Andrea Chenier

Andrea Chénier, Umberto Giordano'nun Luigi Illica tarafından uyarlanmış bir İtalyan librettosu üzerine yazdığı ve ilk olarak 28 Mart 1896'da Milano, La Scala'da sahnelenmiş olan dört perdelik verismo stilinde bir operadır. Konu, Fransız Devrimi sırasında idam edilen Fransız şair André Chénier'in (1762-1794) hayatına dayanıyor. Carlo Gérard karakteri kısmen devrimin önde gelen isimlerinden Jean-Lambert Tallien'e dayanıyor.

Andrea Chénier, 20. yüzyılın ilk yarısına göre daha az sıklıkta sahnelense de izleyiciler arasında popüler olmaya devam etmektedir. Repertuarda hayatta kalmasının bir nedeni, Giordano'nun başroldeki tenor için yazdığı lirik-dramatik müziktir; bu, yetenekli bir şarkıcıya teatral becerisini gösterme ve sesini sergileme fırsatı verir.

İtalyan tenor Giuseppe Borgatti'nin ilk performansta baş roldeki zaferi, onu hemen İtalyan opera şarkıcılarının ön saflarına itmiştir. Bir verismo opera uzmanı olmak yerine İtalya'nın en büyük Wagnerist tenoru olmaya devam ettmiştir. Türkiye'de ilk defa 1963'te Ankara Opera Sahnesi'nde sahnelenmiştir.

Çalışma ilk olarak Milano'daki Teatro alla Scala'da 28 Mart 1896'da sırasıyla soprano, tenor ve baritonun önde gelen bölümlerinde Evelina Carrera, Giuseppe Borgatti (on birinci saatte Alfonso Garulli'nin yerini aldı) ve Mario Sammarco ile yapıldı. Rodolfo Ferrari yönetti.

Diğer önemli ilk performanslar arasında 13 Kasım 1896'da New York'ta Müzik Akademisi'nde; 3 Şubat 1897'de Gustav Mahler yönetiminde Hamburg'da; ve 16 Nisan 1903'te Londra'daki Camden Tiyatrosu'nda (İngilizce olarak gerçekleştirildi).

Borgatti'nin yanı sıra, operanın prömiyeri ile II.Dünya Savaşı'nın patlak vermesi arasındaki dönemde ünlü başrol oyuncuları arasındaki isimler şöyledir; Francesco Tamagno (Giordano ile eseri çalıştı), Bernardo de Muro, Giovanni Zenatello, Giovanni Martinelli, Aureliano Pertile, Francesco Merli, Beniamino Gigli, Giacomo Lauri-Volpi ve Antonio Cortis. Ayrıca Enrico Caruso 1907'de Londra'da Chénier olarak birkaç kez sahneye çıkmıştır. Borgatti hariç tüm bu tenorlar, eserin bir veya daha fazla sololarının 78 rpm'lik kayıtlarını yapmıştır.

Savaş sonrası Franco Corelli, Richard Tucker ve Mario Del Monaco 1950'ler ve 1960'larda başrolün en ünlü yorumcularıyken, Plácido Domingo gelecek nesil tenorlar arasında en önde gelen tercümanı oldu, ancak Domingo'nun çağdaşı Luciano Pavarotti de eseri söyledi ve kaydetti. Wagnerian tenor Ben Heppner, 2007 Metropolitan Operası temsilinde New York City'deki rolü karışık bir başarıyla ele aldı; eleştirmenlerin iddiasına göre sesi etkileyici derecede güçlüydü ancak stile uymuyordu.

Keith Warner tarafından yönetilen yapım, 2011 ve 2012 yıllarında Avusturya'nın Bregenz kentinde, "André Chénier" adı altında, ölmekte olan bir Jean-Paul Marat'ın suda batan, neredeyse 78 fit yüksekliğindeki bir heykeli kullanılarak gerçekleştirildi. 1793 Jacques-Louis David'in ünlü tablosuna bir övgü olan, katledilen devrimcinin küvetinde yığıldığını tasvir eden Marat'ın Ölümü.

