Ancedan Muharebesi
| Ancedan Muharebesi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1723-1727 Osmanlı-İran Savaşı | |||||||
 1730 yılına doğru Osmanlı ve İran coğrafyası | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Osmanlı İmparatorluğu |  Hotakîler | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| Eyyubizade Ahmed Paşa | Eşref Han | ||||||
| Güçler | |||||||
| 50.000 asker 70 top | 25-30.000 asker | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 3-4.000 ölü 4-5.000 yaralı 30-50 top | 2-3.000 ölü ve yaralı | ||||||
Ancedan Muharebesi, 1723-1727 Osmanlı-İran Savaşı'nda evre.
Eşref Han komutasındaki Afgan Hotakî ordusu 21 Kasım 1726 tarihinde Hemedan-İsfahan arasındaki Ancedan'da Eyyubizade Ahmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunu mağlup etti.
Muharebe öncesi
İsfahan’ı zaptetmek suretiyle İran tahtını ele geçiren Hotakîlerin lideri Eşref Han Osmanlılarla barış yapabilmek amacıyla 2 Haziran 1725’te İstanbul’a Abdülaziz Han adlı elçisini gönderdi. 25 Ocak 1726’da Osmanlı başkentine varabilen elçi üç mektup getirdi: Eşref Han’ın mektubuyla Osmanlıların ele geçirdiği İran topraklarından çekilmesi talep ediliyor, Başvezir Silah Han'ın mektubu sınır demarkasyonu öneriyor, 19 Afgan âlimi imzalı üçüncü mektup ise iki Sünnî halk olan Osmanlılar ile Afganların savaşmasını eleştiriyordu.
İlk iki mektuptaki talepler Sadrazam Damat İbrahim Paşa tarafından reddedildi. Üçüncü mektuba karşı ise 160 Osmanlı aliminin imzaladığı cevabî bir mektup gönderildi. Tekliflerin reddinin ardında, Osmanlıların Afgan Hotakîleri İslama karşı ayaklanan asiler olarak görmeleri gerekçesi de yatıyordu.[1]
Hotakîlerin tekliflerinin reddedilmesiyle 1726 başından itibaren savaş yeniden başladı. İlkbaharda Hacı Mustafa Paşa Gence ve Şirvan serdarlığına, Hekimoğlu Ali Paşa Tebriz serdarlığına ve Eyyubizade Ahmed Paşa Hemedan serdarlığına atandı. Eşzamanlı olarak Ali Paşa Kafkasya'daki Ruslarla ve Tebriz'e gelen Safevî elçileriyle Hotakîlere karşı ittifak arayışına girdiyse de başarılı olamadı. Ahmet Paşa'ya İsfahan Seraskerliği unvanıyla Hotakîler üzerine taarruz emri verildi. Kirmanşah'ta mevzilenen ordu Tiflis, Tebriz ve Anadolu beylerbeyliklerinden askerlerle takviye edildi[2] ve yaklaşık 50.000 asker ve 70 topluk bir güce ulaştı.
Muharebe
Sonbaharda Hemedan'dan harekete geçen Osmanlı ordusu Erak'a ulaştı ve İsfahan'a doğru yürüyüşe geçti. Zencan ve Kazvin arasında bulunan Hotakîlerin bir ordusu süratle güneye yönelirken, ikinci bir ordu da İsfahan'dan hareketle (sonradan Ayetullah Humeyni'nin doğum yeri olan) Humeyn üzerinden Osmanlı ordusunu karşılamak üzere Ancedan yaylasında bir dağ geçidinin önünde mevzilendi. Eyyubizade Ahmed Paşa, henüz İsfahan yolundayken Eşref Han'dan derhâl tahtı Safevî Şah Hüseyin'e terketmesini ve Kandehar'a dönmesini istedi.[3] Bu istekler karşısında büyük öfkeye kapılan Eşref Han Safevi Hanedanlığı’nın son hükümdarı Şah Hüseyin öldürttü.[4]
20 Kasım 1726'da iki ordu karşı karşıya geldi. Ancedan, Osmanlı ordularının ulaştığı en doğudaki nokta oldu.
Eyyubizade Ahmed Paşa tüm kuvvetlerini muharebeye sürmedi (dönemin kayıtlarına göre 4.000 yeniçeri ve 2.000 atlı taarruza katılabilmişti). Topçu birlikleri çatışmaya girmeden geride kalırken, atlı birlikler merkezde, piyade birlikleri de kanatlarda yeraldı. Osmanlı atlılarının hücumuyla başlayan muharebede Hotakîlerin ön safları sarsıldı ve geri çekilmeye başladı. Osmanlı topçu birliklerinin ateşi sonucunda kayıplara uğrayan Hotakî ordusu dar geçide çekildi. 8-9 Kasım gecesi çarpışmalar durdu.
