İçeriğe atla

Antik Filistinliler

MÖ 12. yüzyıla ait bir Antik Mısır kabartmasında Mısır askerleri tarafından esir alınmış Antik Filistinliler.
Antik Filistin. Kale resmi olanlar Pentapolis'i meydana getiren şehirlerdir.
Günümüzdeki Arap kökenli Filistin halkı için Filistinli Araplar maddesine bakınız.

Antik Filistinliler ya da Filistler (Asurca: Palastu veya Pilistu, İbranice: פְּלִשְׁתִּים - pelištīm), MÖ 12. yüzyılda,[1] İsrailoğulları ile yaklaşık olarak aynı dönemde[1] Filistin'e yerleşmiş ve bölgeye bugünkü ismini vermiş olan Ege kökenli halk.[1] Kitabı Mukaddes'e göre Kaftor'dan (muhtemelen Girit[1]) gelmişlerdir. Antik Mısır kayıtlarında bu halkın adı prst olarak geçer.[1]

Tarihçe

Bir Deniz Kavmi olan Filistinliler Anadolu, Kıbrıs ve Suriye'yi yerle bir ettikten sonra MÖ 1190'da Antik Mısır'ı işgal ettiler. Mısırlılar tarafından geri püskürtülünce Filistin'in güney sahilinde, bugünkü Tel Aviv-Yafa arasındaki Joppa denilen bölgeye yerleştiler.[1] Sonradan Yunanlar tarafından Filistin olarak adlandırılan bölgede 5 şehirden oluşan bir konfederasyon (Pentapolis) kurdular. Bu şehirler Gazze, Aşkelon, Aşdod, Gat ve Ekron'du.[1]

Filistinliler bölgede yayılmaya başlayınca komşuları İsrailoğulları ile mücadele etmeye başladılar. Bu konudaki temel kaynak Eski Ahit'teki Hakimler 13-16 bölümüdür. İsrailoğullarından daha üstün silahlara ve daha iyi askerî düzene sahiptiler.[1] MÖ 1050 yılı civarında Yehuda dağlık bölgesini topraklarına kattılar. MÖ 10. yüzyılda Birleşik İsrail kralı Davut (İslam'da Davut peygamber) tarafından mağlup edildiler. Bu dönemden sonra Antik Filistinlerin tarihine dair kayıtlar halktan ziyade bireysel şehirler hakkındadır. 10. yüzyılda gerçekleşen Yehuda ve İsrail krallığı bölünmesinden sonra Filistinliler bağımsızlıklarını yeniden kazandılar ve bu iki krallıkla savaşmaya başladılar.[1]

MÖ 7. yüzyılın ilk yarısında Filistin şehirleri Asur hükümdarlarının vasalları (feodal beylikleri) hâline geldiler. Aynı yüzyılın ikinci yarısında ise Mısır vasalları hâline geldiler. Daha sonra Babil kralı II. Nebukadnezar (MÖ 605-562) Suriye ve Filistin'i Neo-Babil imparatorluğuna kattı. Daha sonraları sırasıyla Pers, Yunan ve Roma kontrolüne girdiler.[1]

Dil ve kültür

Antik Filistinlilerin anadili ile ilgili hiçbir doküman yoktur.[1] Dilleri zamanla muhtemelen Kenan dili, Aramice ve sonradan da Yunanca olarak değişmiştir. Dinleri hakkında da bilgi yoktur. Eski Ahit'te bahsi geçen tanrıları, Sami isimlere sahiptir ve muhtemelen Kenanlıların dinlerinden ödünç alınmıştır.[1]

Davut tarafından mağlup edilene kadar Filistinliler, seranim denen ve halkı temsil eden bir heyetin üyesi olan yöneticiler tarafından yönetiliyordu. Yenilgiden sonra seranimler yerine krallar atandı.[1]

Muhtemelen Anadolu'da demircilik öğrenmiş olan Filistinliler, demircilik konusunda bölgede tekel hâline geldiler.[1] Erken dönem Filistin topraklarında belirgin özelliklere sahip bir çanak-çömlek türü bulundu. Bu çanak-çömlekler MÖ 13. yüzyıl Miken eserlerine benzerler.[1]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f g h i j k l m n o "Philistine." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2012.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Davud</span> İsrail ve Yehuda kralı

Davud, Tanak'a göre, Birleşik İsrail Krallığı'nın kralı olmuş bir Yahudi kraldı. İşboşet'in yerine gelir ve tahtı kendisinden sonra oğlu Süleyman'a bırakır.