Başrol tenor için dört aryaya ek olarak ("Un dì all'azzurro spazio"; "Io non amato ancor"; "Si, fui soldato"; "Come un bel dì di maggio"), opera Philadelphia filminde gösterilen soprano kahramanı için iyi bilinen bir arya ("La mamma morta") içerir, (film müziğinde Maria Callas versiyonu kullanılmıştır.) Ayrıca baritonun etkileyici monologu "Nemico della patria" ve kayda değer Giyotinle yüzleşmeye hazırlanan iki lider için heyecan verici son soprano-tenor düeti ("Vicino a te") ünlüdür.

Zaman: 1789–94

Yer: Paris ve çevresi.

Coigny Kontesinin Sarayı

Uşaklar ve bu arada Charles Gerard şato kâhyasının gözetiminde salondaki son hazırlıları yapmaktadırlar. Gerard'ın babası altmış yıldan beri ailenin yanında hizmet etmektedir. Delikanlı da babasının ısrarı üzerine uşak olmuş, fakat işini hiçbir zaman sevmemiştir. Fransa'da aristokrasiye karşı uyanan hoşnutsuzluğa bütün kalbiyle katılmakta, bir gün büyü bir ihtilalin kopacağına inanmaktadır. Coigny ailesine karşı duyduğu nefreti hafifleten tek sebep, evin genç kızı Madeleine'dir. Gerard bu güzel kıza deli gibi aşıktır. Balo hazırlıkları devam ederken içeri Kontes de Coigny, kızı ve dadı girerler. Kontes gelecek misafirlerin kimler olduğun bildirdikten sonra Gerard'a orkestra'nın hazır olup olmadığını sorar. Beri yanda Madeleine dadısıyla konuşmaktaydı. Son derece duygulu ve romantiktir, her an büyük bir aşk beklemektedir *(Si, io penso all'tortura)*. Misafirler gelmeye başlar. Kontes büyük bir nezaketle onları karşılamakta, yer göstermektedir. Çağın tanınmış yazarlarından Fleville girerek yanındaki iki genç adamı tanıtır; bunlardan biri İtalyan besteci Fiorinelli, diğeri şair Andrea Chenier'dir. Kontes Paris'te ne olup olmadığını sorar. Halkın krala nefreti son kerteyi bulmuştur. Üstelik XVI. Louis hastadır. Fleville herkesi eğlenceye çağırır. Kontes, Chenier'nin yanına gelerek ona şiirlerinden bazılarını okumasını rica eder. Bu sırada Madeleine yaklaşarak aynı ricayı tekrarlar. Müzikçi Fiorinelli klavsenin başına geçer, Chenier aşk üzerine doğaçtan uzun bir şiir okumaya başlar *(Un di all'azzuro spazio)*. Araya aristokrasi karşıtı birkaç mısra sokmayı unutmaz, sonra tekrar aşk konusuna dönerek bitirir. Şiir davetliler arasında hoşnutsuzluk yaratmıştır, yalnız Madeleine gelerek teşekkür eder. Dans başlamak üzereyken salonun kapısı açılır, üstü başı perişan bir sürü insan başlarında Gerard'la içeri girerler. Gerard onları; «İşte şimdi de sefalet hazretleri» diye tanıtır. Manzara Kontesi deliye döndürmüştür. Gerard'ı kovar, Uşak emektar babasını da alarak salondan ayrılır, dans müziği devam ederken perde kapanır.

