İçeriğe atla

Amerind dilleri

Amerind dilleri
Coğrafi dağılımYeni Dünya
SınıflandırmaAmerind–Nostratik
  • Amerind dilleri
Alt bölümler
  • Almosan–Keresiouan
  • Hokan–Penutian
  • Central Amerind
  • Andean–Chibchan–Paezan
  • Equatorial–Tucanoan
  • Ge–Pano–Carib
)
)

Kızılderili dilleri ya da Amerind dilleri, Sibirya kökenli Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili halklarının konuştuğu dilleri toplayan ve Joseph Greenberg tarafından 1960 yılında ortaya atılan tartışmalı makro-dil ailesi. Greenberg, Yeni Dünya yerli dillerini üç ana aile olarak düzenler: Eskimo-Aleut dilleri, Na-Dene dilleri ve Amerind dilleri. 1987 yılında yayımladığı Language in the Americas adlı kitap, çok sayıda metodolojik kusura sahiptir ve önerdiği benzerlikler tarihî dilbilimcilerin çoğu tarafından reddedilir.[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12]

Sınıflandırma

An Amerind Etymological Dictionary (Joseph Greenberg and Merritt Ruhlen, Stanford University, 2007) adını taşıyan çalışmaya göre sınıflandırma şöyledir:

  1. Kuzey ve Orta Amerika Amerind dilleri
    1. Kuzey Amerind dilleri
      1. Almosan–Keresiouan
        1. Algonkin–Vakaş dilleri
          1. Algonkin–Yurok dilleri
          2. Kutenayca
          3. Mos dilleri
            1. Çimakum dilleri
            2. Saliş dilleri
            3. Vakaş dilleri
        2. Keres-Siyu dilleri (Keresiouan)
          1. Kado dilleri
          2. İrokua dilleri
          3. Keres dilleri
          4. Siouan–Yuchi
            1. Siyu dilleri
            2. Yuçice
    2. Penuti–Hoka dilleri
      1. Penuti dilleri
        1. Çimşiyan dilleri
        2. Çinuk dilleri
        3. Oregon Penuti dilleri
        4. Plato Penuti dilleri
        5. California
          1. Maiduan
          2. Uti dilleri
          3. Vintu dilleri
          4. Yokuts dilleri
        6. Zunice
        7. Gulf
          1. Atakapaca
          2. Çitimaçaca
          3. Maskoke dilleri
          4. Natchez dili
          5. Tunikaca
          6. Yuki–Vapo dilleri
            1. Yukice
            2. Vapoca
        8. Meksika Penuti dilleri
          1. Huavece
          2. Maya dilleri
          3. Mişe–Zoke dilleri
          4. Totonak dilleri
      2. Hoka dilleri
        1. Kuzey Hoka dilleri
          1. Karok–Shasta
            1. Karukça
            2. Çimarikoca
            3. Shasta–Achomawi
              1. Şasta dilleri
              2. Achomawi
          2. Yanaca
          3. Pomo dilleri
        2. Vaşoca
        3. Salinan–Chumash
          1. Salinanca
          2. Çumaş dilleri
          3. Esselence
        4. Seri–Yuman
          1. Serice
          2. Yuma dilleri
        5. Waicuri–Quinigua
          1. Waicuri
          2. Maratino
          3. Quinigua
        6. Coahuiltecan
        7. Tequistlatec
        8. Subtiaba
        9. Jicaque
        10. Yurumangui
    3. Orta Amerika Amerind dilleri
      1. Tano dilleri
      2. Uto-Aztek dilleri
      3. Oto-Mange dilleri
  2. Güney Amerind dilleri
    1. And–Çibça–Paez
      1. Çibça–Paez
        1. Macro-Chibchan
          1. Cuitlatec
          2. Lenca
          3. Chibchan
          4. Paya
          5. Tarascan
          6. Yanomam
          7. Yunca–Puruhan
        2. Makro-Paez
          1. Allentiac
          2. Atacama
          3. Betoi
          4. Chimu–Mochita
          5. Itonama
          6. Jirajara
          7. Mura
          8. Paezan
          9. Timucua
          10. Warrao
      2. And
        1. Aymaraca
        2. Itucale–Sabela
          1. Itucale
          2. Mayna
          3. Sabela
        3. Cahuapana–Zaparo
          1. Cahuapana
          2. Zaparo
        4. Kuzey And
          1. Catacao
          2. Cholona
          3. Culli
          4. Leco
          5. Sechura
        5. Keçuva dilleri
        6. Southern Andean
          1. Qawasqar
          2. Mapudungu
          3. Gennaken
          4. Chon
          5. Yamana
    2. Ekvator–Tucano
      1. Ekvator
        1. Macro-Arawakan
        2. Cayuvava
        3. Coche
        4. Jivaro–Kandoshi
          1. Cofán
          2. Esmeralda
          3. Jivaro
          4. Kandoshi
          5. Yaruro
        5. Kariri–Tupi
        6. Piaroa
        7. Taruma
        8. Timote
        9. Trumai
        10. Tusha
        11. Yuracaré
        12. Zamuco
      2. Makro-Tucano
        1. Auixiri
        2. Canichana
        3. Capixana
        4. Catuquina
        5. Gamella
        6. Huari
        7. Iranshe
        8. Kaliana–Maku
        9. Koaia
        10. Movima
        11. Muniche
        12. Nambikwara
        13. Natu
        14. Pankaruru
        15. Puinave
        16. Shukuru
        17. Ticuna–Yuri
        18. Tucanoan
        19. Uman
    3. Ge–Pano–Karib
      1. Makro-Karib
        1. Andoke
        2. Bora–Uitoto
        3. Carib
        4. Kukura [spurious]
        5. Yagua
      2. Macro-Panoan
        1. Charruan
        2. Lengua
        3. Lule–Vilela
        4. Mataco–Guaicuru
        5. Moseten
        6. Pano–Tacanan
      3. Macro-Gê
        1. Bororo dilleri
        2. Botocudo
        3. Caraja
        4. Chiquito
        5. Erikbatsa
        6. Fulnio
        7. Ge–Kaingang
        8. Guató
        9. Kamakan
        10. Mashakali
        11. Opaie
        12. Oti
        13. Puri
        14. Yabuti

