinsel ilişkilerin en yaygın ve sosyal açıdan en önemli biçimi, yetişkin erkekler ile ergenlik çağındaki veya ergenlik çağına yaklaşmış erkekler arasındaki cinsel ilişkilerdi. (Antik Yunan'da erkeklerle kadınlar arasındaki evlilikler de yaşa göre yapılandırılmıştı: Otuzlarında olan erkekler genelde kendi eşlerini ergenliğe yeni girmiş kadınlardan seçerdi).^[5] Yine de bazı şehir devletlerinde toplum bazında eşcinsellik ve pratikleri yasaktı veya muğlak bir yapıya sahipti; buna karşın belirli şehir devletlerinde ise çok yaygın olarak kabul ediliyordu.^[6] Yetişkin erkekler arasında cinsel ilişkiler var olmasına rağmen, Kenneth Dover'a göre, bu ilişkilerin her birinin en az bir üyesinin sosyal geleneklere karşı pasif bir cinsel rol üstlenmesi mümkündür, ancak bu yakın zamandaki bilim insanları tarafından şüpheyle karşılanmış ve sorgulanmıştır. Eşcinsel partnerler arasındaki bu tür ilişkilerin genel toplumda, özellikle kadınlar için nasıl değerlendirildiği belirsizdir, ancak örnekleri Sappho'nun zamanına kadar uzanmaktadır.^[7]

Antik Yunanlar, cinsel yönelimi modern Batı toplumlarının yaptığı gibi sosyal bir kimlik tanımlayıcısı olarak düşünmediler. Yunan toplumu, cinsel istek veya davranışı katılımcıların cinsiyetine göre değil, her bir katılımcının seks eyleminde oynadığı rolle, aktif veya pasif rolüyle ayırt etti.^[7] Oğlancılık gelenekleri içinde aktif ve pasif roller sırasıyla baskın ve boyun eğen sosyal rollere karşılık gelirdi: aktif (giren) rol erkeklik ile, yani daha yüksek bir sosyal statü ve yetişkinlik ile ilişkilendirilirken, pasif rol ise kadınsılık, yani daha düşük bir sosyal statü ve gençlik ile ilişkilendiriliyordu.^[7]

Antik Yunan'da elit erkek bireyler arasındaki en yaygın eşcinsellik ilişki "paiderastia", yani oğlancılıktı. Bu tür bir ilişkide yetişkin bir erkek ve ergen bir genç bulunurdu. Bir erkek sakalı tamamen çıkmayana kadar bir oğlan olarak görülürdü. Atina'da yaşlı adama erastes denilirdi. Erastes, yani yetişkin birey sevgilisi (eromones) olan genci eğitmeli, sevmeli ve onun için bir rol model olmalıydı, bunun karşılığında ise aldığı ödül gencin güzelliği, gençliği ve sadakati olurdu. Bu tür konseptler uzmanların yıllar boyunca buldukları arkeolojik kanıtlarla destekleniyor; örneğin, bronz bir levha üzerinde bir ok ve bir yay taşıyan yaşlı bir adamın bir keçiyi taşıyan bir çocuğu yakaladığı tasvir edilir. Ayrıca, çocuğun cinsel organları bron levhada bariz bir şekilde görülüyor, bu nedenle uzmanlar bunu ve buna kıyasla daha fazla kanıtı oğlancılık uygulaması olarak yorumluyor.^[9][]

Yunan soyluluğunun kökleri, bir siyasi örgütlenme birimi olarak şehir devletinin yükselişinden önce, Yunanistan'ın kabile geçmişinde yatmaktadır. Bu kabile toplulukları yaş gruplarına göre teşkilatlandırılmıştır. Bir oğlanın yetişkin yaş grubuna girme ve bir "erkek olma" zamanı geldiğinde, kabileden yetişkin bir erkekle bir süre zaman geçirerek erginleme töreninini uygulamış olurdu. Bu yaşlı adam, gençleri Yunan yaşam stilinin yolları ve yetişkinliğin sorumlulukları konusunda eğitirdi.^[10][]

