Antik Çin'de filler

Antik Çin'de fillerin varlığı hem arkeolojik buluntularla hem de Çin sanat eserlerindeki tasvirler ile kanıtlanmıştır. Asya filinin artık soyu tükenmiş Elephas maximus rubridens adlı bir alt türü olduğuna inanılan bu filler MÖ 14. yüzyıla kadar Çin'in merkez ve güney bölgelerinde yaşamaktaydı. Bir zamanlar Çin'in kuzeyinde Anyang, Henan'a kadar olan bölgede yaşamışlardır.^[1]

Aralık 2012'de Çin'de bir grup araştırmacı, Shang ve Zhou Hanedanı dönemlerinde Çin'de yaşamış olan fillerin düşünüldüğü gibi Asya filinin bir alt türü olamayacağını ve Palaeoloxodon cinsinde yer alması gerektiğini bildiren bir çalışma yayımlamışlardır.^[2] Bu sonuca ulaşmak için Holosen döneminden kalma bütün Çin fili azı dişi ve fildişi buluntuları ile birlikte Shang ve Zhou hanedanı döneminden kalma ve hortumlarının ucunda iki parmak gibi çıkıntı olduğu tasvir edilen bütün sanat eserleri incelenmiştir. Asya fillerinin hortumlarında yalnızca tek parmak gibi çıkıntı bulunur.^[3] Fosil fil uzmanları Victoria Herridge ve Adrian Lister ise bu sonuç ile hemfikir değildir. Buna neden olarak bilimsel makalede gösterilen azıdişi kanıt resimlerin üzerindeki kontrast etkilerin resmin çözünürlüğünün düşük olması nedeniyle ortaya çıktığı ve daha iyi kalite fotoğraflarda bunların görünmediği iddiasıdır.^[4]

Çin filinin soyunun tükenmesinden sonra Çin'in güneybatı eyâletlerinde hâlâ filler yaşamaktadır ancak bunlar Asya fili'nin başka bir alt türü olan Hint filidir (Elephas maximus indicus).

Notlar

^ Brown, R. (2011). Blood Ivory: The Massacre of the African Elephant. Faber & Faber. ISBN 9780752475301.
^ DOI:10.1016/j.quaint.2011.10.039
^ Warwicker, Michelle (19 Aralık 2012). "Extinct elephant 'survived late' in North China". BBC Nature. 24 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2013.
^ B. Switek (27 Aralık 2012). "Bronze art sparks debate over the extinction of the straight-tusked elephant". National Geographic. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2013.

İlgili Araştırma Makaleleri

Fil, hortumlular takımının filgiller (Elephantidae) familyasını oluşturan memeli bir hayvandır. Geleneksel olarak Asya fili ve Afrika fili olmak üzere iki türü tanınır; ancak bazı kanıtlara dayanarak Afrika savan fili ile Afrika orman filinin de iki ayrı tür olduğu öne sürülür. Filler, Sahra altı Afrika ile Güney ve Güneydoğu Asya'da bulunur. İçinde mamutlar ve mastodonlar gibi soyu tükenmiş türleri de barındıran hortumlular takımından günümüzde soyunu sürdüren bir tek filler kalmıştır. Karada yaşayan en büyük hayvan olan Afrika filinin erkeği 4 m boya ve 7.000 kg ağırlığa ulaşabilir. Fillerin dikkat çekici ve ayırt edici özellikleri arasında, nesneleri yakalamak gibi çeşitli amaçlar için kullanılan uzun hortumları başta gelir. Uzun ve sivri olan kesici dişlerini nesneleri taşımak, yeri kazmak için kullanırlar. Fildişinin kaynağı olan bu kesici dişler aynı zamanda dövüşürken silah olarak da kullanılır. Filin büyük ve geniş kulakları vücut ısısını kontrol etmeye yarar. Afrika fillerinin kulakları daha büyük olur ve sırtları içbükeydir. Asya fillerinin ise kulakları daha küçük olur ve sırtları dışbükey ya da düzdür.