Notlar

  1. ^ Campbell 1997
  2. ^ Poser & Campbell 2008
  3. ^ Adelaar 1989
  4. ^ Berman 1992
  5. ^ Chafe 1987
  6. ^ Matisoff 1990
  7. ^ Golla 1987
  8. ^ Golla 1988
  9. ^ Kimball 1992
  10. ^ Mithun 1999
  11. ^ Poser 1992
  12. ^ Rankin 1992

Kaynakça

  • Adelaar, Willem F. H. (1989). [Review of Greenberg, Language in the Americas]. Lingua, 78, 249-255.
  • Berman, Howard. (1992). A comment on the Yurok and Kalapuya data in Greenberg's Language in the Americas. International Journal of American Linguistics, 58 (2), 230-233.
  • Bonnichsen, Robson; & Steele, D. Gentry (Eds.). (1994). Method and theory for investigating the peopling of the Americas. Peopling of the Americas publications. Corvallis, OR: Oregon State University, Center for the Study of the First Americans. ISBN 0-912933-09-7.
  • Campbell, Lyle. (1988). [Review of Language in the Americas, Greenberg 1987]. Language, 64, 591-615.
  • Campbell, Lyle. (1997). American Indian languages: The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
  • Campbell, Lyle; Poser, William J. (2008) Language Classification, History and Method, Cambridge University Press
  • Chafe, Wallace. (1987). [Review of Greenberg 1987]. Current Anthropology, 28, 652-653.
  • Delbrück, Berthold (1880), Einleitung in das Sprachstudium. Ein Beitrag zur Geschichte und Methodik der vergleichenden Sprachforschung, Leipzig: Breitkopf & Härtel, OCLC: 3961260 
  • Goddard, Ives. (1987). [Review of Joseph Greenberg, Language in the Americas]. Current Anthropology, 28, 656-657.
  • Goddard, Ives. (1990). [Review of Language in the Americas by Joseph H. Greenberg]. Linguistics, 28, 556-558.
  • Goddard, Ives. (1996). The classification of native languages of North America. In I. Goddard (Ed.), Languages (pp. 290–323). Handbook of North Americans Indians (Vol. 17). Washington, D. C.: Smithsonian Institution.
  • Goddard, Ives (Ed.). (1996). Languages. Handbook of North American Indians (W. C. Sturtevant, General Ed.) (Vol. 17). Washington, D. C.: Smithsonian Institution. ISBN 0-16-048774-9.
  • Goddard, Ives; & Campbell, Lyle. (1994). The history and classification of American Indian languages: What are the implications for the peopling of the Americas?. In R. Bonnichsen & D. Steele (Eds.), Method and theory for investigating the peopling of the Americas (pp. 189–207). Corvallis, OR: Oregon State University.
  • Golla, Victor. (1987). [Review of Joseph H. Greenberg: Language in the Americas]. Current Anthropology, 28, 657-659.
  • Golla, Victor. (1988). [Review of Language in the Americas, by Joseph Greenberg]. American Anthropologist, 90, 434-435.
  • Greenberg, Joseph H. (1960). General classification of Central and South American languages. In A. Wallace (Ed.), Men and cultures: Fifth international congress of anthropological and ethnological sciences (1956) (pp. 791–794). Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
  • Greenberg, Joseph H. (1987). Language in the Americas. Stanford: Stanford University Press.
  • Greenberg, Joseph H. (1987). Language in the Americas: Author's précis. Current Anthropology, 28, 647-652.
  • Greenberg, Joseph H. (1989). Classification of American Indian languages: A reply to Campbell. Language, 65, 107-114.
  • Greenberg, Joseph H. (1996). In defense of Amerind. International Journal of American Linguistics, 62, 131-164.
  • Greenberg, Joseph H.; Ruhlen, Merritt (2007), An Amerind Etymological Dictionary (PDF), Department of Anthropology, Stanford University, 25 Aralık 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 12 Aralık 2012 