Osmanlı ordusu 20 Kasım gününü başarıyla kapatmışken ertesi gün durumu sarsıldı. Sol kanattaki Kürt atlıların Sünnî bir hasımla savaşmayı reddederek muharebe sahasından çekilmeleri (Çelebizade Âsım'a göre Hotakî lideri Eşref Han Osmanlı ordusundaki 17 Kürt reisine Hemedan ve çevresini teklif etmişti) Hotakî ordusuna avantaj sağladı. Karşı hücuma geçen Hotakî ordusu karşısında Osmanlıların ön safları topları da geride bırakarak çekildiler.[5]
Osmanlılar bu ani çekiliş karşısında ağır zayiata uğramazken asıl kayıpları muharebe sahasında terkettikleri topları oldu. Esasen, muharebede ikmal hattı çok uzamış ordunun sevk ve idaresindeki tereddütler Osmanlıların yenilgisinde belirleyici oldu. Buna mukabil, ordunun toplar hariç ağır kayba uğramaksızın düzenli bir şekilde Hemedan'a çekilmesi de bir o kadar belirleyiciydi, zira Eşref Han muharebede yıpranmış ordusuna Osmanlı ordusunu takip ettirmedi ve Hemedan üzerine yürümekten imtina etti.
Buna mukabil, Eşref Han bu zaferinden sonra kendisine iltica etmiş olan Meraga Hanı Şahkulu'nu büyük bir kuvvetle Tebriz üzerine sevk ettiyse de, bu kuvvetler Serasker Hekimoğlu Ali Paşa tarafından mağlup edildi.
Muharebe sonrası
1727 yılı geldiğinde ise Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Karayılanzade Mehmed Paşa'yı yeni kuvvetlerle Eyyubizade Ahmed Paşa'ya takviye olarak gönderirken Eşref Han öncerliğindeki Hotakîler ise Hemedan'a taarruz etmek bir yana İsfahan'da tutunmaya çalışıyorlardı. Osmanlı ordusunun 1727 yılında daha organize bir taarruzundan çekinen Eşref Han Hemedan'a elçiler göndererek barış istedi. Teklifin kabul edilmesi üzerine Osmanlıların 1723-1727 arasında Kafkasya ve Batı İran'daki tüm fetihlerinin tanındığı[6] Hemedan Antlaşması imzalandı (4 Ekim 1727).
Kaynakça
- ^ "The Peace Negotiations of 1736: A Conceptual Turning Point In Ottoman-Iranian Relations", Ernest Tucker, Turkish Studies Association Bulletin, c.20, sy.1 (İlkbahar, 1996), s.22
- ^ "III. Ahmed Döneminde Osmanlı-İran Seferlerine Sivas Eyaletinin Katkıları", Ali Açıkel, History Studies, 13/5, Ekim 2021, s.1409-1410.
- ^ "The history of Nadir Shah" J. Hanway, İ. Devletşahi (editör), Tahran, s.43
- ^ "Safevilerin Yıkılışından Sonra İran'da İlk Osmanlı-Afgan İlişkileri", Orhan Yazıcı, Türkiye İran Araştırmaları Dergisi, 1(1), 2022, s.13
- ^ "The Scramble for Iran: Ottoman Military and Diplomatic Engagements During The Afghan Occupation of Iran, 1722-1729", Mehmet Yılmaz Akbulut, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul (2015), s.158-159
- ^ "AŠRAF ḠILZAY", D. Balland, In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume II/8: Aśoka IV–Āṯār al-Wozarāʾ. London and New York: Routledge & Kegan Paul (1987), s.796–797. ISBN 978-0-71009-108-6.