Terör Dönemi'nde Paris'te Café Hottot

Sağda Charlotte Corday tarafından banyoda öldürülen ihtilal yazarı Marat'nın bir büstü durmakta, ön tarafta bir masada Chenier kendi başına oturmakta, diğer masa da ise Madeleine'in dadısı Bersi çirkin bir adamla konuşmaktadır. Bersi kimseden korkmadığını söylemekte ve kendisinin de bir ihtilal çocuğu olduğunu iddia etmektedir * (Temer? Perche?)*. Adam Robespierre'in casuslarındandır. Herkesin ihtilalle ilgili ne düşündüğünü öğrenmekle görevlidir. Bu sırada halkın izlediği bir araba gözükür, idama mahkûm olanları siyaset alanına götürmektedir. Bersi ayrılır, casus defterine bir şeyler yazar, anlaşıldığına göre Chenier'yi kollamaktadır. Kahveye şairin dostu Roucher girer, yaklaşarak kendisi için bir pasaport sağladığını bildirir. Fakat şairin kaçmaya niyeti yoktur, o tam bir asker gibi savaşacak, yurdunda kalacaktır. Gitmemesi için ikinci bir sebep de aşı oluşudur. Aylardan beri bir kadından, çok güzel ve zeki olduğunu tahmin ettiği bir kadından mektuplar almakta, yüzünü dahi görmediği bu kadını sevmektedir *(Credo a una possanza arcana)*. Ve o gün onunla buluşacaktır. Roucher arkadaşının bu aşırı duygusuyla alay ederek bu mektupların Paris'te pek bol rastlanan hafifmeşrep kadınlardan biri tarafından yazılmış olabileceğini söyler. Bu sırada halkın gösterisi arasında ihtilal liderlerinden biri girer. Bu eski uşak Gerard'dır. Doğruca casusun yanına gidip bir haber olup olmadığını sorar, aradığı kadını bir daha tarif eder. Sözlerinden o kadına âşık olduğu anlaşılmaktadır. Casus ona sevgilisini o gece öğreneceğini bildirir. Halk caddeden geçmekte olan diğer liderlere gösteri yaparken Bersi gözükür. Chenier'nin yanına gelerek kendisini seven kadının gece aynı yerde bekleyeceğini bildirir, kadının adı Speranza'dır. Roucher, randevuda bulunmaya ve arkadaşını herhangi bir tehlikeye karşı savunmaya karar verir. Sahne kararır, aydınlandığı zaman gece olmuştur. Ürkek adımlarla Madeleine girer. Chenier yaklaşarak kıza kim olduğunu sorar. Madeleine ona şiirlerinden iki mısra okur *(Eravate possente)*. Chenier, bu tatlı sesi hatırlamıştır, kızı ışığa götürür, demek sevgilisi Madeleine de Coigny'dir. İki genç arasında aşk düeti başlar. Bir anda içeri Gerard girer, kızın bir sevgilisi olduğunu anlamıştır. Chenier ona gitmesini söylerken Roucher tabancasını çekerek Gerard'ı savunmaya yeltenen casusa doğrultur, şairin; «onu kurtar» diye bağırması üzerine kızı alır ve koşarak çıkar. Casus jandarma aramaya koşarken, Gerard rakibine saldırır fakat Chenier'nin kılıcı kolunu delip geçer. İhtilalci yere düşerken şairi tanır; «Chenier, sen bizim ölüm listemizdesin, koş Madeleine’i kurtar» diye bağırır. Chenier çıktıktan biraz sonra halk sahneye dolar. Herkes suçlunun adını sormaktadır. Gerard cevap verir; «Bilmiyorum… Görmedim».

'Devrim Mahkemesi

İhtilal kurulu, Başkan ve üyeler yerlerini almış, halk sabırsızlıkla duruşmaları beklemektedir. Başkan, kendilerini tehdit eden tehlikelerden bahseden konuşmasını bitirince Gerard'a seslenir. Gerard, Fransa'nın yalnız iç değil dış düşmanlarının da bulunduğunu söyleyerek herkesi para yardımına çağırır *(Lacrime e sangue da la Francia)*. Kadın erkek herkes para ve mücevherlerini çıkartıp dolaştırılan sepete atarak ihtilalin ünlü şarkısı «Carmagnole»ü söylemeye başlar *(Amici, ancor cantiam, beviam)*. Bu sırada casus yaklaşarak Gerard’a Chenier’nin yakalandığını bildirir. Gerard derhal suçlamasını hazırlamaya koyulur; «Adı, Andrea Chenier, doğum yeri İstanbul. St Cyr mezunu, asker, şair, tehlikeli bir adam, vatan haini…» Sonra elinden kalemi düşer, sevgilisini hatırlamıştır. Vicdan acısı içinde kıvranırken içeri Madelaine girer, kendisini tanıtır, Chenier'den bahseder. Onu ne kadar sevdiğini yine onun mısralarıyla anlatır. Gerard'dan onu kurtarmasını rica eder, eğer bunu yapacak olursa armağan olarak kendisini verecektir *(Perche cio voler il mio possente)*. Gerard kızın Chenier'yi ne kadar büyü bir aşkla sevdiğini anlamıştır. Bu sırada halk tekrar salonu doldurmaya başlar, başkan ve üyeler yerlerini alırlar, Gerard onları halka tanıtır. İçeri başta Chenier olmak üzere suçlular içeri girer. Üyelerden Dumas suçlamayı okumaya başlar; Chenier vatan haini bir aristokrattır, halk «Ölüm» diye bağırır. Bu sırada Chenier kalkarak konuşmaya başlar *(Si, fui soldato e floriosa ffrontata)*. Hayır, ölüm umurunda bile değildir. O halis bir vatanseverdir, yalnız vatanı için yaşamaktadır. Sözleri bitince Gerard ayağa kalkar ve; «Chenier bu muhteşem ihtilalin çocuklarından biridir» diyerek affını ister, halk susması için bağırmaktadır. Gerard, Chenier'nin yanına gelerek Madeleine'i gösterir, kız bitkin bir halde kararı beklemektedir. Dumas kararı bildirir; «Ölüm» Madeleine; «Andrea, Andrea elveda» diye bağırırken perde kapanır.