  • Kimball, Geoffrey. (1992). A critique of Muskogean, 'Gulf,' and Yukian materials in Language in the Americas. International Journal of American Linguistics, 58, 447-501.
  • Matisoff, James. (1990). On megalo-comparison: A discussion note. Language, 66, 106-120.
  • Mithun, Marianne. (1999). The languages of Native North America. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-23228-7 (hbk); ISBN 0-521-29875-X.
  • Nichols, Johanna (1992), Linguistic diversity in space and time, Chicago: University of Chicago Press, ISBN 0-226-58056-3 
  • Poser, William J. (1992). The Salinan and Yurumanguí data in Language in the Americas. International Journal of American Linguistics, 58 (2), 202-229. PDF 22 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Rankin, Robert. (1992). [Review of Language in the Americas by J. H. Greenberg]. International Journal of American Linguistics, 58 (3), 324-351.
  • Ringe, Don (2000). Some relevant facts about historical linguistics. In: Renfrew, Colin (Ed.), America Past, America Present: Genes and Languages in the Americas and Beyond (pp. 139–62). Cambridge, UK: McDonald Institute for Archaeological Research.
  • Ruhlen, Merritt (1994), "Evolution of Language", Macey, Sam (Ed.), Encyclopedia of Time, New York: Garland Science, ISBN 0-8153-0615-6 
  • Ruhlen, Merritt (1994), "Linguistic Evidence for the Peopling of the Americas", Bonnichsen, Robson; Steele, D. Gentry (Ed.), Method and Theory for Investigating the Peopling of the Americas, Corvallis, Oregon: Center for the Study of the First Americans, Oregon State University, ss. 177-188, ISBN 0-912933-09-7 
  • Ruhlen, Merritt (Kasım 1994), "Plus ça change, plus c'est la même chose", Mother Tongue (Newsletter of the Association for the Study of Language in Prehistory), 23, ss. 72-73, OCLC: 35315526 
  • Ruhlen, Merritt (1994), "Review of 'Linguistic Diversity in Space and Time' By Johanna Nichols", Anthropos, Anthropos Institute, cilt 89, ss. 640-641, ISSN 0257-9774 
  • Ruhlen, Merritt (1994), On the Origin of Languages: Studies in Linguistic Taxonomy, Stanford: Stanford University Press, ISBN 0-8047-2321-4 
  • Ruhlen, Merritt (Mart 1995), "A Note on Amerind Pronouns", Mother Tongue (Newsletter of the Association for the Study of Language in Prehistory), 24, ss. 60-61, OCLC: 35315526 
  • Ruhlen, Merritt (Mart 1995), "Proto-Amerind *QETS' 'Left (Hand)'", Mother Tongue Newsletter, Association for the Study of Language In Prehistory (ASLIP), 24, ss. 69-70, OCLC: 35315526 
  • Ruhlen, Merritt (1995), "On the Origin of the Amerind Pronominal Pattern", Chen, Matthew Y.; Tzeng, Ovid J. L. (Ed.), In Honor of William S-Y. Wang, Taipei: Pyramid Press, ss. 405-407, ISBN 957-9268-55-X 
  • Ruhlen, Merritt (Ocak 1995), "Proto-Amerind Numerals", Anthropological Science, Tokyo: Anthropological Society of Nippon, 103 (3), ss. 209-225, ISSN 1348-8570 
  • Ruhlen, Merritt (2004), "On the Amerind Origin of the Proto-Algonquian Numeral Suffix *-a:šyeka", Jones, Martin (Ed.), Traces of ancestry: studies in honour of Colin Renfrew, Cambridge: McDonald Institute for Archaeological Research, ss. 139-142, ISBN 1-902937-25-2 
  • Sapir, Edward (1984), "Letter to A. L. Kroeber (1918)", The Sapir-Kroeber correspondence: letters between Edward Sapir and A. L. Kroeber, 1905–1925, Berkeley: University of California at Berkeley, Survey of California and Other Indian Languages, OCLC: 17922146  |yayıncı= dış bağlantı (yardım)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Nil-Sahra dilleri</span>