<span class="mw-page-title-main">Filistinliler</span> Levantta bir etnonasyonel grup

Filistinliler, Filistin bölgesi kökenli Arap halk. Dünya genelinde yaklaşık 12 milyon Filistinli Arap vardır ve bunlardan sadece yarısına yakını herhangi bir devletin vatandaşlığına sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">İbraniler</span> Orta Doğulu bir eski Sami halkı

İbraniler, Sümer'in dağılışından sonra göçebe olarak Kenan'a yerleşmiş ve belli bir inanç sistemi yaratıp İsrailoğulları olarak ortaya çıkmış, Antik İbranice konuşan bir antik Sami milletidir.

<span class="mw-page-title-main">Kolossai</span> Frigyada antik bir kent

Kolossai Küçük Asya'daki antik Frigya kentidir ve Güney Anadolu'nun en ünlü şehirlerinden biriydi. Yazarı Havari Pavlus olan ve erken dönem bir Hristiyan metni olarak tanımlanan Epistula ad Colossenses, Kolossai'deki kiliseye hitap eder. MÖ 5. yüzyıldan itibaren önemli bir şehir olan Pavlus zamanında önemi azalmıştı, ancak yerel melek kültünün varlığıyla dikkat çekiyordu. 1192/3'te yıkılmadan önce Roma'nın - ve sonra Bizans'ın - Phrygia Pacatiana eyaletinin bir parçasıydı ve nüfusu yakındaki Chonae'ye taşındı.

<span class="mw-page-title-main">İsrailoğulları</span> Demir Çağında Kenanda yaşamış Semitik halk

İsrailoğulları, İshak'ın oğlu İsrail'in 12 oğlunun yarattığı, kabile ve monarşik olarak bir dönem Kenan'ın bir bölümünde hâkimiyet kurmuş bir İbrani konfederasyonuydu. Arkeolojik delillere göre İsrailoğulları, antik Transürdün ve Filistin'in yerlileri olan Kenanlılardan farklı bir topluluktu. Sümer kökenli İbranilerin, Sümerin dağılışından sonra kabileler halinde Verimli Hilal'e dağıldığı, önce Haran'a sonra ise Güney Kenan'a göç ettiği ve bölgeyi zorla ele geçirmediği arkeolojik açıdan doğrulanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Filistin (bölge)</span> Orta Doğuda coğrafi bölge

Filistin, Doğu Akdeniz'de ve Orta Doğu'da, İsrail topraklarının tamamı ile Gazze Şeridi ve Batı Şeria gibi Filistin Devleti topraklarını kapsayan coğrafi bölgedir. Bölgenin sınırları oldukça tartışmalıdır ve bazı kaynaklar Ürdün'ü de dahil ederler. Filistin, Kutsal Topraklar olarak bilinir ve Yahudiler, Hristiyanlar ve Müslümanlar için kutsaldır. 20. yüzyıldan beri bölgede Arap ve Yahudi millî unsurlarının mücadelesi devam etmekte, zaman zaman uzun süreli şiddete ve hatta savaşa dönüşmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yehuda Krallığı</span>

