Amontillado Fıçısı
| "Amontillado Fıçısı" | |
|---|---|
 Öykü için Harry Clarke'ın illüstrasyonu, 1919 | |
| Yazar | Edgar Allan Poe |
| Özgün adı | "The Cask of Amontillado" |
| Ülke | ABD |
| Dil | İngilizce |
| Tür | Korku |
| Yayımlanma | Godey's Lady's Book |
Amontillado Fıçısı[1] (İngilizce The Cask of Amontillado veya The Casque of Amontillado), Edgar Allan Poe tarafından yazılan ve ilk defa Godey's Lady's Book dergisinin Kasım 1846 sayısında yayımlanan kısa öykü.
İsimsiz bir İtalyan kentinde, belirsiz bir yılda (muhtemelen 18. yüzyılda) geçen öyküde anlatıcı, kendisine hakaret ettiğini iddia ettiği bir arkadaşından ölümcül bir şekilde intikam alışını anlatır. 19. yüzyılda gözde olan ve birçok başka Poe öyküsünde de rastlanan diri diri gömülme konusu bu öyküde de canlı bir adamın üzerine duvar örülmesi şeklinde görülür. Kara Kedi ve Gammaz Yürek'te olduğu gibi, öykü katilin bakış açısıyla anlatılmıştır.
Özet
Anlatıcı Montresor, arkadaşı olan soylu Fortunato'dan intikam aldığı gecenin öyküsünü anlatır. Belirsiz bir hakarete kızmış olan Montresor, arkadaşına karnaval sırasında, Harlequin elbisesi ve çıngıraklı bir külah ile sokakta dolaşırken rastlar. Sarhoş ve bitkin durumdaki adamı o gece öldürmeye karar verir.
Anlatıcı, elinde değerli ve nadir bulunan bir tür şeri olan Amontillado'dan bir pipe (yaklaşık 130 galon veya 480 litre)[2] olduğunu söyleyerek Fortunato'yu kendisiyle gelmeye ikna eder. Arkadaşının bu konudaki uzman görüşüne başvurmak istemektedir. Beraber anlatıcının palazzosuna gidip yer altındaki şarap mahzenine inen yolda katakomplar arasında ilerlerler. Yolda Montresor Fortunato'ya bir şişe DeGrave şarabı sunar. Şarabı bir dikişte bitiren Fortunato, şişeyi fırlatıp atar ve anlatıcının anlam veremediği bir hareket yapar. Montresor'un hareketi anlayamadığını gören Fortunato, ona mason olup olmadığı sorar. Montresor mason olduğunu söyler ve Fortunato'yu inandırmak için, arkasında saklamakta olduğu malayı çıkartır.[3]
Montresor, rutubet sebebiyle sürekli öksüren arkadaşına geri dönmeyi önerir. Ancak Fortunato onu, "Öksürük adamı öldürmez"[4] diyerek geri çevirir ve yola devam etmekte ısrar eder. Yürüyüş sırasında anlatıcı, ailesinin armasından bahseder: mavi bir zemin üzerindeki bir ayak, topuğunu dişleyen bir yılanı ezmektedir. Ailenin düsturu ise bana saldıran cezasız kalmaz anlamındaki Nemo me impune lacessit sözüdür.
Sonunda bir nişe geldiklerinde Montresor Amontillado'nun içeride olduğunu söyler. İçeri giren Fortunato, sarhoşluğunun ve arkadaşından kuşku duymamasının da etkisiyle, Montresor'un kendisini duvara zincirlemesine engel olmaz. Anlatıcı nişin girişini duvarla örerek arkadaşını diri diri gömmeye başlar. Montresor'un düşündüğünden daha çabuk ayılan Fortunato, önce zincirlerinden kurtulmaya çalışır. Anlatıcı işine ara verip bir süre zincir seslerini dinler. Ardından kurban yardım için bağırmaya başlar, ancak onu kimsenin duymayacağını bilen Montresor adamla dalga geçer. Bir şakaya maruz kaldığını düşünen Fortunato zayıfça gülmeye başlar ve ardından eşi Lady Fortunato'nun kendisini merak etmeye başlamış olacağını söyler. Katil son tuğla sırasını bitiriken Fortunato "Tanrı aşkına, Montresor!"[4] diye yalvarır. Montresor son tuğlayı yerine yerleştirmeden önce meşalesini içeri atar. Ardından bir iç sıkıntısı duymaya başlar ve bunu mahzenin rutubetli ortamına yorar.