Nil-Sahra dilleri, Nubiya da dahil olmak üzere, Chari ve Nil nehirlerinin üst kısımlarında konuşulan bir Afrika dilleri grubudur. Merritt Ruhlen'in 1987 yılındaki hesaplarına göre, Nil-Sahra dilleri kabaca 11 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Bu dil ailesi kendi içinde aşırı derecede farklılıklar gösterir ve Hint-Avrupa ve hatta Nijer-Kongo dillerine göre bile çok daha fazla olan bu farklılıklar nedeniyle de tartışmalı durumdadır. Az sayıda tarihsel dil bilimci bu aileyi bir bütün olarak çalışmaya çaba göstermiş ve bunların bazıları da geçerliliğini reddetmiştir. Özellikle tartışmaya yol açan konu, Songhay dillerinin eklenmesidir.

Tsetsautça (kendilerince Wetaɬ; komşularınca Tsʼetsʼaut; İngilizce Tsetsaut, Wetalh]. ABD'de Alaska'nın güney kıyılarıyla Kanada'da Britanya Kolombiyası bölgesinin kuzeybatı kıyılarında konuşulmuş Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Anişinabe dilleri</span>

Anişinabe dilleri ya da Ojibva-Potavatomi dilleri, Kanada ile Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan yaşayan Anişinabeler tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubundan Kızılderili dil grubudur.

Ova Algonkin dilleri, Büyük Ovalar yöresinde Amerika Birleşik Devletlerinde ve Kanada'da konuşulan Algonkin dilleri ailesinden Amerika yerli dilleri alt grubu.

Merkezî Algonkin dilleri, Amerika Birleşik Devletleri'nde ve Kanada'da konuşulan Algonkin dilleri ailesinden Amerika yerli dilleri alt grubu.

Doğu Algonkin dilleri, Kuzey Amerika'nın doğusunda Kanada'nın Maritime eyaletlerinden Amerika Birleşik Devletlerinde Kuzey Karoline'ya kadar olan Atlantik kısmında konuşulan Algonkin dilleri ailesinden Kızılderili dilleri alt grubu.

<span class="mw-page-title-main">Numi dilleri</span>

Numi dilleri ya da Numik dilleri, ABD'nin batısında Kızılderililer tarafından konuşulan Uto-Aztek dilleri ailesinden dil grubu.

<span class="mw-page-title-main">Kado dilleri</span>

Kado dilleri ya da Kaddo dilleri, Amerika Birleşik Devletlerinde Kuzey Dakota'dan Oklahoma'nın güneyine ve Teksas'a kadar Büyük Ovalar'da konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi. 3.000 yıl önce Kuzey ve Güney olarak iki ana gruba ayrıldıkları tahmin eiliyor. Toplam 5 dilden oluşur ve birinin soyu tükenmiş, diğer dördünü konuşanlar ise ancak 50 kişidir ve soyu tehlike altında olan dil ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Tano dilleri</span>

Tano dilleri, Amerika Birleşik Devletlerinib New Mexico, Kansas, Oklahoma ve Teksas eyaletleri ile Meksika'da konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi.

<span class="mw-page-title-main">Keres dilleri</span>

Keres dilleri, Amerika Birleşik Devletlerinde New Mexico eyaletinde Keresler tarafından konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi ve lehçe birliği.