Yehuda Krallığı, Yakup'un 12 oğlundan biri olan Yehuda'nın, Güney Levant'ta kurduğu Yehuda kabilesinin gelişip monarşi sistemine dönüşmesi ile oluşmuş bir Demir Çağı krallığı. Birinci dönemde, Tevrat'a göre İsrail Krallığı'nın kralı Şaul'un ölümüyle Yehuda topraklarında bir krallık oluştu ve bu krallığın başında Yehuda kabilesinin lideri Davud geçti. Yedi yıl Yehuda'nın krallığını yaptıktan sonra İsrail Krallığını tekrar bir araya getirdi ve başkenti Kudüs yaptı. İkinci dönem ise Yehuda Krallığı dendiğinde akla ilk gelen dönemdir. MÖ 930'da Birleşik İsrail Krallığı ikiye bölündü. Davud'un torunu Rehoboam'ı kendilerine kral olarak seçmek istemeyen kuzeydeki on kabile kendi (ikinci) İsrail Krallığını oluşturdu ve güneydeki iki kabilenin krallığını yapan Rehoboam Yehuda Krallığı'nın lideri oldu. Bazen bölünmeden sonraki İsrail Krallığı'na Kuzey Krallığı Yehuda Krallığı'na da Güney Krallığı denir. Yehuda'nın varlığı MÖ 586 yılında Nebukadnezar önderliğindeki Babil İmparatorluğu'na yenik düşünce son buldu. Babillilerin bölgeyi fethiyle birinci Tapınak yıkıldı ve Yahudiler bölgeden sürüldü.

<span class="mw-page-title-main">Filistin</span> Vikimedya anlam ayrımı sayfası

Filistin, sıklıkla şu tanımları ifade eder:

<span class="mw-page-title-main">Yahudiye (eyalet)</span>

Yahudiye Eyaleti, Yahudiye, Samarya ve Edom bölgelerinin tümüne yayılmış ve Yahudilerin yaşadığı bir Roma eyaletiydi. Adını Herod Archelaus'un Yahudiye Tetrarşisinden almıştır, ancak bu Roma eyaleti çok daha geniş bir bölgeyi kapsıyordu. "Yahudiye" ismi, MÖ 6'ncı yüzyıldaki Yehuda Krallığı'ndan gelmiştir. Yahudilerin, bağımsızlık uğruna Romalılara karşı gerçekleştirdikleri Bar Kohba İsyanı'nından sonra ismi "Suriye Filistini" olarak değiştirildi.

<span class="mw-page-title-main">Babil Sürgünü</span> Yahudi tarihinde eski Yahuda Krallığından bir dizi insanın Babilde esir olduğu dönem

Yahudi tarihinde Babil Sürgünü veya Babil Esareti, MÖ altıncı yüzyılda Antik Yehuda Krallığı'nı Neo-Babil İmparatorluğu tarafından yenilgiye uğratılmasının ardından Yahudilerin esir düşüp topluca Babil'e sürüldüğü bir esaret dönemidir. Sürgün dönemi, MÖ 538'de Babil'in Persler tarafından alınması ile resmen sona ermiştir. Pers Kralı Büyük Kiros, Yahudilerin yeniden Kenan'a geri dönmelerine izin vermekle beraber, Yahudilerin yıkık mabedini bizzat inşa ettirmiştir. Bu yardımından ötürü Büyük Kiros, günümüzde hâlen Yahudiler tarafından övgü ve minnetle bahsedilir.

<span class="mw-page-title-main">İsrail Krallığı (birleşik monarşi)</span> Birleşik monarşili İsrail devleti

Birleşik İsrail Krallığı Tanah'ta anlatıldığı üzere İsrail topraklarında MÖ 1050 ve MÖ 930 yılları arasında var olmuş bir birleşik monarşiydi.

<span class="mw-page-title-main">İsrail Krallığı (kuzey)</span>

İsrail Krallığı Birinci İsrail Krallığı'nın MÖ 930'da yıkılmasından sonra kurulmuş iki devletten biridir. MÖ 930'da kurulan krallığın varlığı MÖ 720'de Asur İmparatorluğu'nun işgaliyle son buldu. En önemli şehirleri Şehem, Tirzah ve Samiriye idi.

