Amasya (il)
| Amasya | |
|---|---|
 | |
 İlin Türkiye'deki konumu | |
Koordinatlar: 40°39′1.1″K 35°49′58.4″D / 40.650306°K 35.832889°D | |
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Alt idari birimler | |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Turgay Sevindi (CHP) |
| • Vali | Yılmaz Doruk |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 5.628 km² |
| Rakım | 1.150 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 337.508 |
| • Yoğunluk | 60/km² |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TRS) |
| Alan kodu | (+90) 0358 |
| ISO 3166 kodu | TR-05 |
| Plaka kodu | 05 |
Resmî site Amasya Belediyesi | |
Amasya, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde bulunan bir ildir. Merkez ilçesi Amasya'dır. Bölümü Orta Karadeniz'dir.
Amasya il nüfusu 2020 yılında %0,68 azalarak 423.011'e düşmüştür. Bu nüfusun %74,2'si şehirlerde yaşamaktadır. İlin yüzölçümü 5628 km2'dir. İlde km2'ye 60 kişi düşmektedir. (Bu sayı Suluova'da 104'tür.) İl merkezinin denizden yüksekliği: 400 m.'dir.
2018 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 7 İlçe, 8 belediye, bu belediyelerde 107 mahalle ve ayrıca 372 köyü vardır.
Amasya'nın bilinen ilk adı "Amaseia"'dır. Bu isim dünyanın ilk coğrafyacısı olarak bilenen Strabon tarafından verilmiştir. "Amaseia" amozonlardaki yaşayan halkın kraliçelerine verdikleri isimdir.
Tarihçe
Yapılan arkeolojik araştırma ve bulgulara göre Amasya'da ilk yerleşme MÖ 4000 yıllarında başlayıp Hitit, Frig, Kimmer, İskit, Lidya, Pers, Hellen, Pontus, Roma, Bizans, Danişmend, Selçuklu, İlhanlı ve Osmanlı dönemlerinde de kesintisiz olarak devam etmiştir.
Pontuslar (MÖ 333 - MÖ 26) tarafından yapılan Kral Kaya Mezarları, günümüze kadar ulaşarak kentin anıt eserleri arasına girmiştir.
700 yıl Bizans egemenliğinde kalan Amasya, Melik Ahmet Danişmend Gazi tarafından 1075 yılında fethedilerek bu kentte ilk Türk - İslam Egemenliği kurulmuştur.
Osmanlı Anadoluda Türklerin ilk şehir hayatına geçiş yaptıkları yerlerden birisi de Amasya olup özbeöz Türk oymaklarının Amasya ve civarında yerleşmiş olması, korunaklı bir yapıya sahip olması nedenleri ile Osmanlı Şehzadelerinin Amasyada yetiştirilmesi uygun bulunmuştur. Bu sebeplerle Şehzade Çelebi Mehmet Timur nedeni ile dağılan Anadolu birliğini Amasya ve civarındaki Türkmenlerden sağladığı güçle tekrar sağlamıştır. .
Şehzade Yıldırım Bayezid, Çelebi Mehmet, Şehzade Murat (II), Şehzade Ahmet Çelebi, Şehzade Mehmet (II), Şehzade Alâeddin, Şehzade Bayezid (II), Şehzade Ahmet, Şehzade Murat, Şehzade Mustafa, Şehzade Bayezid ve Şehzade Murad (III) çeşitli tarihlerde Amasya'da Valilik yapmışlardır.
Bu dönemde kentte birçok ilim adamı yetişip saray, çeşme, medrese, cami, türbe vb. kalıcı eserlerle, şehir bir kültür merkezi olarak tarihteki yerini almıştır.
Tarihin akışı içerisinde önemli roller üstlenen Amasya, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında yine ön plana çıkmış, Kurtuluş mücadelesinin planları bu kentte hazırlanmıştır.[1]
Yönetim
İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.
İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)
İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.[2][3]
Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.