Viyotça ya da Viyot dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinin kuzeybatısında Viyotlar tarafından konuşulmuş olan Algonkin–Yurok dilleri ailesinden bir Amerind Kızılderili dilidir. Son konuşanı Della Prince 1962 yılında ölünce dil de tükenmiş oldu. Bazı Viyotlar anadillerini canlandırmak için çalışmaktadırlar. En yakın akrabası birlikte Ritwan adıyla da ele alınan Yurokça en uzak akrabaları ise Algonkin dilleridir. Hem Viyotça hem de Yurokça Algonkin dillerinin coğrafyasından oldukça uzakta izole bir alandadır.

Yurokça ya da Yurok dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinin kuzeybatısında Yuroklar tarafından konuşulmuş olan Algonkin–Yurok dilleri ailesinden bir Amerind Kızılderili dilidir. Bir düzine konuşanı olan dil yok olma sürecine girmiştir. En yakın akrabası birlikte Ritwan adıyla da ele alınan Viyotça en uzak akrabaları ise Algonkin dilleridir. Hem Viyotça hem de Yurokça Algonkin dillerinin coğrafyasından oldukça uzakta izole bir alandadır.

<span class="mw-page-title-main">Yuki-Vapo dilleri</span>

Yuki-Vapo dilleri ya da Yuki dilleri, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan Yukiler ve Vapolar tarafından konuşulmuş Amerind Kızılderili dil ailesi. Her ikisi de 20. yüzyılda tükenen iki dilden oluşur: Yukice ile Vapoca.

<span class="mw-page-title-main">Vintu dilleri</span>

Vintu dilleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Kaliforniya eyaletinin kuzey merkezinde yaşayan Vintu halkları tarafından konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi. Biri tükenmiş olan diğerleri de tükenmekte olan dört dilden oluşur.

Yanaca ya da Yana dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeymerkezî Kaliforniya eyaletinde yaşamış olan Yanalar tarafından konuşulmuş Hoka ailesinden Amerind Kızılderili dili. Halkının son temsilcisi olan İşi'nin 1916'da ölümü üzerine dil de tükenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Amerika'nın yerel dilleri</span>

Amerika'nın yerel dilleri, Amerika'yı oluşturan Alaska ve Grönland'dan Güney Amerika'nın ucuna kadar yayılan topraklarda yaşayan Kızılderililer tarafından konuşulmaktadır. Bu yerel diller içlerinde izole ve Sınıflandırılmamış diller de dahil olmak üzere birbirinden farklı çok sayıda dil ailelerinden meydana gelmektedir. Bunları daha yüksek seviyede aileler halinde gruplandırmak için üç makrofamilya; Eskimo - Aleut dilleri, Na-Dene dilleri ve Amerind dilleri gibi öneriler yapılmıştır. Bu öneri neredeyse bütün uzmanlar tarafından kabul edilmemiştir.

Dilbilimde, ön insan dili ya da proto insan dili, dünya'daki tüm dillerin atası olan hipotetik ana dildir. Dilin kökeninin tek olduğu, tüm doğal dillerin tek bir kaynaktan türediği (monogenetik) varsayımına dayanır. Bu kavram halen tartışmalıdır ve tarihsel dilbilim tarafından doğrulanmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ural-Yukagir dilleri</span>

Ural-Yukagir dilleri, Ural ve Yukagir dillerini tek çatı altında birleştiren varsayımsal bir dil ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Avrasyatik diller</span>

Avrasyatik, tarihsel olarak kuzey, batı ve güney Avrasya'da konuşulan birçok dil ailesini içeren önerilen bir dil makro ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Aglütinasyon (dilbilim)</span>

Aglütinasyon, dilbilimde her biri tek bir sözdizimsel özelliğe karşılık gelen biçimbirimlerin birbirine dizilmesiyle kelimelerin oluşturulduğu biçimbilimsel bir süreçtir. Sondan eklemeyi yaygın olarak kullanan dillere sondan eklemeli diller denir. Örneğin, Türkçede evlerinizden ("evlerinizden") kelimesi, ev-ler-inizden-den biçimbirimlerinden oluşur. Eklemeli diller genellikle kelimelerin monomorfemik olduğu yalınlayan dillerle ve kelimelerin karmaşık olabileceği, ancak morfemlerin birden çok özelliğe karşılık gelebileceği bükümlü dillerle karşılaştırılır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.