Anapa Kuşatması (1791)
| Anapa Kuşatması | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Kuşatma haritası | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Rus İmparatorluğu |  Osmanlı İmparatorluğu Çerkesya | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 İvan Gudoviç General Bulgakov[1] |  İpeklizade Mustafa Paşa Mansur Uşurma (esir) Mehmedgeri Zanoqo | ||||||
| Güçler | |||||||
| 20.000 (Rus iddiası) | 23.000[2]—25.000[3][4][5] | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 4.500 (Rus iddiası) | 8.000 | ||||||
Anapa kuşatması (Rusça: Штурм Анапы; Adigece: ӏэнапэ Къэуцухьэ) 22 Haziran (E.U.) 1791'de Rus İmparatorluğu'nun Anapa kalesine saldırmasıyla gerçekleşen bir kuşatmadır. Kaleyi Çerkes ordularına kumandanlık eden İmam Mansur[6][7][8] ve Osmanlı paşası İpeklizade Mustafa Paşa[7][7] savunmaya çalıştı.[7]
Tarih
Önceki olaylar
Anapa kalesi, günümüzün Krasnodar Kray bölgesinde, Karadeniz kıyısında yer almaktadır. Yanında Bığurqal adında bir Çerkes yerleşimi vardı. Çerkesler Türklerle ticaret yapmak için Anapa Kalesi'ne geliyorlardı ve bu da bölge ekonomisine katkı sağlıyordu.[9] Anapa yüzyıllar boyunca bu rolü üstlendi. Pek çok Türk, Rum ve Cenevizlinin Çerkesya ve Abhazya'dan mal ve köle satın almak için geldiği canlı bir ticaret merkeziydi. Kalenin başına bir Türk paşası vardı ve kalenin korumasının çoğunu Çerkes askerler oluşturuyordu.[9]
Kale, 18. yüzyılın sonlarına gelindiğinde stratejik konumu nedeniyle Osmanlılar, Ruslar, Çerkesler, Kırım ve Nogaylar arasında bir savaş alanı haline geldi.[10][11]
II. Katerina'nın hükümdarlığı sırasında Rus ordusu Çerkesya'ya girmeye başladı ve Çerkesya'yı hızla ilhak etmek amacıyla kaleler inşa etmeye başladı. 1763 yılında Rus kuvvetleri Doğu Çerkesya'daki Mezdeug (günümüz Mozdok) kasabasına girerek burayı bir Rus kalesine dönüştürdü. Böylece Çerkesler ile Rus İmparatorluğu arasındaki ilk düşmanlıklar başladı. Ocak 1764'te, aralarında Mısost Bematıqo'nun da bulunduğu birkaç Çerkes soylusu, Rus Kizlyar komutanı N. A. Potapov'un temsilcisi ile bir araya geldi ve Ruslar tarafından inşa edilen Mozdok kalesinin yıkılmasını talep etti. Bu talep kabul edilmedi.[12]
Osmanlı Devleti, 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kırım Hanlığı üzerindeki korumasını kaybetti.[13] Ruslar, Rus-Çerkes Savaşı'nda Çerkesya'yı ilhak etme çabalarını sürdürüyorlardı.[14] Çerkesler Osmanlılardan yardım ve ittifak istediler.[15]
1781'de Osmanlılar Çerkesya'da, Çerkesya'da Türk nüfuzunu sağlamak için bir üs olarak güçlü bir kale inşa ettiler.[16] 1782'de Ferah Ali Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'ndan misyoner ve diplomat olarak Batı Çerkesya'daki Soğucak Kalesi'ne geldi.[17] 1790'da General Yuri Bogdanoviç Bibikov liderliğindeki büyük bir Rus ordusu Kuban nehrini geçerek Batı Çerkesya topraklarına girdi ve Anapa Seferi gerçekleşti. Bibikov Anapa'ya ulaşmayı başardı ancak kaleyi ele geçirmeyi başaramadı. Geri çekilme sırasında da ağır kayıplar verdi. Bu yenilginin ardından Bibikov görevinden alındı ve Çerkeslerin Rus kalelerine yönelik saldırıları önemli ölçüde arttı.