Amasya Valisi, 1971-Şarköy doğumlu Önder BAKAN 'dır. Eylül 2024/321 sayılı kararla, Göç İdaresi Başkan Yardımcısı iken atanmıştır.[4]
Amasya Belediye Başkanı, 1983 Ladik doğumlu Turgay SEVİNDİ (CHP), 31 Mart 2024 seçimlerinde %42,92 oy oranıyla seçilmiştir.[5]
2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Amasya İl Genel Meclisi üye sayısı, 11 AK Parti, 5 MHP, 5 CHP olmak üzere 21'dir. Amasya Belediye meclisi ise 10 AK Parti, 17 MHP ve 4 CHP olmak üzere 31 üyeden oluşur.[6]
2023 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Amasya'nın Türkiye Büyük Millet Meclisindeki üyelerinin siyasi partilere dağılımı: 2 AK Parti ve 1 CHP'dir.[7]
Nüfus
Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri[8])
Amasya ilinin nüfusu 339.529'dur. Bu nüfusun %74,34'ü şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 5.628 km2'dir. İlde km2'ye 60 kişi düşmektedir. (Yoğunluk en çok Suluova'da 103'tür.) İlde yıllık nüfus artış oranı %0,37'dir. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Hamamözü (% 13,57), Gümüşhacıköy (-% 2,79)
06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 7 ilçe, 8 belediye, bu belediyelerde 107 mahalle ve ayrıca 372 köy vardır.
| 2023 yılı sonunda Amasya ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri[9] | ||||||||||||
| İlçe | Nüfus 2022 | Nüfus 2023 | Nüfus Artışı % | Fark | Belediye Sayısı | Mahalle Sayısı | Köy Sayısı | Köy Nüfusu | Şehir nüfusu | Şehirde oturan % | Alanı km2[10] | km2'ye düşen kişi |
| Göynücek | 9.906 | 10.363 | 457 | 4,51 | 1 | 3 | 38 | 7.449 | 2.914 | 28,12 | 591 | 18 |
| Gümüşhacıköy | 22.746 | 22.121 | -625 | -2,79 | 1 | 12 | 44 | 7.649 | 14.472 | 65,42 | 629 | 35 |
| Hamamözü | 3.495 | 4.003 | 508 | 13,57 | 1 | 4 | 17 | 2.111 | 1.892 | 47,26 | 204 | 20 |
| Merkez | 149.592 | 148.908 | -684 | -0,46 | 2 | 40 | 100 | 28.627 | 120.281 | 80,78 | 1889 | 79 |
| Merzifon | 75.346 | 76.266 | 920 | 1,21 | 1 | 20 | 70 | 13.549 | 62.717 | 82,23 | 888 | 86 |
| Suluova | 47.038 | 46.986 | -52 | -0,11 | 1 | 21 | 40 | 7.845 | 39.141 | 83,30 | 456 | 103 |
| Taşova | 30.144 | 30.882 | 738 | 2,42 | 1 | 7 | 63 | 19.903 | 10.979 | 35,55 | 971 | 32 |
| Amasya | 338.267 | 339.529 | 1.262 | 0,37 | 8 | 107 | 372 | 87.133 | 252.396 | 74,34 | 5628 | 60 |
İlin yıllara göre nüfusları
| Amasya il nüfus bilgileri | ||||
|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | Sıra | Fark | Şehir - Kır |
| 1927[11] | 114.884 | 51 | %26 30.297 84.587 %74 | |
| 1935[12] | 128.113 | 53 | %12  | %25 32.023 96.090 %75 |
| 1940[13] | 136.029 | 54 | %6 | %25 33.935 102.094 %75 |
| 1945[14] | 147.870 | 53 | %9 | %25 36.764 111.106 %75 |
| 1950[15] | 163.669 | 53 | %11 | %23 37.868 125.801 %77 |
| 1955[16] | 227.044 | 48 | %39 | %22 49.321 177.723 %78 |
| 1960[17] | 257.281 | 45 | %13 | %27 70.646 186.635 %73 |
| 1965[18] | 285.729 | 45 | %11 | %29 83.016 202.713 %71 |
| 1970[19] | 307.025 | 47 | %7 | %32 97.088 209.937 %68 |
| 1975[20] | 322.806 | 49 | %5 | %36 115.480 207.326 %64 |
| 1980[21] | 341.287 | 51 | %6 | %38 128.077 213.210 %62 |
| 1985[22] | 358.289 | 51 | %5 | %41 148.614 209.675 %59 |
| 1990[23] | 357.191 | 49 | %0  | %46 162.544 194.647 %54 |
| 2000[24] | 365.231 | 53 | %2 | %54 196.621 168.610 %46 |
