İçeriğe atla

Amos Kitabı

        
Yahudilik
Bu madde Amos kitabı hakkındadır. Yahudi peygamber için Amos (peygamber) sayfasına bakınız.

Amos kitabı, Tanah'ın Nevi'im kitabındaki Küçük Peygamberler kitaplarından biridir. Hoşea ve Yeşaya'nın büyüklerinden olan Amos,[1] II. Yarovam dönemine denk gelen ~MÖ 750'lerde aktif rol oynamış olup[1] Kutsal Kitap'ın ilk peygamber kitabı olan Amos kitabını yaratmıştır. Amos, Yehuda Krallığı'nda yaşadı fakat vaazlarını kuzeydeki İsrail Krallığı'nda verdi.[1] Amos'un ana temaları sosyal adalet, Tanrı'nın mutlak kadri ve ilahi yargı konularını içerir.[1]

Yazar

Amos, kuzeyde MÖ 793 ile MÖ 753 yılları arası İsrail'in Krallığı'nı Yarovam ben Yoaş ve güneyde Yehuda Krallığı'nı Uzziya yaptığı dönemde peygamberlik yapmıştır. Bu zamanda her iki krallık da varlığın doruk noktalarındaydı. Hoşea ile aynı zamanda yaşamış olmasına rağmen Amos muhtemelen daha önce peygamber olmuştur. Amos'un ismi, Eski Ahit'te İsrail tarihinin anlatıldığı yerlerde de geçmektedir. Adına kitabı olan peygamberler içinde ilk olarak Amos'tan bahsedilir. Amos, peygamberlikten önce çiftçilik yaptığının özellikle üzerinde durmaktadır.

Vaizlik dönemi

Çoğu uzmanın inancına göre Amos, mesajını MÖ 750 veya MÖ 749 sonbaharında vermiştir. Bethel'de verdiği vaazın en az bir en fazla birkaç gün sürdüğü düşünülür. Bu zamana kadar Asur orduları Şam'da birkaç yıldır savaş vermekteydi dolayısıyla İsrail üzerindeki tehdidi zamanla azaldı. Komşularının içinde bulunduğu savaşlar nedeniyle, İsrail sınırlarını neredeyse Davud ve Süleyman zamanındaki sınırlarına kadar genişletti.

Amos'un, vaazlarını büyük depremden iki yıl önce verdiği unutulmamalıdır; kitabında bu konuyla ilgili iki kere atıfta bulunulmuştur.

Yazıldığı yer

Bazı bilirkişilerin inancına göre, Amos vaazlarını Kuzey Krallık'ta verdikten sonra bu vaazlar Beytüllahim'in 8 km güneyindeki evi olan Tokea kasabasına giderken yolda kaleme alınmıştır. Bu kasabadan Eski Ahit'te çeşitli kereler bahsedilmektedir.[2][3][4][5] Rehoboam'ın, Yehuda Krallığı'ndaki diğer şehirlerle birlikte Tokea'yı da surlarla çevirdiği yazılıdır.[6]

Amos'un geldiği şehir olarak düşünülen Tokea'nın coğrafik konumu hakkında fikir ayrılıkları mevcuttur. Genel inanışa göre Amos güneyli bir çiftçi olup, Tanrı'nın çağrısı doğrultusunda kuzeye kehanetlerini bildirmeye görevlendirilmiştir. Fakat, bir görüşe göre ise Amos kuzeyde, Celile yakınlarındaki Tokea kasabasından gelmektedir. Bu görüşü savunanların gerekçelerinden biri kuzeydeki toprakların firavun inciri yetiştirmek için daha uygun olmasıdır. Firavun inciri düşük rakımlı yerlerde yetiştirilir ve kuzeydeki Tokea güneydekine kıyasla daha alçaktır. Bu görüşü kabul etmeyenlerin gerekçesi ise bu iki şehrin rakım farkının fazla olmamasıdır. Amos'u kuzeyli olduğunu savunanların bir diğer gerekçesi ise Amos 7:10'da anlatılanlardır; bunun yerli birinin yapması daha muhtemeldir.