İmam Mansur
Kuzeydoğu Kafkasya'da askeri başarılarıyla ünlenen İmam Mansur, 1785'te Çerkesya'ya taşındı ve Rus kuvvetlerine karşı saldırılarda Çerkeslere önderlik etmeye başladı.[18] 1786 sonbaharında bir Rus birliğini pusuya düşürerek mağlup etti.[8] General Herman'ın 30 Eylül 1790'da İmam Mansur'a karşı kazandığı zaferden sonra, Mansur'un kuvvetleri dindaşları olan Türkler tarafından inşa edilen Çerkesya'daki Anapa kalesine dinlenmek ve yaralarını tedavi etmek için gittiler. Bu sırada Anapa kalesi Ruslara karşı savunmaya hazırlanıyordu.[19] Mansur, daha önce Ruslardan ele geçirdiği topları Osmanlı'ya armağan etmişti.[8]
Bu sırada İmam Mansur, İstanbul'a çok sayıda mektup göndererek padişahın ordusunun desteğini istedi. 26 Kasım 1788'de Osmanlı idaresi tarafından bu konuda Serasker olan Battal Hüseyin Paşa[20] görevlendirildi.[21]
Osmanlı Devleti bu dönemde Rusya'nın ağır kayıplarından yararlanmış ve bu durum nedeniyle hem karada hem de denizde savunmadan saldırıya geçmiştir. Ancak 9 Ağustos 1789'da Osmanlı deniz kuvvetlerinin saldırısı başarısızlıkla sonuçlandı ve Ruslara mağlup oldular. Aynı gün Battal Hüseyin Paşa Kabardey'e (Doğu Çerkesya) yürüyüş emrini verdi. Daha önce de destek sözü veren Dağıstan ve Kabardey Çerkes aşiretlerinin liderlerine bazı mektuplar ve hediyeler gönderiliyordu. Mansur'un da bu çabaya katılmasıyla Battal Paşa'nın ordusunun asker sayısı 30.000'e ulaştı.[21]
Kuban civarında Battal Hüseyin Paşa ve kuvvetleri Rus ordusuyla karşı karşıya geldi ve Ruslar galip geldi. Bazı kaynaklara göre, Battal Hüseyin Paşa rehin alındı,[22][23] diğerlerine göre ise ihanet etti.[24][25] Battal Hüseyin Paşa'nın teslim olması üzerine Rus kuvvetleri Anapa'ya yeni saldırılar düzenledi. Yeni Serasker, kale Sarı Abdullah Paşa, Anapa'ya gelerek görevinin başına geçmedi.
Gudoviç'in seferi
23 Ocak (E.U.) 1791'de, Kuban ve Kafkas birliklerinin başkomutanlığına yeni atanan Baş General İvan Gudoviç, Prens GA Potemkin-Tavriçeski'den Anapa'yı ele geçirme emri aldı. Yeni sefer için Gudoviç, 15 tabur, 3000 tüfek, 54 süvari filosu ve 36 sahra silahıyla 2 Kazak alayından oluşan bir müfreze oluşturdu. Sefer hazırlıkları, önceki başarısızlıklar göz önüne alındığında çok ciddiydi: birliklere gerekli her şey sağlandı, iletişim küçük tahkimat zinciri şeklinde düzenlendi (garnizonlarının toplam sayısı 2.500 kişiye kadardı) ve gıda nakliyesi hazırlandı.
Müfrezenin toplam sayısı 15 binden fazla kişiydi. Anapa garnizonu 15.000 Türk ve Çerkes'ten oluşuyordu, 95 silahı vardı ve limanda silahlarla donanmış çok sayıda gemi vardı.
