İçeriğe atla

Andorra

Başlığın diğer anlamları için Andorra (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Andorra
Principat d'Andorra (Katalanca)
Andorra Prensliği
Slogan
Latince: "Virtus Unita Fortior"  (Latince)
"Birleşik güç daha güçlüdür"
Millî marş
Katalanca: El Gran Carlemany, Mon Pare  (Katalanca)
Atam Büyük Şarlman
Andorra haritadaki konumu
Andorra konumu
Başkent
ve en büyük şehir
Andorra la Vella
42°30′K 1°31′D / 42.500°K 1.517°D / 42.500; 1.517
Resmî dil(ler)Katalanca1
Tanınan bölgesel dil(ler)İspanyolca, Fransızca, Portekizce
Etnik gruplar
DemonimAndorralı
HükûmetMonarşi
• Prens
Joan Enric Vives i Sicília
Emmanuel Macron
• Genel Vali
Josep Maria Mauri
Patrick Strzoda
• Hükûmet başkanı
Xavier Espot Zamora
Roser Suñé Pascuet
Tarihçe 
• Paréage
1278
Yüzölçümü
• Toplam
468 km2 (179.)
• Su (%)
0,26
Nüfus
• 2020 tahminî
77.543[1] (203..)
• Yoğunluk
179,8/km2 (71.)
GSYİH (nominal)2018 tahminî
• Toplam
3,237 milyar $
• Kişi başına
42.035 $[2]
Gini (2003)27.21d
düşük
İGE (2019)artış 0.868[3]
çok yüksek · 36.
Para birimiEuro (€, EUR)2
Zaman dilimiUTC+1 (OAS)
• Yaz (YSU)
UTC+2 (OAYS)
Trafik akışısağ
Telefon kodu+376
İnternet alan adı.ad3
  1. Constitution of Andorra, Madde 2.1. Ayrıca İspanyolca, Fransızca ve Portekizce yaygın olarak konuşulur ve anlaşılır.
  2. 1999'a kadar Fransız frangı ve İspanyol pesetası kullanılmış, 2002'ye kadar tedavülde kalmıştır.
  3. Ayrıca Katalanca konuşan bölgelerle birlikte .cat ortak olarak kullanılır.

Andorra, resmi adıyla Andorra Prensliği,[4] İber Yarımadası'nda Pirene Dağları üzerinde denize kıyısı olmayan egemen bir mikrodevlettir. Kuzeyde Fransa, güneyde ise İspanya ile çevrilidir. Şarlman tarafından kurulduğu düşünülen Andorra, 988 yılında Urgell Piskoposluğu'na devredilene kadar Urgell kontlarınca yönetilmiştir. Günümüz prensliği 1278 yılında yapılan bir antlaşma ile oluşturulmuştur. Prenslik; Katalonya'da bulunan Urgell piskoposu ve Fransa cumhurbaşkanı olmak üzere iki eş prens tarafından yönetilen bir diarşidir.

Andorra 468 km² yüzölçümü ile Avrupa'nın en küçük altıncı ülkesidir ve yaklaşık 77.000 nüfusa sahiptir.[5] Andorra halkı Katalan soyundan gelen İtalik bir etnik gruptur.[6] Andorra yüzölçümüne göre 16., nüfusa göre ise 11. en küçük ülkedir.[7] Başkenti Andorra la Vella, deniz seviyesinden 1.023 m yüksekliğiyle Avrupa'nın en yüksek rakımlı başkentidir.[8] Resmi dil Katalancadır; ayrıca İspanyolca, Portekizce ve Fransızca da yaygın biçimde konuşulur.[9][10]

Andorra'da turizm gelişmiştir, yılda yaklaşık 10,2 milyon turist ülkeyi ziyaret etmektedir.[11] Andorra Avrupa Birliği üyesi değildir ancak Euro resmi para birimi olarak kullanılmaktadır. 1993'ten beri Birleşmiş Milletler üyesidir.[12] Küresel Hastalık Yükü Araştırması'na göre 2013 yılında 81 yıl ile Andorra en uzun beklenen yaşam süresine sahipti.[13]

Tarih

Ana madde: Andorra tarihi

Andorra'nın bağımsızlığını kazanmasını, bölgeyi 803'te Müslümanlardan geri alan Şarlman'ın ve imparatorluğunun bir bölümünü 819'da İspanya'daki Urgel piskoposuna bağışlayan oğlu I. Louis'nin (Sofu) sağladığı kabul edilir.