Öykünün sonunda Montresor bu olayların elli sene önce gerçekleştiğini anlatır. Katil yakalanmamıştır ve Fortunato'nun cesedi hâlâ nişin içinde zincirli olduğu yerde asılıdır. Hâlâ pişman olmayan anlatıcı öyküyü huzur içinde yatsın anlamındaki in pace requiescat sözleriyle bitirir.
Yayımlanma geçmişi
Amontillado Fıçısı ilk defa Godey's Lady's Book'un Kasım 1846 sayısında yayımlandı.[5] Dergi o dönemde ABD'nin en popüler süreli yayınıydı.[6] Öykü daha sonra, Poe hayattayken sadece bir defa daha yayımlandı.[7]
Analiz
Öykünün konusu cinayet olsa da Amontillado Fıçısı, Poe'nun Morgue Sokağı Cinayetleri ve Çalınan Mektup gibi dedektiflik öykülerinden biri değildir. Montresor suçu için soruşturulmaz ve cinayeti nasıl işlediğini kendisi anlatır. Öyküdeki gizem unsuru, Montresor'un bu suçu neden işlediğidir. Hikâyede bir dedektifin yer almayışı, bu gizemin çözümünü okuyucuya bırakmıştır.[8] Montresor'un cinayet sebebi, öykünün ilk cümlesindeki "binlerce yara" sözü dışında belirsiz bırakılmıştır. Birçok yorumcuya göre, katilin gerçek nedeni bir türlü söylemiyor oluşu, akıl sağlığının yerinde olmadığını gösterir; ancak öyküde bunun açıkça anlaşılmasına yarayacak bilgi de yoktur.[8]
Fortunato iyi şarap uzmanı olarak gösterilse de, öyküdeki bazı davranışları bunu desteklemez. Örneğin Amontillado'yu tanıyamayacak derecede sarhoş olur veya pahalı bir Fransız şarabı olan De Grave'e karşı, şişeyi bir dikişte bitirecek kadar ilgisiz davranır.[9]
Öyküdeki duvar örme işini Poe kişisel deneyimlerinden dolayı biliyor olabilir. Yazarın hayatındaki çeşitli dönemlere, örneğin 1837'de Southern Literary Messenger'dan ayrıldıktan sonra neler yaptığına dair ayrıntılar bilinmemektedir.[10] Yazarın biyografisini yazan John H. Ingram'ın Sarah Helen Whitman'a yazdığı bir mektuba göre, "Allen" soyadına sahip biri Poe'nun "1834 güzünün sonlarında bir tuğla fabrikasında" çalıştığını söylemektedir. Daha sonra bu kişinin, Poe ile birlikte West Point'te öğrenci olan Robert T. P. Allen olduğu anlaşılmıştır.[11]
İlham
Doğruluğu şüpheli bir söylentiye göre Amontillado Fıçısı'nın ilham kaynağı, Poe'nun 1827'de er olarak görevlendirildiği South Boston, Massachusetts'teki Castle Island'da duyduğu bir öyküdür.[12] Bu söylentiye göre yazar, Castle Island'da görevli iken Teğmen Robert Massie için yapılmış bir anıtı gördü. Massie 1817 noelinde Teğmen Gustavis Drane ile girdiği bir kılıç düellosunda ölmüştü. Diğer askerler Massie'nin intikamını, Drane'i sarhoş edip zindandaki bir duvara zincirledikten sonra üzerini örterek aldılar.[13] Adada bir iskeletin bulunduğuna dair bir rapor sebebiyle bu söylenti, Poe'nun asıl ilham kaynağı olan, Joel Headley'in İtalya'da bir kilisede duvara gömülmüş bir iskelet gördüğünü anlattığı 1844 tarihli A Man Built in a Wall eserinin önüne geçmiş olabilir.[14] Headley'nin hikâyesinde, Amontillado Fıçısı'ndakilere benzer birçok ayrıntı vardır. İki öyküde, bir düşmanın duvara hapsedilmesi, tuğlaların dikkatle yerleştirilmesi, intikamın sebebi, kurbanın acı içinde haykırışı gibi ortak noktalar bulunur. Poe benzer temaları, Honoré de Balzac'ın Kasım 1843'te Democratic Review'da yayımlanan Le Grande Bretêche isimli eserinde veya arkadaşı olan George Lippard'ın 1845 tarihli The Quaker City; or The Monks of Monk Hall'unda da görmüş olabilir.[15] Montresor'un aile sloganı olan Nemo me impune lacessit ise, James Fenimore Cooper'ın Son Mohikan romanından (1826) alınmış olabilir.[16]