| 2007[25] | 328.674 | 54 | %10 | %61 201.331 127.343 %39 |
| 2008[26] | 323.675 | 56 | %2 | %62 201.575 122.100 %38 |
| 2009[27] | 324.268 | 56 | %0 | %63 205.310 118.958 %37 |
| 2010[28] | 334.786 | 54 | %3 | %66 219.541 115.245 %34 |
| 2011[29] | 323.079 | 56 | %3 | %65 210.947 112.132 %35 |
| 2012[30] | 322.283 | 57 | %0 | %66 211.474 110.809 %34 |
| 2013[31] | 321.977 | 57 | %0 | %67 215.997 105.980 %33 |
| 2014[32] | 321.913 | 57 | %0 | %69 221.404 100.509 %31 |
| 2015[33] | 322.167 | 57 | %0 | %70 226.432 95.735 %30 |
| 2016[33] | 326.351 | 57 | %1 | %71 232.041 94.310 %29 |
| 2017[33] | 329.888 | 57 | %1 | %72 237.142 92.746 %28 |
| 2018[33] | 337.508 | 57 | %2 | %71 239.660 97.848 %29 |
| 2019[33] | 337.800 | 57 | %0 | %73 245.778 92.022 %27 |
| 2020[33] | 335.494 | 57 | %1 | %73 245.236 90.258 %27 |
| 2021[33] | 335.331 | 57 | %0 | %74 247.980 87.351 %26 |
| 2022[33] | 338.267 | 57 | %1 | |
Konum
| Konum Bilgileri | ||||||
| İlçe | Kuruluş Yılı[34] | Önceden bağlı olduğu ilçe | Alanı km²[34] | Rakım mt. | Merkeze Uzaklık km[35] | Ulaşan Yollar[35] |
| Amasya Merkez | 1.889 | 400 |  /D.100-18 | |||
| Göynücek | 1954 | Merkez | 591 | 522 | 46 | D.180-04=>05.51=>05.52 |
| Gümüşhacıköy | Cumh.önce | 629 | 822 | 68 | /D.100-17=>05.79 | |
| Hamamözü | 1990 | Gümüşhaıköy | 204 | 691 | 90 | Gümüşhacıköy=>05.79 |
| Merzifon | Cumh.önce | 888 | 746 | 46 | /D.100-17,  /D.795-03 | |
| Suluova | 1957 | Merkez | 456 | 542 | 26 | /D.100-18=>05.80 |
| Taşova | 1944 | Erbaa | 971 | 240 | 48 | /D.100-19 |
| AMASYA | Cumh.önce | 5.628 | ||||
Spor
2021-2022 sezonunda Amasyaspor FK BAL(bölgesel amatör lig) 5. Gruptan çıkmış ve play off turundan galip çıkarak 3. Lige yükselmiştir. Yıllar sonra gelen bu yükseliş şehirde günlerce kutlanmıştır. Voleybol Bayanlar 2. Ligi'nde Şehzadeler Voleybol, play-off maçlarına katılmıştır. Hentbol Erkekler 1.Ligi'nde 1957 Suluova Spor, 8.olmuştur. Basket EBBL, hentbol kadın 2.liglerinde birer takımı vardır.
Yeni Amasyaspor, Ziraat Türkiye Kupası 3. turunda Konyaspor'a elenmiştir.
En önemli spor tesisleri, 7.810 kişilik 12 Haziran Stadı ve 2.500 kişilik Yeni Amasya Spor Salonu'dur.
Turistik Yerler
- Amasya Yalıboyu Evleri
- Amasya Kalesi
- Kral Kaya Mezarları
- Amasya Arkeoloji ve Mumya Müzesi
- Sofular Cami ve Dar-ül Hadis'i
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Amasya Belediyesi". 10 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2008.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 19 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Eylül 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020.
- ^ https://www.ysk.gov.tr/doc/karar/dosya/45639002/2023-1255.pdf []
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Şubat 2020.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f g h
- "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Amasya Nüfusu". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Amasya Nüfusu". nufusune.com.
- "Amasya Nüfusu". nufusubu.com.
- ^ a b İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
- ^ a b Karayolları Genel Müdürlüğü
Dış bağlantılar
- Amasya Valiliği 12 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Amasya Belediyesi 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
