İçeriğe atla

Amerika Birleşik Devletleri'nde matematikte kadınlar zaman çizelgesi

Amerika Birleşik Devletleri'nde matematik alanında çalışan kadınların uzun bir geçmişi vardır. Aksi belirtilmedikçe burada adı geçen tüm kadınlar Amerikalıdır.

Zaman Çizelgesi

19. Yüzyıl

20. Yüzyıl

  • 1913: Mildred Sanderson, doktorasını modüler değişmezler hakkında önemli bir teorem içeren teziyle kazanmıştır.[3]
  • 1927: Anna Pell-Wheeler, Amerikan Matematik Topluluğu Kolokyumu'nda bir konferans sunan ilk kadın oldu.[4]
  • 1943: Euphemia Haynes, Amerikan Katolik Üniversitesi'nden matematik alanında doktora derecesi alan ilk Afrikalı-Amerikalı kadın oldu.[5]
  • 1949: Gertrude Mary Cox, Uluslararası İstatistik Enstitüsü'ne seçilen ilk kadın oldu.[6]
  • 1956: Gladys West Donanma Yüzey Harp Merkezi Dahlgren Bölümü'nde (Naval Surface Warfare Center Dahlgren Division) uydulardan veri toplamaya başladı. Onun hesaplamaları doğru GPS sisteminin geliştirilmesini doğrudan etkiledi.[7]
  • 1962: Mina Rees, Amerika Matematik Derneği'nin en büyük ödülü olan Matematiğe Üstün Hizmet Ödülü'nü kazanan ilk kadın oldu.[4]
  • 1966: Mary L. Boas, 1999 yılı itibarıyla üniversite sınıflarında hala yaygın olarak kullanılan Mathematical Methods in the Physical Sciences adlı kitabı yayınlamıştır.[8][9]

1970'ler

  • 1970: Mina Rees, Amerikan Bilimin İlerlemesi Derneği'nin ilk kadın başkanı oldu.[10]
  • 1971:
    • Mary Ellen Rudin, ilk Dowker uzayı'nı inşa etti.[11]
    • Matematikte Kadınlar Derneği (AWM-Association for Women in Mathematics) kuruldu. Misyonu, kadınları ve kızları matematik bilimlerinde çalışmaya ve aktif kariyer yapmaya teşvik etmek ve matematik bilimlerinde kadınlar ve kızlar için eşit fırsat ve eşit muameleyi teşvik etmek olan profesyonel bir topluluktur. Massachusetts eyaletinde kurulmuştur.[12]
    • Amerikan Matematik Topluluğu Matematik Bilimlerinde Kadınlar Ortak Komitesi'ni (JCW-Joint Committee on Women in the Mathematical Sciences) kurdu ve bu komite daha sonra birçok bilimsel topluluğun ortak komitesi haline geldi.[13]
  • 1973: Jean Taylor, sabun filmi üçlü fonksiyon eğrilerinin uzunluğu ve düzgünlüğü hakkında uzun süredir devam eden bir sorunu çözen R3'te Modulo 3 İki Boyutlu Alan Minimize Eden Düz Zincirlerin Tekil Kümesinin Düzenliliği ("Regularity of the Singular Set of Two-Dimensional Area-Minimizing Flat Chains Modulo 3 in R3") konulu tezini yayınladı.[14]
  • 1974: Joan Birman, Braids, Links, and Mapping Class Groups kitabını yayınladı. Bu kitap standart bir giriş kitabı haline gelmiştir ve günümüz araştırmacılarının birçoğu konuyu bu kitap sayesinde öğrenmiştir.[15]
  • 1975-1977: Liseden sonra resmi bir matematik eğitimi almamış olan Marjorie Rice, üç yeni tesselasyon beşgeni türü ve beşgenlerle altmıştan fazla farklı tesselasyonlar keşfetti.[16]
  • 1975: Julia Robinson, Ulusal Bilimler Akademisi'ne seçilen ilk kadın matematikçi oldu.[17]
  • 1979:
    • Dorothy Lewis Bernstein, Amerika Matematik Derneği'nin ilk kadın başkanı oldu.[18]
    • Mary Ellen Rudin, MAA'nın Earle Raymond Hedrick Konferanslarını sunan ilk kadın oldu; bu konferansların amacı yetenekli anlatıcıları sergilemek ve üniversite düzeyinde matematik eğitmenlerinin anlayışını zenginleştirmekti.[4]