Ancak Poe, öyküyü, kişisel rakibi Thomas Dunn English'e cevaben yazmıştı. İki yazar birçok kez karşı karşıya geldiler ve birbirlerinin edebî kişiliğini karikatürize eden yazılar yazdılar. English bu yazılardan birinde fazla ileri gidince Poe, yazının yayımlandığı The New York Mirror'ın editörlerine karşı 1846'da iftira sebebiyle dava açtı ve kazandı.[17] Aynı yıl English, intikam temalı bir roman olan 1844, or, The Power of the S.F. adlı eserini yayımladı. Karmaşık ve zor takip edilen bir kurguya sahip olan bu romanda gizli örgütlerden bahsediliyordu ve ana tema intikamdı. Romanda, The Black Crow (Kara Karga) isimli bir eserin yazarı olan ve nevermore (bir daha asla) ile lost Lenore (kayıp Lenore) gibi ifadeler kullanan Marmaduke Hammerhead adında bir karakter de vardı. Bu karakter ile Poe, ayyaş ve yalancı biri olarak betimleniyordu. Poe cevaben Amontillado Fıçısı'nı yazdı ve öyküde English'in romanına belirgin göndermelere yer verdi. Örneğin öyküde Fortunarto, gizli Mason örgütünden bahseder ve English'in romanı da gizli örgütler hakkındadır. Romanda, üzerinde pençeleriyle bir yılanı sıkmakta olan bir şahinin yer aldığı bir paradan bahsedilirken Montrasor'un ailesinin armasında da bir yılanı ezmekte olan bir ayak vardır. Öyküde olayların geçtiği yer, romanda yer altındaki bir mahzende geçen bir sahneden alınmıştır. Böylece Poe, uzun bir romana, tıpkı Yazmanın Felsefesi'nde bahsettiği gibi "tek etkiye" sahip özlü bir öyküyle cevap vererek, cezalandırılmadan intikam almıştır.[18]
Poe öyküde kısmen de olsa, "Washington Hareketi" olarak adlandırılan içki karşıtı bir gruptan ilham almış olabilir. İçmeyi bırakmış alkoliklerden oluşan bu grup, insanları alkolün zararlarıyla korkutmaya çalışıyordu. Poe da 1843'te yaşadığı bir alkol krizinden sonra bu topluluğa katılmaya söz vermiş olabilir. Bu durumda Amontillado Fıçısı belki de, içkinin tehlikelerini anlatarak insanları şoke etmek amacıyla yazılmış bir öyküdür.[19]
Bazı Poe araştırmacılarına göre öykünün kahramanı Montresor'un adı, Fransızca Montrésor kelimesinin İngilizceleştirilmiş hâlidir ve bu karakter, Louis XIII'ün iradesiz kardeşi Gaston d'Orléans'ın arkadaş çevresinde yer alan ve siyasi bir komplocu olan Montrésor Kontu Claude de Bourdeille'dir.[20][21]
Kaynakça
- ^ Öykünün Türkçe isminin alındığı çeviri: Poe, Edgar Allan. Bütün Hikâyeleri, çeviren: Dost Körpe, İthaki Yayınları, 2002. s. 690 - 695
- ^ Cecil, L. Moffitt. "Poe's Wine List 20 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.",