Yunanistan'ın tarih öncesi kabilelerinde Yunan gençlerinin uğradığı geçiş ayini, şehir devletinin ya da polisin yükselişinden sonra yaygın olarak bilinen Yunan oğlancılık biçimine dönüştü. Yunan erkek çocukları artık topluluğun sınırlarını terk etmiyorlardı, daha ziyade şehrin sınırları içinde yaşlı erkeklerle ilişki kurar hale geldiler. Bu adamlar, daha önceki meslektaşları gibi, genç arkadaşlarının hayatlarında eğitici ve öğretici bir rol oynarlar; aynı şekilde, daha önceki zamanlarda olduğu gibi, erkek çocuklarıyla cinsel bir ilişkileri de olurdu. Bununla birlikte, aktif sekse maruz kalan partnerler toplum bazında düşük bir konumda ve sosyal olarak kabul edilen normların dışında görülürdü.^[11] Antik Yunan'da ilişkiye giren bireylerin cinsiyetlerinin aksine seks genelde aktif rol, baskınlık ve haz gibi kavramlarla anlaşılırdı. Dover'a göre, oğlancılık aktif ve baskın bir erkek rolü açısından eşcinsel bir ilişki olarak görülmüyordu. Aynı cinsiyetten iki kişi arasında bir cinsel ilişki vuku bulduğunda, bu ilişki gene de tamamen eşcinsel bir ilişki olarak değerlendirilmiyordu; çünkü, bu ilişkide bir kişi pasif rol üstleneceği için o kişi cinsel birleşme yönünden bir "erkek" olarak görülmezdi.^[12] Hubbard ve James Davidson, bir erkeğin yalnızca sekste pasif olduğu için kadınsı kabul edildiğine dair yeterli kanıt olmadığını savunuyorlar. Örneğin, Aristophanes'in Atlılar oyununun soylu sınıftan olmayan kahramanı pasif bir ortak olduğunu açıkça kabul eder.^[13]

Ayrıntılı bir sosyal kanun Yunan oğlancılığın mekanizmasını yönetiyordu. Zevklerine hitap eden genç erkeğe kur yapmak yetişkin erkeğin göreviydi ve genç erkek akıl hocasının arzularına teslim olmadan önce bir süre kendini geri çekmesi sosyal açıdan uygun görülüyordu. İk zamanlar hem erastes (yetişkin erkek) hem de eromones (genç erkek, oğlan) kendi arzularını baskılamalı ve kısıtlamalıydı. Bir müddet sonra genç erkek yeni akıl hocasının arzularına boyun eğerdi ve onun rehberliği altına girerdi. Yine de itaat halinde olan genç erkeğin akıl hocasından cinsel ilişkilerin de içinde bulunduğu "dersleri" alacağı kesin değildi. Bununla beraber tüm oğlancılık ilişkilerinin cinsel ilişkiler bulundurmadığını akılda tutmak önemlidir: Birçoğu basitçe bir arkadaşlık ve rehberlik ilişkisiydi.

Antik Yunanistan'da oğlancılık için yaş sınırı en az 12 yaşındaki çocukları kapsıyor gibi görünüyor. On iki yaşından küçük bir çocuğu sevmek uygunsuz kabul edilirdi, ancak bu tür bir uygulamaya bağlı herhangi bir yasal ceza olduğuna dair hiçbir kanıt yok. Geleneksel olarak bir erkek olarak kabul edilmesine kadar, yani çocuğun vücut kıllarının yaygın olarak büyümesine kadar oğlancılık ilişkisi devam edebilirdi. Bu nedenle bu gibi ilişkiler geçici bir süreyi kapsasa da, ilişkideki taraflar üzerinde daha uzun ve kalıcı etkileri olurdu. Antik Sparta düğünlerinde gelinin saçı kısa kesilir ve bir erkek gibi giydirilirdi. George Devereux bunun kocanın eşcinsel ilişkilerden heteroseksüel ilişkilere geçişini kolaylaştırmak için olduğunu belirtir.^[14] Bu, oğlancılık ilişkilerinin bir kadınla olduğu gibi cinsel ve yakın bir ilişki değil; geçici, gelişime katkı sunması beklenen ilişkiler olduğunu gösterir. Bu zamanlarda daha yaşlı, baskın bir erkek ile daha genç, itaatkar bir erkek arasındaki güç dinamiği ilişkileri nedeniyle eşcinsellik normal ve gerekli görülüyordu.^[15] Yine de, yakın yaşlardaki iki erkek benzer bir ilişkiyi paylaşması bir tabuydu ve sapkınlık olarak değerlendiriliyordu.^[16]

