Amarna mektupları
Amarna mektupları, (bazen "Amarna iletişimi" veya Amarna tabletleri) Yeni Krallık döneminde Antik Mısır yönetimi ve Kenan ile Amurru'daki temsilcileri arasında gerçekleşen, çoğu diplomatik yazışmaların arşividir.
Amarna mektupları, (bazen "Amarna iletişimi" veya Amarna tabletleri) Yeni Krallık döneminde Antik Mısır yönetimi ve Kenan ile Amurru'daki temsilcileri arasında gerçekleşen, çoğu diplomatik yazışmaların arşividir.
Şam veya Dimaşk, Suriye'nin başkentidir. Ayrıca, Şam Valiliğinin ve Rif Şam Valiliği'nin de idari başkentidir.
Tutankhamun veya Tutankamon, Mısır tarihinin Yeni Krallığı sırasında 18. hanedanlığın sonunda, kraliyet ailesinin sonuncu lideri olan ve MÖ 1332 – MÖ 1323 yılları arasında hüküm sürmüş Mısır firavunudur. Babası, KV55 mezarında mumyalanmış olarak bulunan firavun Akhenaton'du. Annesi, DNA testi yoluyla KV35'te bulunan Genç Kadın olarak anılan ve mumyalanmış olarak bulunan babasının üvey kız kardeşidir.
Neferneferuaten Nefertiti (Nfr nfrw itn Nfrt jy.tj) veya yaygın haliyle Nefertiti, Mısır kraliçesi, Mısır Firavunu IV. Amenhotep'in eşidir. Adının tam hâli "Aten'in güzeller güzeli, güzel geldi" anlamına gelir.
Hurriler veya Hurri Devleti, MÖ 3. binyıldan itibaren, Sümer, Akkad, Hitit, Ugarit ve Mısır kaynaklarında hakkında bilgiler bulunan, Mezopotamya ve Yukarı Dicle bölgelerinde hüküm süren, konuştukları dil itibarıyla (Hurrice) Asya kökenli olduğunu kabul edilen ve MÖ 7. yüzyıla kadar varlığını sürdüren devlet.
Stel veya stela, dikilmiş, yüksekliği eninden uzun yekpare bir taştan oluşan bir yapıttır. Sözcük Yunanca stele yani "(dikili) duran blok"tan gelir. Ahşap olanlarına da rastlanmıştır. Stelin farklı şekillerde kullanılan farklı tipleri vardır. Örneğin özellikle Antik Yunan'da rastlanan mezar taşı mahiyetinde steller vardır. Bunlara mezar steli de denir. Amarna'da ise sınırı işaretleyen Akhenaten steli bulunur; steller sınır işaretleri olarak da kullanışmılardır. Bunların dışında askeri zaferleri anan steller de mevcuttur. Mezopotamya'da da salt anıt mahiyetinde, çoğunlukla kral buyruklarının yazılı olduğu steller bulunmuştur.
Akhenaton ya da IV. Amenhotep olarak da bilinir. Mısır yeni dönem 18. hanedanının bir firavunudur. Kraliçe Tiye ve III. Amenhotep'in genç olan çocuğudur. Büyük kardeşi Thutmosis babasından önce ölünce tahta önce ortak oldu, sonra da MÖ 1353-1336 ya da MÖ 1352-1334 yılları arasında 17 yıl firavunluk yaptı. Eşi Nefertiti'ydi.
Aten veya Aton veya Zentuk IV. Amenhotep veya sonradan aldığı adla Akhenaton tarafından ortaya çıkarılan bir Mısır tanrısıdır. Tıpkı günümüzde büyük kitlelere ulaşmış olan İbrahimi dinlerde olduğu gibi tek tanrı olarak kabul edilmiştir. Bu tanrının somut bir betimlemesi yoktu. Duvarlarla çevrili, üstü açık bir tapınakta tapınılırdı. Aton her ışının ucunda bir el olan bir Güneş olarak çizilirdi.
Krallar Vadisi ya da Firavunlar Vadisi, Mısır'da bulunan MÖ 16. yüzyıldan 11. yüzyıla kadar yaklaşık 500 yıllık bir süre boyunca 18. ve 20. Hanedanlık döneminde Yeni Krallık'ın firavunları ve dönemin ileri gelenleri için inşa edilen mezarların bulunduğu vadidir. Vadi, Luksor'un batı tarafında bulunur.
Mitanniler, ,ayrıca Hani-Gelbat veya Hani-Rabbat olarak adlandırılır) MÖ 1500 ile MÖ 1200 yılları arasında Anadolu'da hüküm sürmüş bir devlettir. Mitanni'ler Hititler'in yıkılışından sonra bölgesel bir güç oldu. Son krallarının adı II. Şattuara idi. Kayıprenins JiaŞ-Jiara efsanevî bir kişiliğe sahiptir.
Smenkhkare, Akhenaton'un büyük kızı ile evli olan damadı olup, onun ölümünden sonra pek kısa süreliğine firavun olmuştur. Akhenaton'un bir başka damadı olan Tutankhamun'un büyük bacanağıdır. Bazen selefinden, yani Kadın hükümdar Neferneferuaten'den ayırt edilir. Neferneferuaten'in aksine, Smenkhkare kraliyet adında veya kalıbında sıfat veya lakap kullanmadı.
Hurrice veya Mitannice, MÖ 3. ve 2. binyıllar arasında Anadolu ve Kuzey Mezopotamya'da hüküm süren Hurriler tarafından konuşulmuş bir dildir. Genellikle bu dili konuşanların Ermeni Dağlık Bölgesi'nden gelip MÖ 2. binyıl'ın başlarında güneydoğu Anadolu ve kuzey Mezopotamya'ya yayıldıklarına inanılmaktadır.