St. Lazare Hapishanesi

Hapisanenin karanlık avlusunda Andrea Chenier bir masada oturup son mısralarını yazmakta ve yakın arkadaşı Roucher da onu beklemektedir. Şair kalemi bırakıp şiirini okumaya başlar. Bu edebiyatı ve aşkı öven bu şiirdir ve "Tatlı bir Mayıs günü gibi…" mısrasıyla başlar. Bunu Chenier bir arya olarak söylemeye başlar (Come un bel dı di Maggio).

Chenier hücresine döner. Gerrard Maddalena'yı Chenier'i görmeye getirmiştir. Onu gardiyan Schmidt'le bırakan Gerard Chenier'in hayatını kurtarmak için Robbespiere ile görüşmeye gider. Maddalena gardiyana sabah idam edilecekler arasında genç bir kadın bulunup bulmadığını sorar. Gardiyan "İdia Legray" adlı bir genç kızın isminin idam edilecekler listesinde olduğunu söyler. Maddalena giyotine onu yerine kendisini gitmesini ve onun adıyla idam edilmek isteğini bildiri ve bunun için gardiyandan destek ister. Schmidt önce bu teklifi kabul etmez; ama Maddalena bütün mücevherleri ile birlikte bir kese altın da vermeyi teklif edince, gardiyan buna razı olur. Maddalena bunları gardiyana verir ve Schmidt sahneden ayrılır.

Biraz sonra Chenier ile döner, Maddalena şaire onunla vedalaşmıyacağını çünkü kendisiyle birlikte ölüme gideceğini bildirir. İki sevgili tatlı bir aşk düeti söylemeye başlarlar. (Vicino a te s'aqueta). Her ikisi de aşklarının sonsuz olduğuna inanmışlardır.

Şafak söker. İdam edilecek mahkûmlarının isimleri listesi okunur. "Andrea Chenier" ismi okununca şair "Benim" cevabını verir ve liste okunmakta devam edilerek "İdia Legray" ismi okununca Madeleine "Benim" diye bağırır.

İki sevgili "Ah! Mutlu ölüm" şarkısı ile giyotinin bulunduğu alana birlikte yürürken perde yavaş yavaş iner.

• Si, io penso all’tortura
• Son sessant'anni, o vecchio, romanza: Gerard
• O pastorelle, addio, koro,
• Un dì all'azzurro spazio, improvviso : Chénier,

• Temer? Perche?
• Credo a una possanza arcana.

• Lacrime e sangue da la Francia
• Nemico della patria?!, monolog: Gérard
• Amici, ancor cantiam, beviam
• Perche cio voler il mio possente
• Si, fui soldato e floriosa ffrontata
• La mamma morta, racconto di Maddalena

• Come un bel dì di maggio, romanza: Chénier,
• Vicino a te s'acqueta, duet: Chénier ve Maddalena

• Opera
• Operalar listesi
• Umberto Giordano
• André Chénier

Wikimedia Commons'ta Andrea Chenier ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Opera Türkiye websitesi "andrea-chenier" synopsisi
• IMSLP websitesi "Andrea Chénier (Giordano, Umberto)" maddesinde partisyon notalari30 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.