İçeriğe atla

Anadolu gelengisi

Anadolu gelengisi
Korunma durumu

Neredeyse tehdit altında (IUCN 3.1)[1]
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Sınıf:Mammalia
Takım:Rodentia
Familya:Sciuridae
Oymak:Marmotini
Cins:Spermophilus
Tür: S. xanthophrymnus
İkili adlandırma
Spermophilus xanthophrymnus
(Bennet, 1835)
Anadolu gelengisinin dağılım alanı

Anadolu gelengisi (Spermophilus xanthophrymnus),[2] Anadolu yer sincabı[2] veya Anadolu tarla sincabı[2] Sciuridae familyasının Marmotini oymağından Spermophilus cinsine bağlı bir kemirgen türüdür.[3] Ermenistan, İran ve Türkiye'de bulunur.[4] Bilimsel adı kabaca “alt kısımları sarı olan tohum sever” olarak çevrilebilir.

Açıklama

Diğer birçok yer sincabı gibi, Anadolu gelengisi türü de yuvarlak bir gövdeye ve başa, kısa bacaklara ve kuyruğa sahiptir. Toplam uzunluğu 25 ila 29 santimetre (9,8 ila 11,4 inç) ve ağırlığı 235 ila 490 gram (8,3 ila 17,3 oz) olan erkekler, 23 ila 28 santimetre (9,1 ila 11,0 inç) ve 170 ila 410 gram (6,0 ila 14,5 oz) olan dişilerden belirgin şekilde daha büyüktür. Kuyruk 3 ila 6 santimetre (1,2 ila 2,4 inç) uzunluğundadır.

Kürkü vücudun büyük bölümünde aynı renktedir ve Avrupa yer sincabı gibi komşu türlerde bulunan daha koyu işaretlere sahip değildir. Anadolu gelengileri tipik olarak devetüyü rengindedir, ancak grimsi ile koyu kahverengi arasında değişebilir. Alt taraf ve uzuvlar vücudun geri kalanından biraz daha soluktur ve genellikle sarımsı renktedir. Tek belirgin işaretler gözlerin etrafındaki dar beyaz halkalar ile çene ve boğazdaki beyaz yamadır. Dişilerin sekiz ya da on adet meme başı vardır ve her iki cinsiyette de koku üreten anal bezler bulunur.[5]

Dağılım, habitat ve diyet

Anadolu gelengileri Türkiye'de İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgesinde bulunur ve yayılış alanlarının en doğu ucunda İran ve Ermenistan'a kadar uzanır. Akdeniz Bölgesinin Antalya ve Çukurova ovası bölgelerinde de küçük, izole popülasyonlar tespit edilmiştir, ancak tür bunun dışında kıyıya yakın bölgelerde ve Avrupa tarafında bulunmamaktadır. Bozkırda ve alpin çayırlarda, 800 ila 2.900 metre (2.600 ila 9.500 ft) yükseklik arasında yaşarlar.[5]

Anadolu gelengisinin sırasıyla kuzeybatı yaylalarında ve Anadolu'nun orta ovalarında yaşayan iki alt türü daha önce tanınmış olsa da, farklı kimliklerini destekleyecek çok az bilimsel kanıt var gibi görünmektedir.[6]

Anadolu gelengisi

Evcilleştirilmiş bitkilerin yanı sıra öncelikle pıtrak, devedikeni, çobançantası, hardal bitkisi, yabani soğan, veronica ve yabani tahıllar gibi dayanıklı bitkilerin tohumları, yaprakları ve sürgünleriyle beslenirler. Öncelikle otçul olmalarına rağmen, küçük omurgasızları da yiyebilirler. Tercih ettikleri yaşam alanının nispeten kurak olması nedeniyle, nadiren de olsa serbest su içerler ve tüm ihtiyaçlarını beslenmelerinden karşılarlar. Doğal yırtıcıları arasında puhu kuşları, şahinler, doğanlar ve kızıl tilkiler bulunur.[5]