Kitabın nerede ve nasıl yazıldığıyla ilgili diğer görüşler arasında,

  1. Amos'u takip edip, onun sözlerini not alan havarileri tarafından yazılması
  2. Kuzey'de vaazlarını dinleyen biri tarafından yazılması

gibi görüşler de bulunur.

Amaç

Amos kitabının yaratıldığı dönemde İsrail halkı Yehova'ya olan sadakatinin en taban noktasını yaşıyordu; halk, değerlerini bırakıp açgözlü olmaya başladı. Varlıklı elit tabaka başkalarının sırtından zenginleşiyordu. Çiftçiler geçimleri için gerekli olan ürünlerden ziyade başta şarap ve yağ olmak üzere dış ticaret için karlı olan ürünleri yetiştirmeye zorlanıyordu.

Yehova, çiftçi ve çoban olan Amos'a Kuzey Krallığı'nın başkenti olan Samariye'ye gitmesini söyledi. Tanrı, Amos aracılığıyla, İsrail'in günahlarından dolayı yargılanacağını ve bu yargının yabancı bir ulus tarafından harekete geçireleceğini söyledi.

Halk, bu yargılama gününü "Tanrı'nın günü" olarak anladı. "Tanrı'nın günü", geniş çapta kutlandı ve Tanrı'ya bağlı kalanlar tarafından dört gözle beklendi. Fakat Amos, halka "Tanrı'nın günü"nün yaklaştığını ve bunun günahlarının yargılanacağının anlamına geldiğini söyledi.

Tanrı'nın günü

Amos, "Tanrı'nın günü" deyişini kullanan ilk peygamberdir.[7] Bu deyiş, ilerleyen kehanet ve kıyamet edebiyatında önemli bir yer aldı. İsrail halkı için "Tanrı'nın günü", Yehova'nın, kendi ve İsrail'in düşmanlarına karşı savaştığı ve İsrail'in zafer kazandığı gündü. Fakat Amos ve diğer peygamberler İsrail'i Yehova'nın düşmanlarına dahil ediyordu. Amos'a göre İsrail, masumlara, fakirlere ve genç kızlara uyguladığı adaletsizlikler yüzünden suçluydu.[8] Ceza olarak Yehova'nın intikamı İsrail'e yönelecekti ve peygamber, dinleyicilerini uyardı: "RAB'bin günü aydınlık değil, karanlık olmayacak mı? Hem de zifiri karanlık, Bir parıltı bile yok."[9] "Tanrı'nın günü", İsrail için bir kutlama günü değildi.

Tema

Amos kitabı üç bölümde ele alınabilir. Bir ve ikinci konular önce İsrail'i çevreleyen ülkeleri ardından kendisini etik merceği altında irdeler. Üçüncü konudan altıncı konuya kadarki bölümde ise İsrail'in işlediği günahlar üzerinde durulur. Yedi ila dokuzuncu konular ise Yehova'nın Amos'a verdiği görümleri içerir. Kitabın son bölümüne (7:1'den 9:8'e) Görüm kitabı da denir ve sadece öyküden ibarettir.

İlk iki görümde, Tanrı'nın uygulamak istediği cezai hareketlerin yapılmaması için Amos, Tanrı'yı ikna etti. Disiplin ve yargılama, her ne kadar icraata geçmemişse de konunun ana mesajıdır. Bu mesaj açıkça 5:24'te görülür. Bundan evvelki dördüncü konuda anlatılan salgın hikâyeleri İsrail'in Tanrı'ya dönmesi için uygulanan disiplin cezasıydı. Fakat, halk bunu böyle algılamadığından bu disiplin halkın sadakatsizliğini yargılamaya dönüştü. Görümlerin ikinci bölümünde (7:7-9) Amos'un araya girmediği görülür; Tanrı, "onların yanından bir daha geçmeyeceğim" dedi. İsrail'in edeceği yeminler kabul edilmeyecekti. Tanrı, peygamberleri dinlemedikleri ve hatta onları susturmaya kalktıkları için (2:12, 3:8, 7:10-17) İsrail'i yargılamaktan kendisini alıkoymayacaktı.