1278 yılında Andorra biri İspanya'da, öteki Fransa'da bulunan iki prensin ortaklaşa yönetimine bağlanmış ve ülkenin sınırları netleşmiştir. Anılan yıldan beri ülkenin sınırları hiç değişmemiştir. Kurulan feodal düzen, Fransız Devrimi sırasında geçici olarak kalkmakla birlikte, 1806'da Napolyon tarafından yeniden kuruldu. Andorra, o günden bu yana Urgel piskoposu ve Fransa devlet başkanı tarafından ortaklaşa yönetilir; bunların ikisine de her yıl sembolik bir vergi ödenir.

Ekonomi

Ana madde: Andorra ekonomosi

Tahminen yılda 10,2 milyon turist ağırlayan[14] Andorra ekonomisinin, gayrisafî yurt içi hasılasının yaklaşık %80'ini turizm gelirleri oluşturmaktadır. Tarımsal alanda toprak alanının sadece %2'si ekilebilir olan ülkede tütün tarımı ağırlıktadır. Hayvancılık faaliyetinde yerli koyunların yetiştirildiği ülkenin imalat sanayisini sigara, puro ve mobilya üretimi oluşturmaktadır.

Avrupa Birliği üyesi olmadığı halde Avrupa Birliği ülkeleriyle doğrudan ihracat faaliyetinde bulunan ülkenin kendine ait bir para birimi bulunmayıp ülkeyi çevreleyen Avrupa Birliği ülkesi İspanya ve Fransa'nın para birimleri yaygın olarak kullanılmaktadır. 1 Ocak 2002'den bu yana ülkede Avrupa Birliği'nin resmi para birimi euro da yaygın kullanıma sahiptir. Andorra, %100 istihdam gösteren, 2009 Haziran ayındaki istatistiklere göre, dünyanın en düşük işsizlik oranlarından birine sahip ülkedir.

Coğrafya

Doğu Pireneler'deki konumu nedeniyle Andorra ağırlıklı olarak engebeli bölgelerden oluşur. En yüksek noktası 2.942 metre ile Coma Pedrosa'dır ve Andorra'nın ortalama yükseltisi 1996 metredir.[15]

İstatistikler


Andorra büyük şehir ve merkezleri
CityPopulation.de
Sıra Şehir ismi Andorra'nın komünleriNüfus
Andorra la Vella
Andorra la Vella

Escaldes-Engordany
Escaldes-Engordany

1Andorra la VellaAndorra la Vella22,256 Encamp
Encamp

Sant Julià de Lòria
Sant Julià de Lòria

2Escaldes-EngordanyEscaldes-Engordany14,395
3EncampEncamp13,521
4Sant Julià de LòriaSant Julià de Lòria7,518
5La MassanaLa Massana4,987
6Santa ColomaAndorra la Vella2,937
7OrdinoOrdino2,780
8Pas de la CasaEncamp2,613
9CanilloCanillo2,025
10ArinsalLa Massana1,555

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Population on 31 December". 31 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2020. 
  2. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; auto isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  3. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
  4. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; constitution isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  5. ^ "World Population Prospects - Population Division - United Nations". population.un.org. 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021. 
  6. ^ Minahan, James (2000). One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups. Greenwood Publishing Group. s. 47. ISBN 978-0313309847. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021. 
  7. ^ Malankar, Nikhil (18 Nisan 2017). "Andorra: 10 Unusual Facts About The Tiny European Principality". Tell Me Nothing. 7 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2017. 
  8. ^ "Maps, Weather, and Airports for Andorra la Vella, Andorra". Fallingrain.com. 19 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2012. 
  9. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; cia isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  10. ^ "Background Note: Andorra". State.gov. 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015. 
  11. ^ "HOTELERIA I TURISME". 12 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015. 
  12. ^ "United Nations Member States". Un.org. 7 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015. 
  13. ^ GBD 2013 Mortality and Causes of Death, Collaborators. (10 Ocak 2015). "Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". Lancet. 385 (9963): 117-71. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMC 4340604 $2. PMID 25530442. 
  14. ^ Estadistica.ad 2 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Departament d'Estadística, Govern d'Andorra. (Katalanca)
  15. ^ "Atlas d'Andorra". 24 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2022. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İspanya</span> Afrikada toprakları bulunan güneybatı Avrupada bir ülke