<span class="mw-page-title-main">Dan kabilesi</span>

Dan kabilesi, Tora'da adı geçen On İki İsrail Kabilesi'nden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Aşer kabilesi</span>

Aşer kabilesi, Tora'da adı geçen On İki İsrail Kabilesi'nden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Ürdün'deki Yahudilerin tarihi</span>

Ürdün'deki Yahudilerin tarihi, bugünkü Ürdün coğrafyasının büyük bir bölümü bir zamanlar İsrail Diyarı'ndaki Yahudilerin tarihi ile çakıştığı için antik döneme kadar uzanır.

Mika kitabı, Eski Ahit/Tanah'ta bulunan on beş kehanet kitabından biri olup Küçük peygamberler dizisinin altıncısıdır. Kitabın yazarının, Yehuda Krallığı'na bağlı Moreşet köyünden MÖ 8. yüzyılda yaşamış ve isminin anlamı "Kim Yehova gibidir?" olan Mikayahu olduğu belirtilir. Kitap, 1-2, 3-5 ve 6-7. konular olmak üzere üç ana bölümden oluşur ve her bölümün başlangıcında "Dinle" kelimesi ve bunu takip eden kehanet bildirileri bulunur. Mika, adil olmayan liderlere karşı serzenişte bulunur, zengin ve güçlüye karşı fakiri savunur ve sosyal adalet konusunda vaazlar verir; bir yandan da Siyon merkezli ve Davud hanedanlığına bağlı barış dolu bir dünyayı dört gözle bekler.

<span class="mw-page-title-main">Câlût</span> Tanah, Eski Ahit ve Kuranda bahsi geçen savaşçı dev

Câlût ya da Golyat MÖ 11. yüzyılda yaşadığına inanılan ve Tanah, Eski Ahit ve Kur'an'da bahsi geçen savaşçı dev. İsrail Krallığı'nın gelecekteki hükümdarı Davud ile yaptığı ve kaybettiği düello ile bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Septuaginta</span> İbrani Kutsal Kitabının koine Grekçe tercümesi; geleneğe göre İskenderiyede yetmiş bilgin tarafından yapılmıştır

Septuaginta, Tanah'ın elde mevcut olan en eski Koini Grekçe çevirisi. 70 anlamına geldiği için LXX şeklinde kısaltılır. Dil analizleri, Tevrat kısmının MÖ 3. yüzyılda, geri kalan kısmın MÖ 2. yüzyılda çevirildiğini göstermektedir. Muhtemelen Yunancanın Lingua franca olarak kullanıldığı Mısır'da yaşayan Yahudiler için çevirilmişti. Sonradan ilk Hristiyan kiliseleri tarafından da kullanılmıştır.

Kutsal İbranice veya klasik İbranice, İbranicenin arkaik bir formu olup, Akdeniz ile Şeria Nehri arasında kalan Kenan toprakları denen bölgede Semitik Kenan dillerinden biriydi. Ahit İbranicesi MÖ yaklaşık 10. yüzyıldan, İkinci Tapınak döneminin sonu olan MS 70 yılına kadar kullanılmıştır. Ahit İbranicesi en nihayetinde gelişip Mişna İbranicesine dönüştü ve bu dil MS 2. yüzyıla kadar devam etti. Tanah, sessiz harf iskeletinin ve Orta Çağ'da kullanılmaya başlanan sesli harf sisteminin geçirdiği evrelerin belgesel kanıtıdır. Ayrıca, kuzeydeki İsrail Krallığı ile güneydeki Yehuda Krallığı'ndaki lehçe farklılıkları da göze çarpmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Amoriler</span> Suriye ve Güney Mezopotamya kökenli eski bir halktır

Amoriler, Sami dilleri konuşmuş Suriye ve Güney Mezopotamya kökenli eski bir halktır. MÖ 21. yüzyıldan MÖ 17. yüzyıla kadar bölgenin büyük bir kısmına hükmetmiş halk içinde Babil'in de dahil olduğu pek çok şehir devlet kurmuşlardır. Akad ve Sümer metinlerinde geçen Amurru kelimesi hem halkı hem de halkın ana tanrısını tanımlamak için kullanılmıştır.