<span class="mw-page-title-main">Çin Hanedanı</span>

Çin Hanedanı, MÖ 221 - MÖ 206 yılları arasında Çin'i yönetmiş ilk hanedandır. Qin Hanedanlığı adını bugün Gansu ve Shaanxi eyaletlerinin kalbinde bulunan Qin bölgesinden alır. Qin Hanedanlığı'nın gücü, Shang Yang'ın MÖ 4. yüzyılda Savaşan Devletler Çağı'ndaki kanunlarda yaptığı legalist reformlarla artmıştır. MÖ 3. yüzyılın ortalarında ve sonlarında, Qin Hanedanlığı güçsüz Zhou Hanedanlığı'ndan başlayıp kalan diğer altı savaşan devleti de fethetmiş ve tüm Çin üzerinde kontrol elde ederek yönetimi tek çatı altında toplamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Shang Hanedanı</span> MÖ 1600 - MÖ 1027 yılları arasında Çinde Sarı Nehir deltasında hüküm sürmüş hanedanlık

Shang Hanedanı ya da Yīn Hanedanı (殷代) MÖ 1600 - MÖ 1027 yılları arasında Çin'de Sarı Irmak deltasında hüküm sürmüş hanedanlık.

<span class="mw-page-title-main">Zhou Hanedanı</span> Çu Devleti veya Zou Hanedanı

Zhou Hanedanı ; Çin tarihinde MÖ 1122'den MÖ 256 yılına kadar hüküm süren kraliyet hanedanı. Çin tarihindeki Zhou Hanedanı, diğer tüm hanedanlardan daha uzun süre hüküm sürmüştür. Bu hanedandan önce Çin'in yönetici hanedanı; Shang Hanedanı idi ve Çin Hanedanı'nı bu hanedan takip etmiştir.

Asya fili, yaşayan iki fil türünden biri, Elephas cinsinin yaşayan tek üyesidir. Aynı zamanda Asya'da yaşayan en iri hayvandır. Bu tür genelde Bangladeş, Hindistan, Sri Lanka, Çinhindi ve Endonezya'nın bazı yerlerinde görülür. Bu türün nesli tehlikededir, dünyada yalnızca 25.600 ila 32.750 arasında yabani Asya fili kaldığı düşünülmektedir.

Hortumlular, en çok dikkati çeken özellikleri olan hortumları ile adlandırılmış bir memeli takımı. Günümüzde tek yaşayan temsilcileri fillerdir.

Seylan fili Asya filinin kabul edilmiş üç alt türünden biridir ve Sri Lanka'ya özgüdür. 1986 yılından beri Elephas maximus Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından son üç kuşaktır popülasyonu en az %50 azaldığı için soyunun tükenme riski çok yüksek olan tehlikedeki türler arasında listelenir. Türün karşısındaki en önemli tehditler yaşam alanı yokolması ve yaşam alanı parçalanmasıdır.

Sumatra fili Asya filinin kabul edilmiş üç alt türünden biridir ve Endonezya'nın Sumatra adasına özgüdür. 2011 yılından beri Sumatra fili Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından son üç kuşaktır popülasyonu en az %80 azaldığı için soyunun tükenme riski had safhada olan kritik tehlikedeki türler arasında listelenir. Türün karşısındaki en önemli tehditler yaşam alanı yokolması ve yaşam alanı parçalanmasıdır ve Sumatra filinin doğal yaşam alanının %69'u son 25 yılda yok olmuştur. Geriye kalan orman örtüsü 250 km²'den küçük bloklar hâlindedir ve sağlıklı bir fil popülasyonunu devam ettirebilmek için yeterli değildir.

Hint fili Asya filinin kabul edilmiş üç alt türünden biridir ve Asya anakarasına özgüdür. 1986 yılından beri Elephas maximus Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından son üç kuşaktır popülasyonu en az %50 azaldığı için soyunun tükenme riski çok yüksek olan tehlikedeki türler arasında listelenir. Türün karşısındaki en önemli tehditler yaşam alanı yokolması ve yaşam alanı parçalanmasıdır.

Borneo fili ya da Borneo pigme fili Borneo'nun kuzeydoğusunda yaşar. Taksonomik sınıflandırması hâlâ tartışmalıdır. Elephas maximus borneensis alt türü olarak sınıflandırılabilmek için geniş çaplı morfometrik ve genetik çalışmaların sonuçlanmasını beklemektedir.1986 yılından beri Elephas maximus Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından son üç kuşaktır popülasyonu en az %50 azaldığı için soyunun tükenme riski çok yüksek olan tehlikedeki türler arasında listelenir. Türün karşısındaki en önemli tehditler yaşam alanı yokolması ve yaşam alanı parçalanmasıdır.