1980'ler

  • 1981: Doris Schattschneider, Amerika Matematik Derneği'nin iki ayda bir yayınlanan hakemli yayını Mathematics Magazinein ilk kadın editörü oldu.[19][20]
  • 1983: Julia Robinson Amerika Matematik Topluluğu'nun ilk kadın başkanı,[17] ve MacArthur Fellowship ile ödüllendirilen ilk kadın matematikçi oldu.[4]
  • 1988: Doris Schattschneider, MAA'nın J. Sutherland Frame Konferanslarını sunan ilk kadın oldu.[4]

1990'lar

  • 1992: Gloria Gilmer, Ulusal Matematikçiler Birliği'nde önemli bir konferans veren ilk kadın oldu (bu Cox-Talbot konuşmasıydı).[21]
  • 1995: Margaret Wright, Endüstriyel ve Uygulamalı Matematik Derneği'nin ilk kadın başkanı oldu.[4]
  • 1996: Joan Birman, MAA'nın Chauvenet Ödülü olarak bilinen ve her yıl açıklayıcı makaleler için verilen ödülü alan ilk kadın oldu.[4]
  • 1998: Melanie Wood, ABD Uluslararası Matematik Olimpiyatı Takımına giren ilk Amerikalı kadın oldu. Wood, 1998 ve 1999 Uluslararası Matematik Olimpiyatlarında gümüş madalya kazanmıştır.[22]

21. Yüzyıl

  • 2002: Melanie Wood, 2002 yılında Putnam Fellow olarak adlandırılan ilk Amerikalı kadın ve toplamda ikinci kadın olmuştur. Putnam Fellow, William Lowell Putnam Matematik Yarışması'nda ilk beş (ya da eşitlik durumunda altı) dereceye girenlerdir.[23][24]
  • 2004:
    • Melanie Wood, Frank ve Brennie Morgan Lisans Öğrencisi Matematikte Üstün Araştırma Ödülü'nü kazanan ilk kadın oldu. Bu ödül, ABD, Kanada veya Meksika'da üstün matematik araştırmaları sergileyen bir lisans öğrencisine her yıl verilmektedir.[25]
    • Alison Miller, ABD Uluslararası Matematik Olimpiyatı Takımında altın madalya kazanan ilk kadın oldu.[26]
  • 2006: O zamanlar Austin'deki Texas Üniversitesi'nde görev yapan Alman matematiksel analist Stefanie Petermichl, Raphael Salem'in ilgi alanında, özellikle de Fourier serileriyle ilgili analiz konularında çalışan genç matematikçilere her yıl verilen Salem Ödülü'nü kazanan ilk kadın oldu.[4][27] Ödülü Artur Avila ile paylaştı.[28]
  • 2007: Hint bir diş hekimi-bilim insanı, biyoistatistikçi ve epidemiyolog olan Kaumudi Joshipura, Porto Riko Üniversitesi, Tıp Bilimleri Kampüsü'nde NIH'in bağışladığı kürsü ve klinik araştırma ve sağlığı geliştirme merkezinin direktörü oldu.[29][30]
  • 2019: Karen Uhlenbeck, Abel Ödülü'nü kazanan ilk kadın oldu ve ödül komitesi "çalışmalarının analiz, geometri ve matematiksel fizik üzerindeki temel etkisini" gerekçe gösterdi.[31]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Elizabeth Cady Stanton; Susan B. Anthony; Matilda Joslyn Gage; Ida Husted Harper, (Ed.) (1889). History of Woman Suffrage: 1848–1861, Volume 1. Susan B. Anthony. s. 36. Erişim tarihi: 18 Nisan 2011. 
  2. ^ Susan E. Kelly; Sarah A. Rozner (28 Şubat 2012). "Winifred Edgerton Merrill:'She Opened the Door'" (PDF). Notices of the AMS. 59 (4). 25 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  3. ^ "Mildred Leonora Sanderson". agnesscott.edu. 3 Şubat 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  4. ^ a b c d e f g h "Prizes, Awards, and Honors for Women Mathematicians". agnesscott.edu. 27 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  5. ^ "Euphemia Lofton Haynes, first African American woman mathematician". math.buffalo.edu. 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  6. ^ "Gertrude Mary Cox". agnesscott.edu. 26 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  7. ^ "How Gladys West uncovered the 'Hidden Figures' of GPS". GPS World (İngilizce). 19 Mart 2018. 31 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2018. 