Atenizm, Antik Mısır'da MÖ 14. yüzyılda görülmüş olan monoteist bir dindir. Semavi dinlere tek bir farkla benzer. Bu dinde cehennem yoktur. III. Amenhotep'in oğlu IV. Amenhotep devrinde yayılmıştır ve 20 yıl boyunca sürmüştür. Ancak onun öldürülmesinin ardından bu inanç terk edilmiştir. Ölümünün ardından yerine geçen firavun ve rahipler onu sapkın firavun ilan etmişlerdir.
Tel el-Amarna veya Amarna, Nil Nehri kıyısında kurulmuş, firavunlar dönemine ait eski yerleşim yerlerinden biridir. Fakat bu yere ait günümüze kadar gelen fazla şey yoktur. Bu kentte Akhenaton dönemine ait harabeler bulunur. IV. Amenhotep (Akhenaton), tektanrıcılık üstüne kurulan bir din olan Aton dinini ülke içinde resmi din haline getirince Teb şehrinden başkenti Tel-el-Amarna'ya taşıdılar. Ulaşımı zor olan bu şehre yalnızca nehir yoluyla ulaşılabiliniyordu. Mısır'ın diğer şehirlerin de olduğu gibi Amarna'da zengin ve fakir ayrımı yoktu. Örneğin bu şehirde işçilerin evleri zengin işverenin etrafında toplanmıştı. Akhenaton ölünce Aton kültü de öldü; dolayısıyla şehir terk edildi ve yüzyıllar boyunca kenti derin bir sessizlik kapladı.
III. Amenhotep, Antik Mısır firavunluğunun XVIII. Hanedan döneminin 9. hükümdarı olarak hüküm sürmüş firavundur. İsmi bazen III. Amenofis olarak da okunmaktadır. İsmi eski Mısır diline göre Amāna-Ḥātpa olup Amun hoşnuttur anlamına gelmektedir.
Tiye, III. Amenhotep'in eşi ve Akhenaton ya da IV. Amenhotep'in annesi olan Mısır kraliçesidir. Annesi Tuya, babası Yuya'dır. Eşinin ölümünden birkaç yıl sonra oğlunun hükümdarlığı döneminde öldü. Tiye, Luvi halkındandı. Nitekim İsviçreli jeoarkeolog Eberhard Zangger, “Luvi Uygarlığı Ege’nin Bronz Çağındaki Eksik Halka" adlı eserinde (s.16), o dönemin en zengin ve en güçlü hükümdarı olan Firavun III. Amenhotep'in bir Luvi prensesiyle evlenmek istediğini belirtir. Tiye, Anadolunun en eski halkından Luvilerin kadim inancına bağlıdır ve bu inancı Mısır'a taşır. Oğlu Akhenaton'un Mısır'ın hakim inancına aykırı bir biçimde getirdiği gök Tanrıcılık anlayışında payı vardır. Tiye'nin mezarı Krallar Vadisi'nde bulunmuştur.
Subartu, Tunç Çağı dönemi kaynaklarında geçen Mezopotamya ve Dicle'nin yukarısında krallık ve ülkenin adıdır.
Ankhkheperure-Merit-Neferkheperure/Waenre/Aten Neferneferuaten Onsekizinci Hanedanlık döneminde Amarna Dönemi'nin sonlarına doğru hüküm süren bir kadın firavuna atıfta bulunmak için kullanılan bir isimdir. Cinsiyeti, adında ve sıfatında bulunan kadınsı izlerle doğrulanır. Kendinden önceki firavun Smenkhare de Ankhkheperure ön adını kullandığı için Neferneferauten'e ait kalıntılarda karmaşa yaşanır. Ancak daha sonra Neferneferauten'in kartuşlarında Ankhkheperure'nin yanında Neferneferatuen'i de kullanmasıyla, kalıntılar bir önceki firavun Smenkhare'den ayırt edilmiş oldu. Meritaten ya da daha büyük olasılıkla firavun Akhenaton'un eşi Nefertiti olduğu ileri sürülür. Eğer bu kişi tek firavun olarak hüküm süren Nefertiti ise, Mısırbilimci ve arkeolog Dr. Zahi Hawass tarafından, Amarna'nın düşüşü ve başkentin geleneksel Thebes şehrine geri taşınmasıyla onun saltanatının damgasını vurduğu teorisi öne sürülmüştür.
Heqamaatre Setepenamun IV. Ramses, Eski Mısır'ın Yeni Krallığı'nın Yirminci Hanedanlığının üçüncü firavunuydu. Ağabeyi Amenherkhepshef MÖ 1164'te, 15 yaşında, Ramses henüz 12 yaşındayken öldüğünde veliaht prens oldu. III. Ramses'in ikinci oğludur.
Zita bir Hitit prensiydi ve muhtemelen Amarna mektupları olarak adlandırılan 382 mektupluk yazışmalarda adı geçen I. Suppiluliuma'nın kardeşiydi. Mektuplar çoğunlukla MÖ 1350-1335 yılları arasında Mısır firavununa gönderilmiştir, ancak diğer iç mektuplar, vasal devlet mektupları ve destanlar, aynı zamanda kelime metinleri de mektup külliyatının bir parçasıdır. Zita'nın Hatupiyanza adında bir oğlu vardı.
Tebrik-hediye (Šulmānī), MÖ 1350-MÖ 1335 Amarna mektuplaşmalarında krallar ve yöneticiler arasında değiş tokuş edilen hediyeler veya armağanlardır. Bunlar 382 mektupluk külliyatta hediyelerin çeşitliliğinin yanı sıra hediye alışverişinde bulunan kişilerin katılımı (motivasyonları) açısından da dikkate değerdir.