29 Mayıs (E.U.) 1791'de Gudoviç'in müfrezesi Kuban'ı geçti. Rus kampı kuruldu ve Haziran ayında 10 silahtan oluşan ilk kuşatma bataryası döşendi. Bölgeye yakın Çerkes aşiretleri, Türk kalesine yardım etmek amacıyla Gudoviç'in kampına baskın düzenledi. Gudoviç, Anapa'yı Çerkeslerin yardımından mahrum bırakmak için çeşitli stratejiler uyguladı. Haziran ayında 32 top için 4 kuşatma bataryası daha dikildi, sürekli bombardıman sırasında kalede büyük yıkım yapıldı, kale topçularının bir kısmı imha edildi.
Kalenin kuşatması
Başta uzun süreli bir kuşatma için parası olmayan Ruslar sürekli arkadan saldırıyordu. Ancak takviyeli Türk filosunun Anapa'ya yaklaştığı hakkında bilgi alan Gudoviç, Anapa'ya saldırmaya karar verdi. Türk-Çerkes birlikleri, İmam Mansur tarafından yönetiliyordu. İmam Mansur, İpeklizade Köse Mustafa Paşa ile birlikte kaleyi savunmaya çalışırken yaralandı.[7] Sabah saat 4'te saldırı başladı. Rus birlikleri hendeğe girdi ve duvarlara tırmanmaya başladı, ancak orada savunucuların güçlü karşılık ateşiyle karşılaştılar. Saldırganlar, büyük zorluklarla içeriye girdiler ve savaş ağırlaştı.
Saldırının başlamasından hemen sonra 8.000 bin kişilik Çerkes ve Türk ordusu, Rus kampına sürpriz bir saldırı düzenledi, ancak içeri giremedi ve şiddetli bir çatışmanın ardından mağlup oldu. Son yedeği savaşa gönderen Gudoviç, saldırısını kale kapılarına yöneltti. Ancak o zaman garnizonun organize direnişini kırmak ve onu denize geri itmek mümkün oldu. Rus ordusu kaleye girdiğinde, Gudoviç'in emriyle Anapa kalesi yerle bir edildi, kuyular zehirlendi ve evler yakıldı. Kalenin tamamı yıkıldı. Kalenin ele geçirilmesinin anısına sadece bir kapı kaldı. Bundan sonra Rus birlikleri, Türk kalesinin kalıntılarını bıraktı.[26]
İmam Mansur, kalede yürüttüğü direnişin ardından[6] ele geçirildi.[27][28] 15 Ekim 1791'de Sankt-Peterburg'dan[29] Şlisselburg'a sevk edildi[8] ve Şlisselburg Kalesine ömrü boyunca hapsedildi.[29][30] 10 Temmuz'da Rus birlikleri Anapa'dan ayrıldı.
Sonuçlar
Anapa'nın kaybı, Türk hükûmetinin Çerkesya'yı terk etmesine ve Rusya ile barış yapmasına neden oldu: Yaş Antlaşması imzalandı.
General Gudoviç raporunda Prens Potemkin'e şunları bildirdi:
Majestelerinin emri yerine getirildi, Anapa bu gün sabah saat 7'de alındı. Saldırı acımasız ve kanlıydı, düşman 5 saat boyunca savundu. Zafer sonunda Yüce Tanrı'nın lütfuyla başarıyla gerçekleştirildi...
Kalenin düşmesinin yarattığı kargaşadan yararlanan Fyodor Bursak, Batı Çerkeslere karşı çeşitli baskınlar düzenledi ve bizzat adamlarına, Rus İmparatorluğu'na sadık olanlar da dahil olmak üzere gördükleri Çerkes köylerini yakmalarını emretti.[31]
10 Ocak 1792 Osmanlı-Rus Yaş Antlaşmasından sonra Sankt-Peterburg'a gönderilen Mustafa Rasih Paşa, esirlerin mübadelesi işleri sırasında İmam Mansur'un Osmanlı'ya teslimini istemiş fakat, Rus Makamlarınca Mansur'un Çeçen olduğu ve Osmanlı tebaası olmadığı kendilerine bildirilmiş, bu sebeple netice alınamamıştır.[30]
Kayıplar
Savaş 5 saatten fazla sürdü. Garnizondan yaklaşık 8.000 kişi öldü, 13.532 savunucu esir alındı. Küçük bir kısmı (yaklaşık 150 kişi) gemilerle kaçtı. Topların neredeyse tamamı ele geçirildi veya imha edildi (83 top ve 12 havan), 130 pankart ele geçirildi.