Amos kitabının ana fikirlerinden biri İsrail'in diğer uluslarla aynı seviyede sayılmasıydı; Tanrı herkesten aynı saflığı beklemektedir. Tanrı'nın krallığına karşı gelen uluslar gibi, İsrail ve Yahuda ayrıcalıklı olmayacak ve putperestler yargılanacaktır. Yehova'yı temsil eden ulus saf olmalı ve Tanrı'nın adını kirletmemelidir. Tanrı'nın ismi yüceltilmelidir.

Amos kitabındaki diğer anafikirler: sosyal adalet ve yoksunlarla ilgili endişeler; İsrail'in Tanrı ile ahit yapması onu günahlardan temizlemeyeceği; Tanrı'nın tüm ulusların hakimi olduğu; Yehova'nın, ahlaki doğruluğun tanrısı olduğu; tüm insanların Tanrı tarafından yaratılması; Tanrı'nın onlar tarafından adının duyurulması için İsrail'i seçtiği ve onları kurtardığı; Tanrı'nın sadece adil olmayanları yok edeceği; Tanrı'nın İsrail'i yargılmakta ve kurtarmakta özgür olduğudur.

Amos'ta öne çıkan eylemler

Amos kitabında, temaların açıklanmasında rol alan kilit hareketler mevcuttur. Bunlardan bazıları şöyledir:[10]

  • Yehuda Krallığı'nı çevreleyen goy halklarla ilgili kehanetler (1.3-2.6)
  • İsrail içinde farklı gruplara yapılan hitaplar
    • Samariye kadınları (4.1-3)
    • Samariye ve Kudüs'teki zenginler (6.1-7; 8.4-8)
  • Tanrı'nın İsrail'i yargılamasıyla ilgili görümler
    • Çekirgeler (7.1-3)
    • Yangın (7.4-6)
    • Çekül (7.7-9)
    • Meyve sepeti (8.1-3)
    • Altar yanında Yehova (9.1-4)
  • Amos ile Bethel'de onu dinleyenler arasındaki tartışma (7.10-17)

Kaynakça

Özel
  1. ^ a b c d Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.
  2. ^ Yeşu 15:39
  3. ^ 2 Samuel 14:9
  4. ^ 2 Samuel 23:26
  5. ^ 1 Tarihler 11:28
  6. ^ 2 Tarihler 11:5-6
  7. ^ Coogan, M. A Brief Introduction to the Old Testament: The Hebrew Bible in its Context. (Oxford University Press: Oxford 2009). p260
  8. ^ Coogan, M. A Brief Introduction to the Old Testament: The Hebrew Bible in its Context. (Oxford University Press: Oxford 2009). p258-259
  9. ^ Amos 5:20
  10. ^ Michael D. Coogan, A Brief Introduction to the Old Testament (New York: Oxford, 2009), 256.
Genel
  • Bulkeley, Tim Amos: Hypertext Bible Commentary. Auckland: Hypertext Bible, 2005. Amos: Hypertext Bible Commentary21 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • R., M. Daniel Amos: The Prophet and His Oracles. (Louisville: Westminster John Knox Press, 2002) 4 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Coote, Robert B. Amos Among the Prophets: Composition and Theology. Philadelphia: Fortress Press, 1981.
  • Doorly, William J. Prophet of Justice: Understanding the Book of Amos. New York: Paulist Press 1989.
  • Easton's Bible Dictionary, 1897.
  • Hasel, Gerhard F. Understanding the Book of Amos: Basic Issues in Current Interpretations. Grand Rapids: Baker Book House, 1991.
  • Haynes, John H. Amos the Eighth Century Prophet: His Times and His Preaching. Nashville: Abingdon Press, 1988.
  • Keil, C.F. et al. Commentary on the Old Testament in Ten Volumes. Grand Rapids: William B. Eerdmans, 1986.
  • LaSor, William Sanford et al. Old Testament Survey: the Message, Form, and Background of the Old Testament. Grand Rapids: William B. Eerdmans, 1996.
  • Metzger, Bruce M., et al. The Oxford Companion to the Bible. New York: Oxford University Press, 1993.
  • Möller, Karl. A Prophet in Debate: The Rhetoric of Persuasion in the Book of Amos. London: Sheffield Academic Press, 2003.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hoşea</span>