İspanya (İspanyolca:

<span class="mw-page-title-main">Katalonya</span> İspanyaya bağlı İber Yarımadası’nın kuzeydoğusunda yer alan özerk bölge

Katalonya, İspanya'ya bağlı İber Yarımadası'nın kuzeydoğusunda yer alan özerk bölge. Katalonya 4 ilden oluşmaktadır: Barselona, Girona, Lleida ve Tarragona. Barselona, en büyük şehir ve başkenttir; İspanya'nın 2. en nüfuslu belediyesi ve Avrupa Birliği içerisindeki en yoğun nüfuslu 17. kentsel alandır.

<span class="mw-page-title-main">Katalanca</span> Latin dili

Katalanca, Hint-Avrupa dillerinin Latin koluna bağlı bir dildir. İspanya'nın bazı bölgelerinde ve Andorra'da resmî dildir. Katalanca konuşanların çoğu İspanya'da yaşar.

<span class="mw-page-title-main">Batı Avrupa</span> Avrupa kıtasının alt bölgesi

Batı Avrupa, Avrupa kıtasının batısında yer alan bölgeye verilen isim. Hangi ülkelerin Batı Avrupa bölgesi içinde kaldığına dair farklı görüşler vardır.

Katalanlar, İspanya'nın kuzeydoğusu ile Fransa'nın güneyi, Akdeniz sahil şeridine bitişik coğrafyada yaşayan Latin kökenli halk.

<span class="mw-page-title-main">Andorra millî futbol takımı</span> Andorrayı temsil eden erkek millî futbol takımı

Andorra millî futbol takımı,, Andorra'yı uluslararası organizasyonlarda temsil eden futbol takımı. Andorra Futbol Federasyonu'nu tarafından yönetilmektedir. Andorra, UEFA'ya bağlı ülkeler içerisinde en küçük beşinci ülkedir.

<span class="mw-page-title-main">Andorra la Vella</span> Andorranın başkenti

Andorra la Vella, Andorra Prensliği'nin başkenti ve en büyük yerleşim birimidir. En büyük popülasyonu Katalanlar oluşturur. 2004 sayımlarına göre nüfusu 22.035'tir.

<span class="mw-page-title-main">Andorra bayrağı</span> Ulusal bayrak

Andorra bayrağı, Andorra Prensliği'nin resmi devlet bayrağıdır.

Andorra tarihi bugünkü Andorra topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Andorra arması</span> Ulusal arma

Andorra arması, Andorra'nın resmî devlet armasıdır.

<span class="mw-page-title-main">La Massana</span> Andorranın yedi komününden birisi

La Massana Andorra'nın yedi komününden birisi. Ülkenin kuzeybatısında bulunan La Massana, yüzölçümü bakımından 4. büyük komündür. Ana belediyesi de La Massana olarak adlandırılır.

Andorraya gelen yabancı ziyaretçilerin sadece pasaport ya da ülkeye giriş için Avrupa Birliği ülkesinden birine ait ulusal kimlik kartı ibraz etmeleri gerekmektedir. Ancak Andorra'ya Schengen ülkeleri olan İspanya veya Fransa üzerinden erişilebilindiği için, giriş, ilk Schengen alanına girmeden mümkün değildir ve bu nedenle de Schengen vizesi kuralları uygulanır. Andorra, Schengen alanının parçası olmadığı için, çoklu giriş vizesi sahibi ülke vatandaşı, Andorra'dan çıkarken Schengen alanına yeniden girmesi gerekmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Foix</span> Fransada komün

Foix, Fransa'nın Occitanie bölgesine bağlı Ariège ilinde yer alan bir komündür. Komünün nüfusu 2014 yılı itibarıya 9,721'dir.

<span class="mw-page-title-main">Marta Roure</span>

Marta Roure i Besolí, Andorralı şarkıcı ve oyuncudur. Eurovision Şarkı Yarışması'nda Katalanca dilinde şarkı seslendiren ilk şarkıcıdır. Aynı zamanda yine Eurovision Şarkı Yarışması'nda Andorra'nın ilk katılımcısıdır.