Rusya tarafında ise Rus hükûmet belgelerine göre 23 subay ve 1215 er öldürülmüş, 71 subay ve 2401 er de yaralanmıştır.
Kaynakça
- ^ "184 года назад Россия начала завоевание черноморского побережья". Родина (Rusça). 13 Haziran 2012. Erişim tarihi: 15 Ocak 2024.[]
- ^ Потто В. А. Граф Гудович (Падение Анапы) // Кавказская война в отдельных очерках, эпизодах, легендах и биографиях: в 5 томах. — 2-е изд. — СПб.: Тип. Е. Евдокимова, 1887. — Т. 1: От древнейших времён до Ермолова. — 738 с.
- ^ Дубровин Н. Ф. История войны и владычества русских на Кавказе: в 6 томах. — СПб.: Тип. И. Н. Скороходова, 1886. — Т. 2. — 318 с.
- ^ Анапа // [Алжирские экспедиции — Аракчеев, граф, Алексей Андреевич]. — СПб. ; [М.] : Тип. т-ва И. Д. Сытина, 1911. — С. 417—419. — (Военная энциклопедия : [в 18 т.] / под ред. В. Ф. Новицкого … [и др.] ; 1911—1915, т. 2).
- ^ Веселовский Н. И. Третий поход. 1791 // Военно-исторический очерк Анапы. — Пг., 1914.
- ^ a b Хасан Киреев К новой парадигме российской национальной политики на Северном Кавказе Академический Проект, 2005
- ^ a b c d e Коняев Николай (2013). Шлиссельбургские псалмы. Семь веков русской крепости (Rusça). М.: Русская тройка-СПб. s. 608. ISBN 978-5-227-04252-1.
- ^ a b c d Aydın, Mustafa (2010). TDV İslâm Ansiklopedisi. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. 6 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023.
- ^ a b Taitbout de Marigny, Edouard (1836). Voyages en Circassie (Fransızca). 12 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2023.
- ^ Alexandre Grigoriantz, “La Montagne du Sang”, Genève-1998, p.47
- ^ Oztas, Ahmet (2013). A Page from the History of the North Caucasus: Imam Mansur Ushurma. EHESS. ss. 1-14. 5 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023.
- ^ Мальбахов Б. К. Кабарда на этапах политической истории (середина XVI — первая четверть XIX века). — Москва: «Поматур», 2002. — С. 293. — ISBN 5-86208-106-2.
- ^ "The Deterioration of Ottoman Administration In the Light of the Ottoman-Russian War of 1768-1774, Metin Bezikoğlu, Bilkent Üniversitesi Master tezi, Eylül 2001, sayfa 43" (PDF). 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2009.
- ^ W.E.D. Allen ve ölü Paul Muratoff, Kafkas Harekatı 1828-1921 Türk-Kafkas Snırındaki Harplerin Tarihi, Gnkur Basımevi, Ankara, 1966, s. 18; Adıge tarihçisi Ashad K'ırğ, Tehlike Hep Kuzeyden Geliyordu, Kuzey Kafkasya KD, sayı 85-86, İstanbul, 1992, s. 23-25.
- ^ Gen. İsmail Berkok, Tarihte Kafkasya, İstanbul, 1958, s. 371.
- ^ Ali Kasumov-Hasan Kasmov, Çerkes Soykırımı, Ankara, 1995, s. 90.