Davranışları

Anadolu gelengileri, kış boyunca kış uykusuna yatan, günlük yaşayan, yuva yapan hayvanlardır. Normal yuvaları yaklaşık 21 ila 57 santimetre (8,3 ila 22,4 inç) derinliğinde basit tünellerdir. Bununla birlikte, yuvalama veya kış uykusu için kullanılan yuvalar 219 santimetre (86 inç) kadar derin olabilir ve ek girişlere ve derin yuvalama ve yiyecek depolama odalarına sahip olabilir.[5] Kesin zamanlama yerel iklime bağlı olsa da, genellikle Eylül'den Mart'a kadar kış uykusuna yatarlar. Anadolu gelengilerinde kış uykusu, vücut sıcaklığının 10 santigrat derece veya daha fazla düştüğü ve kısa süreli uyanma dönemleriyle ayrılan, birkaç haftaya kadar süren uyuşukluk nöbetlerinden oluşur.[7]

Üreme

Anadolu gelengisi

Anadolu gelengileri Mart veya Nisan aylarında kış uykusundan çıktıktan kısa bir süre sonra yeraltında çiftleşir. Çiftleşme mevsimi boyunca erkekler birkaç dişi arasında seyahat eder ve eşlere erişmek için birbirleriyle kavga edebilirler. Dişiler her yıl üç ila dokuz (çoğunlukla dört veya beş) yavrudan oluşan tek bir yavru üretir ve gebelik yaklaşık 25 gün sürer. Yavrular kör ve tüysüz doğar, 5 ila 7 gram (0,18 ila 0,25 oz) ağırlığındadır. Tüyler 15. günde belirmeye başlar ve gözler 22-25. günlerde açılır. Dört haftalık olduklarında yuvadan çıkmaya başlarlar ve yedi hafta içinde tamamen sütten kesilirler.[5]

Evrimleşme

Niğde'nin Çamardı ilçesinin Demirkazık Dağı eteklerinde taşın üzerinde duran bir gelengi

Anadolu gelengilerinin fosilleri erken Pleistosen'den bilinmektedir ve Sakız Adası'na kadar batıdan bazı örnekler içermektedir, bu da türün eskiden bugünkünden daha geniş bir dağılıma sahip olduğunu düşündürmektedir.[5]

Biyokimyasal çalışmalar, türün yaşayan en yakın akrabaları olan Avrupa yer sincabı ve Toros gelengisinin ortak atasından yaklaşık beş milyon yıl önce ayrıldığını göstermektedir. Bu, Miyosen'in sonlarında İstanbul Boğazı'nın oluşumu ve ardından Anadolu'nun Avrupa'dan ayrılmasıyla aynı zamana denk geliyor. Son buzul çağı sırasında Anadolu bölgesindeki küçük dağ sığınaklarında hayatta kalmış olabilirler.[6]

Koruma

Anadolu gelengileri, mevcut olduklarında tarımsal tahılları tüketeceklerinden, birçok bölgede zararlı olarak kabul edilirler ve zehirlenebilirler. Sonuç olarak, İç Anadolu Bölgesinde tarımın artması, 21. yüzyılın ilk 10 yılında yer sincabı popülasyonlarında %20-25'e varan düşüşlere yol açmıştır. Bu düşüş göz önüne alındığında, Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği, IUCN Kırmızı Listesinin 2009 baskısında Anadolu gelengisini “Tehdide Yakın” olarak yeniden sınıflandırmıştır; tür daha önce En Az Endişe Verici olarak kabul edilmekteydi.[8] Anadolu gelengileri Türkiye Cumhuriyeti'nde de yasal korumaya sahiptir.[5]

Kaynakça

  1. ^ "Spermophilus xanthoprymnus korunma durumu". IUCN Red List. 2020. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ a b c "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 12 Eylül 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2012. 
  3. ^ "ITIS". 30 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2022. 
  4. ^ D. E. Wilson; D. M. Reeder ((Ed.)). "Mammal Species of the World". 3rd. 6 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010. 
  5. ^ a b c d e f g Gür, Mutlu Kart; Gür, Hakan (25 Ocak 2010). "Spermophilus xanthoprymnus (Rodentia: Sciuridae)". Mammalian Species (İngilizce). Cilt 42. ss. 183-194. doi:10.1644/864.1 Özgürce erişilebilir. ISSN 0076-3519. 
  6. ^ a b I. Gunduz; ve diğerleri. (2007). "Multigenic and morphometric differentiation of ground squirrels (Spermophilus, Scuiridae, Rodentia) in Turkey, with a description of a new species". Molecular Phylogenetics and Evolution. 43 (3). ss. 916-935. Bibcode:2007MolPE..43..916G. doi:10.1016/j.ympev.2007.02.021. PMID 17500011. 
  7. ^ Gur, M.K.; ve diğerleri. (2009). "Daily rhythmicity and hibernation in the Anatolian ground squirrel under natural and laboratory conditions". Journal of Comparative Physiology B. 179 (2). ss. 155-164. doi:10.1007/s00360-008-0298-0. PMID 18797881. 
  8. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; iucn status 14 November 2021 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Anadolu gelengisi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Vikitür'de konuyla ilgili taksonomik bilgiler bulunur:

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Memeliler</span> kara omurgalıları sınıfı

Memeliler, hayvanlar aleminin insanların da dâhil olduğu, dişilerinde bulunan meme bezleri ve hem dişi hem erkek bireylerinde bulunan ter bezleri, kıl, işitmede kullanılan üç orta kulak kemiği ve beyinde yer alan neokorteks bölgesi ile ayrılan bir omurgalı sınıfıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kemiriciler</span> memeli takımı

Kemiriciler, yaşadıkları çevreye uyum bakımından çok başarılı olan bir memeli takımıdır.

<span class="mw-page-title-main">Atmaca</span> kuş türü

Accipiter nisus veya Atmaca, Accipiter cinsine bağlı bir kuş türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Leylekgiller</span> Bir kuş familyası

Leylekgiller ya da Ciconiidae, kendilerine özgü Ciconiiformes takımında sınıflandırılan, sulak alanlarda yaşayan, leylek diye bilinen kuşları kapsayan bir familyadır.

<span class="mw-page-title-main">Anadolu sincabı</span> Anadolu, Kafkasya ve Ortadoğuda yaşayan ağaç sincabı

Anadolu Sincabı, Kafkas Sincabı veya İran Sincabı, Sincapgiller familyasından güneybatı Asya'da Ilıman geniş yapraklı ve karma ormanlar'ın ağaçlarında ve eski yırtıcı yuvalarında yaşayan Sciurus cinsinde ağaç sincabıdır.

<span class="mw-page-title-main">Boz sincap</span> Ağaç sincabı

Özellikle Kuzey Amerika'nın doğu gri sincabı adlandırması dışında sadece gri sincap olarak da bilinen boz sincap, Sciurus cinsinden bir ağaç sincabıdır. Anavatanı Kuzey Amerika'nın doğusu olup, buradaki en muhteşem ve ekolojik açıdan en önemli doğal orman yenileyicisidir. Dünyanın belirli yerlerine yaygın olarak getirilen boz sincap, özellikle Avrupa'da istilacı bir tür olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Çizgili sincap</span>

Çizgili sincaplar (Chipmunk), sincapgiller (Sciuridae) familyasından küçük, çizgili kemirgenlerdir; özellikle de yer sincaplarıdır (Marmotini). Çizgili sincaplar, öncelikle Asya'da bulunan Sibirya çizgili sincabı haricinde Kuzey Amerika'da bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Sincap</span>

Sincap, sincapgiller familyasından uzun kuyruk tüyleri ile dikkat çeken kemirici memelilerin ortak adıdır. Anadolu'nun çeşitli yörelerinde "çekelez" ya da "tiyin" olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Batı Avrupa kirpisi</span>

Batı Avrupa kirpisi, kirpigiller (Erinaceidae) familyasından gececil, böcekçil bir memeli türü.

<i>Callospermophilus lateralis</i>

Callospermophilus lateralis ya da Spermophilus lateralis, sincapgiller familyasından bir yer sincabı türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Arktika gelengisi</span>

Arktika gelengisi, sincapgiller (Sciuridae) familyasından Arktika'da Sibirya, Alaska ve Kanada'da yayılım gösteren gelengi cinsinden gündüzcül kemirgen türü. Koloni hâlinde yaşar. Yırtıcıları arasında Kutup tilkisi, Kutup porsuğu, vaşak, boz ayı ve kartallar sayılabilir. Kış uykusuna yatar.