Andorra eş prensler, Avrupa ülkesi Andorra'da 1278 yılında bu yana kolektif olarak yürütülen devlet başkanlığı görevinde bulunan Urgell piskoposu ile Fransa cumhurbaşkanı'na verilen unvandır.

<span class="mw-page-title-main">Andorra'da turizm</span>

Andorra, Avrupa'da popüler bir turizm merkezi haline gelmiştir. Andorra, Soldeu / El Tarter ve Pal / Arinsal dahil olmak üzere birçok önemli kayak merkezine sahiptir. Bunlar İspanya, Fransa ve İngiltere'den gelen turistler arasında oldukça popülerdir, çünkü özellikle nispeten yumuşak eğimleri, aileler kadar az deneyimli insanlar için de idealdir. Andorra'lı kayak okulları, Avrupa'nın en büyükleri arasındadır. Andorra, Avrupa Birliği üyesi olmadığı için alkol, parfüm ve sigara dahil olmak üzere çok çeşitli gümrüksüz ürünler satabilir. Bunlar komşu ülkelere göre çok daha ucuz ve ülke için kazançlı bir gelir kaynağıdır. Andorra'da ayrıca, karların çözüldüğü yaz aylarında keşfedilebilecek birçok yürüyüş parkuru da vardır.

<span class="mw-page-title-main">Aragon Tacı</span> 1162-1716 yılları arası bir monarşi

Aragon Tacı karma bir monarşiydi, aynı zamanda günümüzde Aragon Krallığı ve Barselona Kontluğu'nun hanedan birliğinden kaynaklanan ve İspanya Veraset Savaşı'nın bir sonucu olarak sona eren tek bir kral tarafından yönetilen, bireysel yönetimlerin veya krallıkların konfederasyonu olarak da anılmaktadır. 14. ve 15. yüzyıllarda gücünün zirvesinde olan Aragon Tacı talassokrasi idi, günümüzde doğu İspanya'nın büyük bir bölümü ile güney Fransa'nın bazı kısımları kontrol eden ve Balear Adaları, Sicilya, Korsika, Sardinya, Malta, Güney İtalya ve Yunanistan'ın bazı bölgelerini de içeren bir Akdeniz "imparatorluğu" idi.

<span class="mw-page-title-main">FC Andorra</span>

FC Andorra ya da Andorra Futbol Kulübü Andorra la Vella, Andorra merkezli profesyonel bir futbol kulübüdür ve şu anda İspanyol lig sisteminin ikinci aşaması olan Segunda División'da mücadele etmektedir. Kulüp 1942'de kuruldu ve şu anda iç saha maçlarını Estadi Nacional'da oynuyor. Kulüp, Andorra mikro devleti merkezli olmasına rağmen, gönüllü olarak Katalan Futbol Federasyonu'na bağlı olan kulübün, 1948'den bu yana İspanya liglerinde rekabet etmesine izin verilmektedir.

Sponsorluk nedeniyle MoraBanc Andorra olarak da bilinen Bàsquet Club Andorra SA, Andorra'nın Andorra la Vella merkezli profesyonel bir basketbol takımıdır. Andorra merkezli olmasına rağmen, kulüp İspanyol basketbol ligi sisteminde oynamaktadır. Takım, Poliesportiu d'Andorra'da salonunda içsaha maçlarını oynamaktadır ve İspanya İkinci Ligi'nde mücadele etmektedir.

Andorra eş prensleri, Avrupa'da Pireneler'de Fransa ve İspanya arasında bulunan denize sınırı bulunmayan, mikro devlet olan Andorra Prensliği'nin ortaklaşa devletin başkanlarıdır. 1278 yılında Urgell piskoposu ile Foix Kontu arasında yapılan bir anlaşmayla kurulan bu eşsiz diarşik düzenleme, Orta Çağ'dan 21. yüzyıla kadar varlığını sürdürmüştür. Şu anda Urgell piskoposu ve Foix'in Fransa Kraliyeti'ne ve daha sonra da Fransa'nın başına devredilmesi ile Fransa cumhurbaşkanı, Andorra'nın ortak prensleri olarak görev yapıyor. Her bir ortak prens, Josep Maria Mauri tarafından piskoposluk ortak prensi ve şu anda Patrick Strzoda tarafından temsil edilen Fransız ortak prensi olmak üzere kişisel bir temsilci atar.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.