İbranice İncil'de Hoşea, aynı zamanda Oşe olarak da bilinir, Beeri'nin oğlu, İsrail'de MÖ 8. yüzyılda yaşamış bir peygamberdi ve Hoşea Kitabı'nın baş yazarıydı. İkinci Tapınak döneminde Nevi'im'in son kitabını oluşturan toplu yazıları Yahudi Tanah'ta toplanıp tek bir kitapta toplanan, ancak Hristiyanlıkta Eski Ahit olarak incelenen On İki Küçük Peygamber'in ilkidir. Hoşea genellikle bir "kıyamet peygamberi" olarak görülüyor, ancak onun yıkım mesajının altında bir restorasyon vaadi vardı. Talmud onun neslinin en büyük peygamberi olduğunu iddia eder. Hoşea'nın hizmet süresi yaklaşık altmış yıla kadar uzanıyordu ve o, kendi zamanında İsrail'in yazılı kehanet bırakan tek peygamberiydi.

<span class="mw-page-title-main">Belgesel hipotez</span> Tevratın temellerini ve yapısını açıklayan hipotez

Belgesel hipotez veya Wellhausen hipotezi; Tevrat'ın, yani Musa'nın beş kitabının, birbirlerinden bağımsız, paralel ve tam hikâyelerden oluştuğunu ve redaktörler (düzenleyiciler) tarafından bir dizi düzenlemelerden geçtikten sonra son hâlini aldığını iddia eden hipotez. 1870'lerde geliştirilen hipotez Yahvist, Elohist, Tesniyeci ve Ruhbani kaynak olarak sınıflandırılan Kutsal Kitap Yazarlarının, çok tanrılı dinlerden gelen hikâyeleri düzenlemekten sorumlu olduğunu ifade eder ve metinlerdeki monoteist-politeist tutarsızlıkları bu durumun yansıması olarak değerlendirir.

Tesniyeci kaynak ya da kısaca D, Belgesel hipotez (BH)'e göre Tora'yı oluşturan dört kaynaktan biridir. Bu kaynak, Tora'da Tesniye kitabıyla sınırlıdır fakat benzer tema ve dil Tanah'ın Yeşu, Hakimler, Samuel ve Krallar kitaplarında da kullanılmaktadır. Bu adı geçen kitaplar dizisi din bilimadamlarınca Tesniyesel tarih olarak adlandırılır.

Yahvist ya da kısaca J, Belgesel hipotez (DH)'e göre Tora'yı oluşturan dört ana kaynaktan biridir. Kaynakların en eskisi olup Tekvinin yarısına yakınını, Çıkış'ın ilk yarısını ve Sayıların bazı kısımlarını oluşturur. J'de Tanrı insansı olarak anlatılıp ismi Yahweh (Yehova)'dir; Yehuda Krallığı'na ve bu krallıktaki insanların tarihine özel bir ilgi duymaktadır. J'nin ~MÖ 950'de derlendiğine ve ~MÖ 400'de Tora ile birleştirildiğine inanılır.

<span class="mw-page-title-main">Altın buzağı</span> Eski Ahitte bahsi geçen bir put