Elephas, hortumlular (Proboscidea) takımının günümüzde yaşayan iki fil cinsinden biridir. Cinsin soyu tükenmemiş tek türü ise Asya filidir Elephas maximus.

<span class="mw-page-title-main">Fil türleri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Filgiller familyasında sınıflandırılan, yaşayan ve soyu tükenmiş (†) fil türleri listesi.

Alt familya Elephantinae
- Oymak Elephantini (filler)
  - Cins †Primelephas
    - Tür †Primelephas gomphotheroides
    - Tür †Primelephas korotorensis
  - Alt oymak Loxodontina
    - Cins Loxodonta
      - Tür Loxodonta africana
        Alt tür Loxodonta africana africana
        Alt tür †Loxodonta africana pharaonensis
      - Tür Loxodonta cyclotis
  - Alt oymak Elephantina ya da Üst cins Elephadon
    - Cins Elephas
      - Tür Elephas maximus
        Alt tür Elephas maximus indicus
        Alt tür Elephas maximus maximus
        Alt tür Elephas maximus sumatranus
        Alt tür Elephas maximus borneensis
        Alt tür ? Vietnam fili ve Laos fili
        Alt tür ? †Elephas maximus rubridens
        Alt tür †Elephas maximus asurus
      - Tür †Elephas beyeri
      - Tür †Elephas celebensis
      - Tür †Elephas hysudricus
      - Tür †Elephas iolensis
      - Tür †Elephas planifrons
      - Tür †Elephas platycephalus
      - Tür †Elephas recki
      - Alt cins †Palaeoloxodon
        Tür †Elephas (Palaeoloxodon) antiquus
        Tür †Elephas (Palaeoloxodon) creticus
        Tür †Elephas (Palaeoloxodon) creutzburgi
        Tür †Elephas (Palaeoloxodon) chaniensis
        Tür †Elephas (Palaeoloxodon) cypriotes
        Tür †Elephas (Palaeoloxodon) ekorensis
        Tür †Elephas (Palaeoloxodon) falconeri
        Tür †Elephas (Palaeoloxodon) mnaidriensis
        Tür †Elephas (Palaeoloxodon) melitensis
        Tür †Elephas (Palaeoloxodon) namadicus
        Tür †Elephas (Palaeoloxodon) naumanni
    - Cins †Mammuthus (Mamutlar)
      - Tür †Mammuthus africanavus †
      - Tür †Mammuthus columbi
      - Tür †Mammuthus exilis
      - Tür †Mammuthus imperator
      - Tür †Mammuthus lamarmorae
      - Tür †Mammuthus meridionalis
      - Tür †Mammuthus primigenius
      - Tür †Mammuthus subplanifrons
      - Tür †Mammuthus armeniacus )
- Oymak Belodontini †
  - Alt oymak Belodontina †
    - Cins Tetrabelodon †
    - Cins Stegotetrabelodon †
    - Cins Stegodibelodon †
Alt familya Stegodontinae †
- Cins Stegodon †
  - Tür Stegodon aurorae †
  - Tür Stegodon elephantoides †
  - Tür Stegodon florensis †
  - Tür Stegodon ganesha †
  - Tür Stegodon insignis †
  - Tür Stegodon orientalis †
  - Tür Stegodon shinshuensis †
  - Tür Stegodon sompoensis †
  - Tür Stegodon sondaarii †
  - Tür Stegodon trigonocephalus †
  - Tür Stegodon zdanski †
Alt familya Lophodontinae ya da Rhynchotheriinae†
- Cins Anancus †
  - Tür Anancus alexeevae †
  - Tür Anancus arvernensis †
  - Tür Anancus kenyensis †
- Cins Morrillia †
- Oymak Lophodontini †
  - Alt oymak Lophodontina †
    - Cins Tetralophodon †
    - Cins Paratetralophodon †
    - Cins Zygolophodon †
- Oymak Cuvieroniini †
  - Cins Stegomastodon †
    - Tür Stegomastodon arizonae †
    - Tür Stegomastodon mirificus †
    - Tür Stegomastodon platensis †
    - Tür Stegomastodon primitivus †
    - Tür Stegomastodon waringi †
  - Cins Cuvieronius †
    - Tür Cuvieronius hyodon †
    - Tür Cuvieronius priestleyi †
    - Tür Cuvieronius tropicus †

Pigme fil hem Afrika hem Asya'da yaşadığı rapor edilmiş bir tür. Eskiden Loxodonta pumilio adıyla tanımlanmış olan Afrika pigme fili, bugün Afrika orman filinin bir polimorfu olarak kabul edilmektedir.