  8. ^ Mary L. Boas (1966). Mathematical methods in the physical sciences. Wiley. ISBN 9780471084174. 
  9. ^ Spector, Donald (1999). "Book Reviews". American Journal of Physics. 67 (2). ss. 165-169. doi:10.1119/1.19216. 
  10. ^ "Mina Rees". agnesscott.edu. 2 Şubat 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  11. ^ "New Zealand Mathematical Societu Newsletter Number 84, April 2002". Massey.ac.nz. 7 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2017. 
  12. ^ "About AWM - AWM Association for Women in Mathematics". 6 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  13. ^ "JCW-Math | Joint Committee on Women in the Mathematical Sciences". jcwmath.wordpress.com. 5 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  14. ^ "Jean Taylor". agnesscott.edu. 10 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  15. ^ "Interview with Joan Birman" (PDF). Notices of the AMS. 54 (1). 4 Aralık 2006. 21 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  16. ^ Doris Schattschneider. "Perplexing Pentagons". britton.disted.camosun.bc.ca. 13 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  17. ^ a b "Profiles of Women in Mathematics: Julia Robinson". awm-math.org. 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  18. ^ Oakes, E.H. (2007). Encyclopedia of World Scientists. Facts On File, Incorporated. ISBN 9781438118826. 
  19. ^ "2005 Parson Lecturer - Dr. Doris Schattschneider". University of North Carolina at Asheville, Department of Mathematics. 11 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2013. .
  20. ^ Riddle, Larry (5 Nisan 2013). "Biographies of Women Mathematicians | Doris Schattschneider". Agnes Scott College. 4 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2013. 
  21. ^ "Gloria Ford Gilmer". math.buffalo.edu. 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  22. ^ Rimer, Sara (10 Ekim 2008). "Math Skills Suffer in U.S., Study Finds". The New York Times. 21 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2019. 
  23. ^ "Duke Magazine-Where Are They Now?-January/February 2010". dukemagazine.duke.edu. 13 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  24. ^ "Melanie Wood: The Making of a Mathematician - Cogito". cogito.cty.jhu.edu. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  25. ^ "2003 Morgan Prize" (PDF). Notices of the AMS. 51 (4). 26 Şubat 2004. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  26. ^ "Math Forum @ Drexel: Congratulations, Alison!". mathforum.org. 14 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  27. ^ "Short vita". 9 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2016. 
  28. ^ "UZH - Fields Medal Winner Artur Avila Appointed Full Professor at the University of Zurich". Media.uzh.ch. 24 Temmuz 2018. 9 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2018. 
  29. ^ Joshipura, Kaumudi Jinraj (Şubat 2017). "CV" (PDF). Harvard School of Public Health. 27 Eylül 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2024. 
  30. ^ "Kaumudi Joshipura". Harvard School of Public Health (İngilizce). 27 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2019. 
  31. ^ Change, Kenneth (19 Mart 2019). "Karen Uhlenbeck Is First Woman to Receive Abel Prize in Mathematics". New York Times. 4 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2019. 