Poe Studies içinde, cilt V, sayı 2. Aralık 1972. s. 41. - ^ Mason aynı zamanda duvarcı, duvar ustası anlamındadır. Bkz. Masonluk
- ^ a b Çeviri: Poe, Edgar Allan. Bütün Hikâyeleri, çeviren: Dost Körpe, İthaki Yayınları, 2002. s. 690 - 695
- ^ Sova, Dawn B. Edgar Allan Poe: A to Z. Checkmark Books, 2001. ISBN 0-8160-4161-X s. 45
- ^ Reynolds, David F. "Poe's Art of Transformation: 'The Cask of Amontillado' in Its Cultural Context",
The American Novel: New Essays on Poe's Major Tales içinde, editör: Kenneth Silverman. Cambridge University Press, 1993. ISBN 0521422433 p. 101 - ^ Edgar Allan Poe — "The Cask of Amontillado"[] - Edgar Allan Poe Society çevirm içi sayfası
- ^ a b Baraban, Elena V. "The Motive for Murder in 'The Cask of Amontillado' by Edgar Allan Poe 14 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi", Rocky Mountain E-Review of Language and Literature. Cilt 58, Sayı 2. Güz 2004.
- ^ Cecil, L. Moffitt. "Poe's Wine List 20 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Poe Studies, cilt V, sayı 2. Aralık 1972. sayfa 41.
- ^ Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. New York: Harper Perennial, 1991: 129–130. ISBN 0-06-092331-8
- ^ Thomas, Dwight ve David K. Jackson. The Poe Log: A Documentary Life of Edgar Allan Poe, 1809–1849. New York: G. K. Hall & Co., 1987: 141. ISBN 0-7838-1401-1.
- ^ Bergen, Philip. Old Boston in Early Photographs. Boston: Bostonian Society, 1990. sayfa 106
- ^ Wilson, Susan. Literary Trail of Greater Boston. Boston: Houghton Mifflin Company, 2000: 37. ISBN 0-618-05013-2
- ^ Mabbott, Thomas Ollive, editör. Tales and Sketches: Volume II. Urbana, Ill.: University of Illinois Press, 2000. sayfa. 1254
- ^ Reynolds, David F. "Poe's Art of Transformation: 'The Cask of Amontillado' in Its Cultural Context", The American Novel: New Essays on Poe's Major Tales içinde derlenmiş, editör: Kenneth Silverman. Cambridge University Press, 1993. ISBN 0521422433 sayfa 94-95
- ^ Jacobs, Edward Craney. "Marginalia - A Possible Debt to Cooper 7 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Poe Studies içinde derlenmiş, cilt VIII, sayı 1. Haziran 1976.
- ^ Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. New York: Harper Perennial, 1991: 312–313. ISBN 0-06-092331-8
- ^ Rust, Richard D. "Punish with Impunity: Poe, Thomas Dunn English and 'The Cask of Amontillado'", The Edgar Allan Poe Review içinde derlenmiş, cilt II, sayı 2 - Güz 2001, St. Joseph's University.
- ^ Reynolds, David F. "Poe's Art of Transformation: 'The Cask of Amontillado' in Its Cultural Context", The American Novel: New Essays on Poe's Major Tales içinde derlenmiş, editör: Kenneth Silverman. Cambridge University Press, 1993. ISBN 0521422433 sayfa 96-97
- ^ Benton, Richard P. (Haziran 1996). "Poe's 'The Cask of Amontillado': Its Cultural and Historical Backgrounds". Poe Studies. Cilt 29. ss. 19-27.
- ^ Burton R. Pollin (1970). "Notre-Dame de Paris in Two of the Tales". Discoveries in Poe. Notre Dame, Indiana: University of Notre Dame Press. ss. 24-37.