Eski Yunanlar, oğlancılığı şehir devletleri bağlamında sosyal ve eğitimsel bir kurum olarak tanımlayan, inceleyen, sistemleştiren ve kuran ilk topluluktu. Oğlancılık sivil hayatta, orduda, felsefede ve sanatta önemli bir unsurdu.^[17] Bilim insanları arasında oğlancılığın tüm sosyal sınıflarda yaygın olup olmadığı veya büyük ölçüde aristokrasi ile sınırlı olup olmadığı konusunda bazı tartışmalar hala sürmektedir.

Erkek aşıklardan oluşan ayrı bir askerî birlik olan Thebailerin Kutsal Grubu (bir askerî birlik) Eski Yunanların askerler arasındaki aşkı kullanarak askerlerin savaşçı ruhlarını geliştirdiğini gösteren en önemli örnektir. Thebaililer Makedon II. Philip'in kontrolü altına girmeden önce bu grubu Thebai'nin Gücü olarak adlandırırdı. II. Philip Chaeronea Muharebesi bittikten sonra savaş meydanındaki ölüleri gözlemlediğinde Thebaililerin Kutsal Grubu'na mensup askerlerin cesetlerinin savaş alanına saçıldığını görür ve Spartalıların Thebailerin bu askerî birliğine olan bakış açılarını ağır bir şekilde eleştiren şu sözü zikreder:

"Bu adamların utanç verici şeyler yaptığını veya bu tür şeylere maruz kaldığını düşünenler sefil bir şekilde mahvolurlar."^[18]

Plutarch'a göre Pammenes'in (dönemin thebaili bir generali) görüşü şuydu:

Homeros'un Nestor'u Yunanlara kabile kabile derecelendirmelerini tavsiye ettiğinde bir orduya emir verecek kadar yetenekli değildi... Dolayısıyla o aşıklara ve onların sevdiklerine katılmalıydı. Aynı kabileden insanlar için tehlikeler vuku bulduğunda birbirlerine çok az değer verirler; ama sevgiye dayalı dostlukla sağlamlaştırılan bir grup asla kırılmaz.

İlyada'daki Akhilleus ve Patroklos arasındaki kahramanca ilişki gibi Yunan mitolojisindekibölümlere yansıyan bu bağların, sevgililerini etkileme ve koruma arzusu nedeniyle cesaretin yanı sıra morali de artırdığı düşünülüyordu. Bu tür ilişkiler birçok Yunan tarihçi tarafından kaydedilmiştir. Plutarkhos'un kaydettiği Makedon II. Philip'in pek düşünmeden ettiği şu sözler buna bir örnektir:

"Bu tür aşka en duyarlı olanlar yalnızca en savaşçı halklar, Boiotialılar, Spartalılar ve Giritliler değil, aynı zamanda eskilerin en büyük kahramanlarıdır: Meleager, Akhilleus, Aristomenes, Kimon ve Epaminondas ."

Eretrialılar ve Halkidalılar arasındaki Lelantine Savaşı sırasında, belirleyici muharrebeden önce halkidalılar, Cleomachus (şanlı savaşçı) adlı bir savaşçının yardımını istedi. İsteklerine cevap veren savaşçı beraberinde sevgilisini de getirdi. Eretrialılara karşı hücumda önderlik ederek, kendi hayatı pahasına Halkidalıları zafere taşıdı. Halkidalılar şükran içinde pazar yerinde onun için bir mezar dikti.^[]

Yunan Eşcinselliği (Greek Homosexuality) isimli kitabını 1978'de yayınlayan klasikçi Kenneth Dover'ın görüşüne göre, Yunan toplumunda yetişkin erkeğin erkekliğini geliştirmenin önemi ve pasif partner olmanın algılanan kadınsılaştırıcı etkisi göz önüne alındığında, benzer sosyal statüye sahip yetişkin erkekler arasındaki ilişkiler son derece sorunlu kabul edilirdi ve genellikle sosyal damgalanma ile ilişkilendirilirdi^[19] Ancak bu utanç damgası yalnızca ilişkideki pasif partnere atfedilirdi. Dover ve destekçilerine göre, erkeklik çağına geldikten sonra pasif anal seks yapan Yunan erkekleri - bu tür bir noktada oğlancılık ilişkilerinde aktif ve baskın taraf olmaları bekleniyordu - kendilerini kadınsılaştırıyorlardı veya kendilerini bir kadın yapıyorlardı. Dover, Aristophanes'in oyunlarında kullanılan hakaretleri, 'pasif' erkeklerle alay edildiğinin kanıtı olarak ifade eder.