Altın buzağı, Eski Ahit'e göre, Musa Sina Dağı'na çıktığında isyan başlatan İsrailoğullarını memnun etmek için Samiri tarafından yapılmış bir puttur. Buzağı, Mısır'ın Tanrısının fizikselleştirilmiş haliydi, dolayısıyla hem puta tapıldığından hem de Tanrı görselleştirildiğinden çifte hata yapılmıştır. Çıkış 32:7-14 RAB Musa'ya, “Aşağı in” dedi, “Mısır'dan çıkardığın halkın baştan çıktı. Buyurduğum yoldan hemen saptılar. Kendilerine dökme bir buzağı yaparak önünde tapındılar, kurban kestiler. ‘Ey İsrailliler, sizi Mısır'dan çıkaran ilahınız budur!’ dediler.”RAB Musa'ya, “Bu halkın ne inatçı olduğunu biliyorum” dedi, “Şimdi bana engel olma, bırak öfkem alevlensin, onları yok edeyim. Sonra seni büyük bir ulus yapacağım.”Musa Tanrısı RAB'be yalvardı: “Ya RAB, niçin kendi halkına karşı öfken alevlensin? Onları Mısır'dan büyük kudretinle, güçlü elinle çıkardın. Neden Mısırlılar, ‘Tanrı kötü amaçla, dağlarda öldürmek, yeryüzünden silmek için onları Mısır'dan çıkardı’ desinler? Öfkelenme, vazgeç halkına yapacağın kötülükten.Kulların İbrahim'i, İshak'ı, İsrail'i anımsa. Onlara kendi üzerine ant içtin, ‘Soyunuzu gökteki yıldızlar kadar çoğaltacağım. Söz verdiğim bu ülkenin tümünü soyunuza vereceğim. Sonsuza dek onlara miras olacak’ dedin.” Böylece RAB halkına yapacağını söylediği kötülükten vazgeçti.

Krallar Kitabı, Kral David'in ölümünden Yekoniya'nın Babil'de esir düşmesine kadar geçen 400 yıllık sürede antik İsrail ve Yehuda krallıklarıyla ilgili hikâyeleri anlatır. Yeşu, Hâkimler ve Samuel kitaplarının bulunduğu bir dizi tarihsel kitabın sonuncusudur ve ana amacı Yahudi krallığın Babilliler tarafından neden yıkıldığını dini açıdan anlatmak ve sürgünden dönüşün temelini hazırlamaktı.

Samuel kitapları, Yeşu, Hakimler ve Krallar kitaplarıyla birlikte Nevi'im'in İlk Peygamberler bölümünü oluşturur. Peygamberler aracılığıyla Tevrat'ı doğrulayıp onun açıklamasını yapar.

Yeşaya kitabı, Tanah'taki Son Peygamberlerin ilk kitabıdır; bu kitabın ardından Hezekiel, Yeremya ve Oniki küçük peygamber kitapları gelir. Hristiyanlıktaki Eski Ahit'te ise bu sıralama biraz farklıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yeremya Kitabı</span> İbrani Kutsal Kitabının (Eski Ahit) bir parçası olan Büyük Peygamberlerin ikinci bölümü

Yeremya Kitabı, Eski Ahit'te Son Peygamberler kısmının ikinci kitabı olup, Yeşaya kitabından sonra ve Hezekiel ile On İki Küçük Peygamber kitaplarından önce gelir. Görümleri aktarıldığı için kitap adını, MÖ 7. yüzyılın sonları ve MÖ 6. yüzyılın başlarında Kudüs'te, Yehuda Krallığı Babillilere yenik düştüğü zamanki kral Yoşiya zamanında yaşamış peygamber Yeremya'dan alır. Kitap, karmaşık ve şiirsel olarak İbranice yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Hezekiel Kitabı</span> İbrani Kutsal Kitabının (Eski Ahit) bir parçası olan Büyük Peygamberlerin dördüncü bölümü

Hezekiel kitabı, Tanah'taki Son Peygamberlerin üçüncü kitabı olup Yeşaya ile Yeremya kitaplarından sonra ve On iki küçük peygamber kitaplarından önce gelir. Bu sıralama Hristiyanlık'taki Eski Ahit'ten biraz farklıdır. İsmini, görümlerinin kaydedildiği, MÖ 6. yüzyılda yaşamış rahip ve peygamber Hezekiel'den alır.

Küçük peygamberler Tanah'ın bir kitabı olup adını, peygambersi kehanet çalışmalarının kısalığından alır. Hristiyanlıkta ise bu kitaplar teker teker ele alınır. Tanah ve çoğu Protestan ve Katoliklerin "Oniki" sıralaması şöyledir:

Hoşea kitabı, Tanah'taki kitaplardan biridir. Oniki küçük peygamber kitaplarının ilkidir.

Yoel kitabı, Eski Ahit'in bir parçasıdır. Küçük peygamberler ya da kısaca Onikiler olarak bilinen on iki kehanet kitabından biridir. "Küçük" denmesinin sebebi, öneminin az olması değil, metnin kısalığıdır.