Spermophilus taurensis, Spermophilus cinsine bağlı bir hayvan türüdür. Türkiye Toros Dağlarına özgüdür. 2007'de ilk Spermophilus xanthoprymnus olarak tanımlandı. Toros gelengisi, veya Toros yersincabı olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Kırçıl marmot</span>

Kırçıl marmot, sincapgiller familyasının yer sincapları oymağından, Kuzey Amerika'da yaşayan marmot türü.

<span class="mw-page-title-main">Benekli gelengi</span>

Benekli gelengi ya da benekli yer sincabı Doğu Avrupa'da yaşayan sincap cinsinden bir kemirgendir. Spermophilus suslicus türünün üç alttürü vardır: S. s. boristhenicus, S. s. guttatus, and S. s. suslicus. Habitat kaybı sebebiyle soyu tehdit altındadır.

<span class="mw-page-title-main">Ochotona princeps</span>

Gündüz vakti aktif bir pika türü olan Amerika pikası, batı Kuzey Amerika dağlarında, genellikle ağaç hattında veya yukarısındaki kayalık alanlarda bulunur. Otçul, daha küçük tavşanlar ile akrabalardır.

<span class="mw-page-title-main">Sibirya uçan sincabı</span>

Sibirya uçan sincabı, batıda Baltık Denizi'nden doğuda Pasifik kıyısına kadar uzanan bir dağılışa sahip bir Eski Dünya uçan sincabıdır. Avrupa'da bulunan tek uçan sincap türüdür. Avrupa Birliği'ndeki 27 ülke arasından yalnızca Estonya, Finlandiya ve Letonya'da bulunan Sibirya uçan sincapları Avrupa Birliği içinde savunmasız kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Uzun kuyruklu dağ sıçanı</span>

Uzun kuyruklu dağ sıçanı veya altın dağ sıçanı, Sincapgiller familyasındaki bir dağ sıçanı türüdür. Uzun kuyruklu dağ sıçanları açık veya hafif ormanlık habitatlar olan Asya'nın orta kesimlerinde bulunurlar. Genellikle dağlık bölgelerdeki cüce ardıçların büyüdüğü kayaların arasında yaşarlar. Uzun kuyruklu dağ sıçanı IUCN Kırmızı Listesi'nde Asgari endişe altındaki türler'den biri olarak işaretlenmiştir. Adından da anlaşılacağı gibi, nispeten uzun kuyruklu bir dağ sıçanı türüdür.

<i>Aeromys tephromelas</i>

Aeromys tephromelas, Sciuridae ailesindeki bir kemirgen türüdür. Brunei, Endonezya ve Malezya'da bulunur. Habitatı, ağaç oyuklarını kullandığı birincil ve ikincil ormanlar ve bahçelerdir. Meyveler, kuruyemişler ve diğer bitkisel maddelerle beslenir. Muhtemelen tehdit altında değildir ve habitat kaybına uyum sağlayabilir. Aeromys tephromelas, diğer sincaplardan daha küçük popülasyonlara sahip olma eğilimindedir çünkü bu türün dişileri nadiren çiftleşir ve sadece küçük bir yavru doğurur.

<i>Avrupa yer sincabı</i> Gelengi cinsinden bir yer sincabı

Türkiye'de halk arasında Trakya Gelengisi olarak da bilinen Avrupa yer sincabı ya da diğer adıyla Avrupa souslik'i, Sciuridae familyasının Marmotini oymağından Spermophilus cinsine bağlı bir kemirgen türüdür. Spermophilus cinsindeki birkaç Avrupa türü arasındadır. Tüm sincaplar gibi o da kemirgenler takımının bir üyesidir. Güney Ukrayna'dan Anadolu'ya, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Sırbistan, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Kuzey Makedonya ve kuzeyde Polonya'ya kadar doğu ve orta Avrupa'da bulunur, ancak Karpat Dağları tarafından ikiye bölünür.

<span class="mw-page-title-main">Batı gri sincabı</span>

Batı gri sincabı, Amerika Birleşik Devletleri ve Meksika'nın batı kıyısı boyunca bulunan bir ağaç sincabıdır. Bu tür bazı yerlerde gümüş-gri sincap, Kaliforniya gri sincabı, Oregon gri sincabı, Kolombiya gri sincabı ve sancak kuyruğu olarak da bilinir. Üç coğrafi alt türü vardır: Sciurus griseus griseus ; S. g. nigripes ; ve S. g. anthonyi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.