James Davidson ve Hubbard tarafından yayınlanan daha yakın tarihli çalışmalar, indirgemeci bir görüş olduğunu öne sürerek bu modele meydan okudu ve aksini kanıtladı.^[20]

Antik Yunan kültüründe yetişkin erkekler arasındaki derin duygusal bağın ilk kaydedilmiş görünümü İlyada'da (MÖ 800) görülür. Homeros, Akhilleus ve Patroklos arasındaki ilişkiyi cinsel bir ilişki olarak tasvir etmez. Antik Atinalılar yunan toplumunda neredeyse bir yarı tanrı olarak görülmesine rağmen Akhilleus'u traşsız, Patroklos'u ise sakallı olarak çömlek ve resimlerde tasvir eder ve ikisi arasındaki yaş farklılığına dikkat çekerler. Homeros geleneği Patroklos'u daha yaşlı ama Akhilleusl'u daha güçlü kıldığı için, Aeschylus ve Pausanias gibi seçkinler arasında hangilerinin erastes (yetişkin) ve hangi eromenos (genç) olarak algılanacağı konusunda bir anlaşmazlığa yol açtı. Bununla birlikte, çanak çömlek üzerindeki karakterlerin tasvirlerinin gerçeği yansıtmadığı ve antik Atina'nın güzellik standartlarına hitap edebilecek şekilde tasvir edildiği de söylenir. Ksenophon gibi diğerleri, Akhilleus ve Patroklos'un sadece yakın arkadaşlar olduğuna inanıyorlardı.

Myrmidonlar isimli tragedyasında Aiskhylos, tanrılar ona kendi hayatına mal olacağını söylemesine rağmen sevgilisinin intikamını almayı seçtiği için Akhilleus'u erastes yapar. Ancak Platon'un Symposion'undaki Phaedrus karakteri, Homeros'un Akhilleus'un güzelliğini vurguladığını ve bunun Patroklos'u değil, onu eromenos olarak nitelendirdiğini iddia eder.^[21]

Midilli adasından (lesbos) bir şair olan Sappho, kadınlara ve kızlara hitaben birçok aşk şiiri yazmıştır. Bu şiirlerdeki aşklar bazen karşılık bulur, bazen bulmaz. Sappho'nun diğer kadınlara olan aşkını anlatan 12.000 dizeye yakın şiir yazdığı sanılıyor. Bu şiirler arasından yalnızca 600 mısra günümüze ulaşmıştır. Antik çağdaki şöhretinin bir sonucu olarak, o ve ülkesi, kadınlar arasındaki aşkın simgesi haline geldi. Lezbiyen kelimesi Sappho'nun memleketi olan Lesbos'tan köken alır.

Aynı zamanda Sparta'da pedagojik erotik ilişkilerle beraber atletlerin çıplaklığı da kadınlar arasında kayda geçmiştir. MÖ 610'da bir dağ silsilesinde saban sürme ayinleri sırasında bir grup genç kızın tanrı ve tanrıçaları ve onlara olan bağlılıkları hakkında klasik ilahiler söylediği belgelendirilmiştir.^[22] Bununla beraber bu tür ilahiler kızların birbirleriyle flörtleşmeleri ve birbirilerine karşı yaptıkları cinsel imalı şakalarla daha ileri bir hoşnutluğu oluşturuyordu.^[22] Platon Symposion'da erkeklerle ilgilenmeyip kadınlara takıntı olan kadınlardan bahseder.^[23] Fakat genelde tarihsel kaynaklarda kadınlar arasındaki aşk ve cinsellik vakaları nadir görülür.^[7]

• Eşcinsellik
• Antik Yunan
• Oğlancılık
• İlyada
• İnisiyasyon