Konuyla ilgili okumalar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Matematikçi</span> matematik problemlerini çözmek için çalışmalarında kapsamlı bir matematik bilgisini kullanan kişi

Bir matematikçi, genellikle matematik problemlerini çözmek için çalışmalarında kapsamlı bir matematik bilgisini kullanan kişidir. Matematikçiler sayılar, veriler, miktar, yapı, alan, modeller ve değişimle ilgilenirler.

Mathematical Reviews, American Mathematical Society tarafından yayımlanan; matematik, istatistik ve kuramsal bilgisayar bilimi alanında yorum yazıları içeren dergidir. 3 milyonu aşkın araştırma yazısının çevrimiçi sürümünü barındıran MathSciNet adlı veritabanı da AMS tarafından yayımlanmaktadır. Avusturyalı-Amerikan matematikçi Otto E. Neugebauer tarafından 1940'ta kurulmuştur.

William Lowell Putnam Matematik Yarışması, genellikle Putnam Yarışması olarak kısaltılır, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'daki yüksek öğrenim kurumlarına kaydolan lisans üniversite öğrencileri için öğrencilerin milliyetlerinden bağımsız olarak düzenlenen yıllık bir matematik yarışmasıdır. En iyi öğrenciler için 250 ila 2.500 ABD Doları ve en iyi okullar için 5.000 ila 25.000 ABD Doları arasında değişen bir burs ve nakit ödüller dağıtılır, ayrıca, en iyi beş bireysel golcüden biri, Harvard Üniversitesi'nde 12.000 $'a kadar bir burs ve öğrenim ücreti alır, en iyi 100 bireysel puan sahibinin isimleri American Mathematical Monthly'de belirtilir ve ilk 500 yarışmacının isimleri ve adresleri katılan tüm kurumlara postalanır. Yaygın olarak dünyadaki en prestijli üniversite düzeyinde matematik yarışması olarak kabul edilir ve zorluğu, matematikte uzmanlaşan öğrenciler tarafından denenmesine rağmen medyan puanın genellikle sıfır olacağı şekildedir.

<span class="mw-page-title-main">Mildred Sanderson</span> Amerikalı kadın matematikçi (1889-1914)

Mildred Sanderson Amerikalı bir matematikçiydi ve en çok modüler değişmezlerle ilgili matematiksel teoremiyle tanınıyordu.

MacTutor Matematik Tarihi arşivi, John J. O'Connor ve Edmund F. Robertson tarafından sağlanan ve İskoçya'daki St Andrews Üniversitesi tarafından barındırılan bir web sitesidir. Birçok tarihsel ve çağdaş matematikçi hakkında ayrıntılı biyografilerin yanı sıra ünlü eğriler ve Matematik tarihindeki çeşitli konular hakkında bilgiler içerir.

<span class="mw-page-title-main">Amerikan Matematik Topluluğu</span> Profesyonel matematikçiler birliği

Amerikan Matematik Topluluğu, matematiksel araştırma ve bilim çıkarlarına kendini adamış profesyonel matematikçilerden oluşan bir dernektir ve yayınları, toplantıları, savunuculuğu ve diğer programları aracılığıyla ulusal ve uluslararası topluma hizmet eder.

Bu makale, ülkelere göre matematiksel toplulukların bir listesini içerir.

<span class="mw-page-title-main">Amerika Matematik Derneği</span> Lisans düzeyinde matematiğe odaklanan Amerikan kuruluşu

Amerika Matematik Derneği (MAA), lisans düzeyinde erişilebilir matematiğe odaklanan profesyonel bir topluluktur. Üyeler arasında üniversite, kolej ve lise öğretmenleri; yüksek lisans ve lisans öğrencileri; saf ve uygulamalı matematikçiler; bilgisayar bilimcileri; istatistikçiler ve akademiden, hükûmetten, iş dünyasından ve endüstriden diğer birçok katılımcı yer almaktadır.

Matematikte Kadınlar Derneği, Association for Women in Mathematics (AWM), misyonu kadınları ve kızları matematik bilimlerinde çalışmaya ve aktif kariyer sahibi olmaya teşvik etmek ve matematik bilimlerinde kadınlar ve kız çocuklara eşit fırsat ve eşit muameleyi teşvik etmek olan profesyonel bir topluluktur. AWM, 1971'de Massachusetts eyaletinde kuruldu. AWM'nin kolejler, üniversiteler, enstitüler ve matematik toplulukları gibi 250'den fazla kurumsal üyeleri dahil olmak üzere yaklaşık 5200 üyesi vardır. Matematik bilimlerinde kadınlara ve kızlara rehberlik etmek için çok sayıda program ve atölye çalışması organize etmektedir. AWM'nin çalışmalarının çoğu federal hibelerle desteklenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Louise Doris Adams</span> İngiliz kadın matematik eğitimcisi ve okul müfettişi

Louise Doris Adams, 1953'te Oxford University Press tarafından yayımlanan İlkokul Matematiğinin Arka Planı adlı kitabı yazan İngiliz matematik eğitimcisi ve okul müfettişi idi. 1959'da Matematik Derneği başkanı oldu.

Chauvenet Ödülü, matematiksel açıklayıcı yazı için verilen en prestijli ödüldür. 1000$'lık para ödülü ve sertifikadan oluşan ödül, her yıl Amerika Matematik Derneği tarafından matematiksel bir konu hakkında öne çıkmış açıklayıcı bir makaleye verilir. Ödül William Chauvenet'in onuruna verilmektedir ve 1925'te J. L. Coolidge tarafından verilen hibe ile başlamıştır. Chauvenet Ödülü, Amerika Matematik Derneği tarafından verilen ilk ödüldür.