Ovadya kitabı, Tanah'ın kitaplarından biri olup Edom üzerine getirilen yargılama ve İsrail'in yeniden kuruluşunun kehanetlerini içerir. Metin, tek bir konudan ibaret olup 21 bap ihtiva eder; bu da Ovadya kitabını Tanah'ın en kısa kitabı yapmaktadır. Yahudilik ve Hristiyanlıkta kitabın, Asurlular döneminde yaşamış ve isminin anlamı Yehova'nın kulu veya Yehova'ya tapan olan peygamber Ovadya tarafından yazıldığına inanılır.

Mika kitabı, Eski Ahit/Tanah'ta bulunan on beş kehanet kitabından biri olup Küçük peygamberler dizisinin altıncısıdır. Kitabın yazarının, Yehuda Krallığı'na bağlı Moreşet köyünden MÖ 8. yüzyılda yaşamış ve isminin anlamı "Kim Yehova gibidir?" olan Mikayahu olduğu belirtilir. Kitap, 1-2, 3-5 ve 6-7. konular olmak üzere üç ana bölümden oluşur ve her bölümün başlangıcında "Dinle" kelimesi ve bunu takip eden kehanet bildirileri bulunur. Mika, adil olmayan liderlere karşı serzenişte bulunur, zengin ve güçlüye karşı fakiri savunur ve sosyal adalet konusunda vaazlar verir; bir yandan da Siyon merkezli ve Davud hanedanlığına bağlı barış dolu bir dünyayı dört gözle bekler.

Nahum kitabı, Tanah'ta bulunan kitaplardan biridir. Küçük Peygamberler kitaplarının yedincisidir.

Sefanya kitabı 'nın, giriş cümlesine istinaden, yazarı "Yahuda Kralı Amon oğlu Yoşiya zamanında Hizkiya oğlu Amarya oğlu Gedalya oğlu Kuşi oğlu Sefanya" olarak kabul edilir. Sefanya hakkında elde edilen tüm bilgiler bu metinden gelir. Kitabın giriş cümlesi, diğer kitapların giriş cümlelerine kıyasla daha uzun olup içinde iki özellik barındırır. Sefanya'nın babası Kuşi'nin anlamı "Etiyopyalı"dır. Toplumda, Tanrı'nın İbrahim ile yaptığı anlaşma gereği soyağacının önemi vardır ve bu nedenle yazar, peygamberin atalarının ismini verip Etiyoplı'dan ziyade İbrani olduğunu ispatlama gereği duymuş olabilir. Hatta peygamberin soyu bir zamanlar Yehuda kralı olan Hezekiya'ya kadar dayanır. Sefanya kitabının yazarı Kûşluları veya Etiyopyalıları kınamaktan çekinmemektedir. 2:12'de özlüce ve tartışmaya kapalı bir şekilde mesaj gönderir: "Ey Kûşlular, Siz de benim kılıcımla öleceksiniz". Sefanya'nın Kral Hezekiya olan aile bağı, 3:1-7'de kraliyet şehrine yaptığı şiddetli eleştiriyi meşrulaştırmaktadır.

Hagay kitabı, Eski Ahit veya Tanah'ın, Küçük peygamberler veya "Onikiler" denen kitaplar dizisinde yer alır. İki konudan oluşan kısa bir kitaptır. Kitapta anlatılanların geçtiği tarih Tapınağın terar inşasından önce MÖ 520 civarıdır. Bu dönemde, Yahudilerin topraklarına dönmesine yardım eden Zerubbabel gibi Pers kralları yaşamıştır.

Zekeriya kitabı, Tanah ve Kutsal Kitap'taki oniki küçük peygamber kitaplarından sondan bir öncekidir ve peygamber Zekeriya'ya dayandırılmaktadır.

Malaki kitabı, Tanah'ta bulunan Neviim kitabının içindeki Oniki küçük peygamber dizisinin son kitabıdır. Hristiyan sıralamasında Yeni Ahit'ten önce gelen son kitabı dolayısıyla Eski Ahit'teki son peygamberi oluşturur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.