- ^ Evliya Çelebi ve Haşim Efendi'nin "Çerkezistan Notları", İstanbul, 1969, 2.Kısım,s.99-184
- ^ Gammer, Moshe. “Review Article: A Preliminary to Decolonizing the Historiography of Shaykh Mansur.” Middle Eastern Studies, vol. 32, no. 1, 1996, pp. 191–202. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/4283782. Accessed 12 June 2023.
- ^ "Смирнов Я. С. История 65-го пехотного Московского Его Императорского Величества Государя Наследника Цесаревича полка. 1642—1700—1890. — Варшава: Тип. Г. Ю. Рундо, 1890. 239— 240 с." dlib.rsl.ru. 22 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2019.
- ^ Ahmed Cevdet Pasha, “Tarih-i Cevdet”, Vol III, Istanbul-1854, p.151
- ^ a b Ahmet Burak Oztas, p. 8
- ^ John F. Baddeley, “The Russian conquest of the Caucasus”, London-1908, p.78
- ^ Alexandre Bennigsen, “Un mouvement populaire au Caucase du XVIII’ siècle: la ‘Guerre Sainte’ de Sheikh Mansour (1785–1794). Page mal conue et controversée des relations Russo-Turques”, Cahiers du Monde Russe et Sovietique, Vol V, No 2 (April–June 1964), p.190
- ^ Ahmed Cevdet Pasha, “Tarih-i Cevdet”, Vol III, Istanbul-1854, p.144
- ^ Cemal Gökçe, “Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya Siyaseti”, Istanbul-1979), p.151
- ^ "Военно-исторический очерк города Анапы. Третий поход. 1791". 25 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2023.
- ^ Бантыш-Каменский Д. Н. "39-й генерал-фельдмаршал граф Иван Васильевич Гудович // Биографии российских генералиссимусов и генерал-фельдмаршалов с 48 портретами. Часть третья. — с. 20". runivers.ru. 16 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2022.
- ^ А.М. Грибовский (1791). "Собрание разных полученных от главнокомандующими армиями и флотами ко двору донесений. ч. 2" (Rusça).
- ^ a b Беннигсен 1994.
- ^ a b (Kadircan KAFLI. Şimâlî Kafkasya, İstanbul 1942, s.87)
- ^ Richmond, Walter (9 Nisan 2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-6069-4. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2023.
Ek kaynaklar
- Анапа // [Алжирские экспедиции — Аракчеев, граф, Алексей Андреевич]. — СПб. ; [М.] : Tip. т-va И. Д. Сытина, 1911. — С. 417—419. - (Военная энциклопедия: [в 18 т.] / под ред. В.Ф. Новицкого … [и др.] ; 1911—1915, t. 2).
- Бантыш-Каменский Д. Hayır. 39-й генерал-фельдмаршал граф Иван Васильевич Гудович // Биографии российских генералиссимусов и генерал-фельдмаршал ов. В 4 hafta. 1840 yılında yeniden yazıldı. — Пушкино: Культура, 1991.
- Викторов А. «Анапа-Тахтамыш-Анапа» // Независимое военное обозрение, № 24, 2001.
- Дубровин N. F. История войны ve владычества русских на Kavkazе: 6 saatte. — СПб.: Tip. İ. Hayır. Скороходова, 1886. — T. 2. — 318 с.
- Лубченков Ю. Иван Васильевич Гудович / Кавалеры ордена Святого Георгия. — M., 1993.
- Веселовский N. İ. Çok iyi. 1791 // Военно-исторический очерк Анапы. - Пг., 1914.
- Bu Потто В. A. Граф Гудович (Падение Анапы) // Кавказская война в отдельных очерках, эпизодах, легендах и биографиях: в 5 томах. — 2-e tarih. — СПб.: Tip. E. Евдокимова, 1887. — T. 1: Ермолова'ya doğru yola çıktım. — 738 с.
- Энциклопедия военных ve морских наук: в 8 томах / Под ред. Г. A. Leera. — СПб.: Tip. В. Безобразова ve К°, 1883. — Т. 1: Аахенский конгресс — Бюрней. — Ç. 151.