<span class="mw-page-title-main">Jennifer Tour Chayes</span> American computer scientist and mathematician

Jennifer Tour Chayes, Kaliforniya Üniversitesi (Berkeley)'nde Bilgi İşlem, Veri Bilimi ve Toplum Bölümünün Yardımcı Dekanı ve Bilgi Okulu Dekanıdır. Berkeley'e katılmadan önce, 2008'de kurduğu Cambridge, Massachusetts'teki Microsoft Research New England'ın Teknik Üyesi ve Genel Müdürü ve 2012'de kurduğu Microsoft Research New York City'de yönetici olarak görev yaptı.

Matematikte kadınlar zaman çizelgesi, Matematik alanındaki kadınlar ile ilgili bir zaman çizelgesidir.

Women in Mathematics, matematik alanında kadınlar üzerine Lynn M. Osen tarafından yazılmış ve 1974 yılında MIT Press tarafından yayımlanmış bir kitaptır.

Judith (Judy) Green, Amerikalı bir mantıkçı ve matematik tarihçisi olup matematikte kadınlar üzerine çalışmaktadır. Association for Women in Mathematics'in kurucu üyesidir; aynı zamanda başkan yardımcısı ve American Association of University Professors'ın başkan yardımcısı olarak görev yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Gertrude Mary Cox</span> Amerikalı kadın istatistikçi (1900-1978)

Gertrude Mary Cox, Amerikalı istatistikçi ve Kuzey Karolina Eyalet Üniversitesi'nde Deneysel İstatistik bölümünün kurucusudur. Daha sonra hem Konsolide Kuzey Carolina Üniversitesi İstatistik Enstitüsü'nün hem de Kuzey Carolina Eyalet Üniversitesi İstatistik Araştırma Bölümü'nün direktörlüğüne getirilmiştir. En önemli ve etkili araştırması, deneysel tasarım ile ilgiliydi; 1950'de W. G. Cochran ile birlikte Experimental Designs adlı kitabı yayınladı ve bu kitap daha sonraki yıllarda istatistikçiler için deney tasarımı konusunda temel referans çalışması haline geldi. Cox, 1949 yılında Uluslararası İstatistik Enstitüsü'ne seçilen ilk kadın oldu ve 1956 yılında Amerikan İstatistik Derneği Başkanı oldu.

<span class="mw-page-title-main">Grace Alele-Williams</span> Nijeryalı kadın matematikçi (1932-2022)

Grace Alele-Williams OON, FMAN, FNAE, doktora yapan ve doktor unvanını alan ilk Nijeryalı kadın ve Benin Üniversitesi'nde ilk Nijeryalı kadın rektör yardımcısı olarak tarihe geçen Nijeryalı bir matematik eğitimi profesörüydü.

<span class="mw-page-title-main">Matematikte Avrupalı Kadınlar</span> Kadın üyelerden oluşan matematik ile ilgili mesleki bir kuruluş

European Women in Mathematics (EWM) veya Matematikte Avrupalı Kadınlar, Avrupa'da matematik alanında çalışan kadınların oluşturduğu uluslararası bir topluluktur. Dernek, kadınların matematikteki rolünü teşvik etmek için politik ve stratejik çalışmalara katılır ve üyelerine doğrudan destek sunar. Amaçları arasında kadınları matematik okumaya/çalışmaya teşvik etmek ve kadın matematikçilere görünürlük sağlamak yer almaktadır. Avrupa'da matematik alanında kadınlara adanmış çeşitli kuruluşlar arasında "ilk ve en iyi bilinen" oluşumdur.

<span class="mw-page-title-main">Nadeschda Gernet</span> Rus kadın matematikçi (1877-1943)

Nadeschda Gernet, aynı zamanda Nadezhda olarak da bilinir, Rusça: Надежда Николаевна Гернет, Rus matematikçiydi. Gernet, Rusya'da doktora yapan ikinci kadın oldu. Danışmanı David Hilbert tarafından geliştirilen temel üzerinde varyasyonlar hesabını daha fazla fonksiyona genişletti ve varyasyonlar hesabına eşitsizlikleri dahil eden ilk kişilerden biri oldu.

<span class="mw-page-title-main">Olga Ladıjenskaya</span>

Olga Aleksandrovna Ladyzhenskaya, kısmi diferansiyel denklemler, akışkanlar dinamiği ve Navier-Stokes denklemleri için sonlu farklar yöntemi üzerinde çalışan bir Rus matematikçiydi. 2002'de Lomonosov Altın Madalyası almıştır. Altı monografi de dahil olmak üzere iki yüzden fazla bilimsel yayının yazarıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.