Suriye fili Asya filinin en batıda yaşamış olan ve antik zamanlarda soyu tükenmiş olan popülasyonu için önerilen isimdir. Yaklaşık MÖ 3 milyon yıl ile MÖ 100 yılları arasında tarihlendirilen E. m. asurus filine ait kemik kalıntılarına Orta Doğu'da rastlanmıştır.

Palaeoloxodon falconeri filgiller familyasından, Asya fili ile yakın akraba olan Sicilya ve Malta'da yaşamış soyu tükenmiş bir fil türüdür. 1867 yılında George Busk, ilk olarak Hugh Falconer tarafından Palaeoloxodon melitensis türünü tanımlamak için kullanılan fosillerin içinden birçok küçük azı dişine dayanarak Elephas falconeri türünü önermiştir. Adalarda yaşayan bu fil türü yalnızca 90 cm.'lik boyuyla ada cüceleşmesinin bir örneğidir. P. falconeri' türünün ataları muhtemelen Buzul Çağı sırasında deniz seviyesinin azalması sonucunda Akdeniz adalarına gelmişlerdir.

Cüce filler, hortumlular takımının, adalarda allopatrik türleşme sürecinin sonucunda yakın atalarıyla kıyaslandığında daha küçük boylara evrimleşmiş tarihöncesi dönemde yaşamış ve soyu tükenmiş üyeleridir. Cüce filler, karada yaşayan büyük omurgalıların kaynak az olan çevrelere uyum sağlayabilmek için erken ergenleşen ve üreyebilen bireylerin seçildiği ve dolayısıyla da cüce formlara evrimleştiği ada cüceleşmesinin de bir örneğidir. Asya fillerinin adalarda yaşayan bazı popülasyonları da kısmen boylarının azaldığı bir süreçten geçmiş ve ortaya pigme fil popülasyonları çıkmıştır.

Filler, dünya üzerindeki en zeki hayvan türlerinden biridir. Beyinleri, 5 kg'ın üzerinde olan ağırlığıyla karada yaşayan diğer hayvanlarınkinden daha büyüktür. Ortalama bir balinanın kütlesi ortalama bir filin kütlesinin yirmi katı olmasına rağmen ortalama balina beyni filinkine göre yalnızca iki katı büyüklüğündedir. Yapı ve karmaşıklık açısından fil beyni insan beyniyle benzerlik gösterir.Fillerin serebral korteksinde insan beyninde olduğu kadar nöron bulunur ki bu da yakınsak evrime işaret eder.

Filgiller (Elephantidae), fillerin yanı sıra, mamutlar gibi soyu tükenmiş akrabalarından oluşan bir taksonomik familyadır. Bu hayvanlar, hortumları ve dişleri olan, büyük karasal memelilerdir. Familyanın çoğu cinsleri ve türlerinin soyu tükenmiştir. Günümüzde sadece iki cinsi, Afrika fili (Loxodonta) ve Asya fili (Elephas), yaşamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çin tarihi</span> ulusal tarih

Çin tarihi, yazılı kaynaklara göre 3500 yıldan fazla geriye uzanmakta olup yazılı Çin tarihi ise MÖ 1500'lerde Shang Hanedanı döneminden başlamaktadır. Çin binlerce yıllık tarihi ile dünyanın en eski medeniyetlerinden biri ve uygarlığın beşiği olarak kabul edilmektedir. Çin uzun tarihi boyunca değişimli olarak birleşik bir devlet olarak veya birçok devlet halinde parçalanmış olarak varlığını sürdürmüştür.

Kehanet kemiği yazısı, piromantik kehanette kullanılan kehanet kemikleri - hayvan kemikleri veya kaplumbağa plastronları - üzerine oyulmuş eski bir Çince karakter biçimidir. Kehanet kemiği yazısı, MÖ 2. binyılın sonlarında kullanıldı ve bilinen en eski Çince yazı biçimidir. Yaklaşık 150.000 parçası keşfedilen kehanet kemiği yazıtlarının büyük çoğunluğu, Henan Eyaleti, Anyang, Xiaotun Köyünde bulunan Yinxu bölgesinde bulundu. En son önemli keşif, 1993 yılında Xiaotun yakınlarında bulunan 579'u yazılı olmak üzere 1.608 parçadan oluşan Huayuanzhuang deposudur.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.