İçeriğe atla

Altay Krayı

Altay Krayı
Алтайский край
BayrakArma
Bayrak Arma
Konum
Altay Krayı
Altay Krayı
Altay Krayı
Yönetim
Ülke: Rusya
Federâl Bölge:Sibirya
Ekonomik Bölge:Batı Sibirya
Başkent:Barnaul
Vali:Aleksandr Karlin
Yasama organı:Duma
Genel bilgiler
Yüzölçüm: 167.996 km² (64.864 sq mi)
 - Rusya içinde:22.
Nüfus:2.496.776 (10/2009)
 - Rusya içinde:20.
 - Yoğunluk:15 /km² (38 /sq mi)
Diğer bilgiler
Kuruluş tarihi:28 Eylül 1937
Kodu:22
Resmî
İnternet sayfası:		[1]

Altay Krayı (Rusça: Алтайский край / Altayskiy kray), Rusya'nın Sibirya Federal Bölgesi'nde yer alan ve Altay-Sayan Dağları bölgesinde Obi, Abakan-Yenisey civarında bulunan kraydır. Kuruluşu 28 Eylül 1937'dir.

Güney-güneybatıda Kazakistan, kuzeyde Krasnoyarsk Krayı, güneydoğuda Altay Cumhuriyeti, Tuva Cumhuriyeti, Çin ve Moğolistan yer alır.

Altay Krayı'nın idarî merkezi Barnaul'dur. Altay Krayı doğrudan Moskova'ya bağlı olan idarî bir bölgedir. İdarî bakımdan 8'i şehir, 10'u kasaba olmak üzere toplam 75 bölgedir.

Tarih

Ana madde: Altay Krayı'nın tarihi

Güney Sibirya alanındaki ilk devletler

Kırgız Türkleri Kağanlığı

Sibiryanın güneyindeki Türk topluluklarının yaşadığı yerlerde ilk kurulan devletler çok eski zamanlara kadar gider. M.Ö. IV. - III. yüzyıllar arasında Eski Çin kaynaklarına göre Türk ırkından bir toplum olan «Dinlinler» (Çince: 丁零) ve devletlerinin adı da - «Dinlin-go» (丁零国) olarak geçer.

Yaklaşık MÖ 201 yılında Dinlin Türkleri Ulu Hun Kağanlığı ile birleşip Hun Kağanlığını güçlendirdi ve Çin ülkesine göre daha güçlü bir Türk memleketi teşekkül etti. Türk toplumları Çin'e karşı güçlenince Türk ülkesine gelen Çinliler kendi ülkelerine geri döndüler.[1] Türk topluluklarından Kırgızlar başta olmak üzere birçok Türk topluluğu tekrar Altay Krayı bölgesine gelip Dinlin Türkleri ile birleşip Çinlilere karşı çoğunluğu sağladılar.[2]

VI-VII yüzyıllar Kırgız Türklerinin - Elteberadında il idarecisi burayı yönetiyordu.[2]

VIII yüzyılda - bekve İnal ad ve unvanıyla merkezden gelen ve kağanın soyundan yöneticiler vardı. Misal olarak (Bars Kağan).[2]

Sonraki yüzyıllarda Türk toplulukları birbirine düşünce ve Çin'in Türk ülkesinin içişlerine karışmasıyla devlet parçalandı. Bazı Türk toplulukları bulundukları yerden göçmeye başladılar.[2]

Türkler güçten düşünce Türk topraklarına ve Türk topluluklarına Türklerin dışında yabancı uluslar egemen olmaya başlamıştır. Moğol, Çin ve son olarak da Rus ulusları Türk topluluklarının yerlerine hakim oldular.[2]

Fiziki-coğrafik karakteri

Ana madde: Altay krayı coğrafyası

Coğrafi konumu

Altay krayı Batı Sibiryanın güneydoğusundadır. 50 ile 55 derece kuzey enlemi ve 77 ile 87 derece doğu boylamındadır. Batıdan doğuya yaklaşık 600 km, kuzeyden güneye - yaklaşık 400 km bir alana iyeliktir. Barnauldan Moskovaya kuş uçuşu uzaklık - yaklaşık 2940 km, otoyol ile - yaklaşık 3400 km.

Su alanları

Altay krayının gerek yeraltı ve gerekse yerüstü su kaynakları çok boldur. Büyük akarsuları (17.000) - Ob, Biy, Katun, Çumış, Aley ve Çarış. 13 000 kadar göl olup en büyüklerinden biri - Kulundin gölüdür, alanı da 728 km²dir. Yörenin ana su kaynağı - Obiakarsuyu ve kolları olup bölgede 493 km kadardır, Obi akarsuyunun kollarından Biy ve Katun kraydaki en önemli iki koludur. Obi havzasının kray alanında % 70 kadar bir alana sahiptir.[]

Nüfus

Ana madde: Altay krayı nüfusu

Rusya Federasyonu istatistik kurumunun verilerine göre toplam nüfus 2 390 912 (2014 Ocak ayı)[3] kişidir. Nüfus yoğunluğu - 14,23 kişi./km² (2014). Şehir nüfusu - 55,67[4] (2013).

Etnik Nüfus yapısı

Altay krayında etnik yapı olarak 1002'yi aşkın ulus vardır.

Etnik yapı olarak şöyle belirtilmiştir (2010 yılı):

  • Ruslar - 2.234.324 (%93,9)
  • Almanlar - 50.701 (%2,1)
  • Ukraynalılar - 32.226 (%1,4)
  • Kazak Türkleri - 7.979 (%0,3)
  • Ermeniler - 7.640 (%0,3)
  • Tatar Türkleri - 6.794 (%0,3)
  • Beyaz Ruslar - 4.591 (%0,2)
  • Altay Türkleri - 1.763 (%0,1)
  • Kumandı Türkleri - 1.401 (%0,1)

Din

Din anlamında çok çeşitlilik olsa da çoğunluğu Hristiyandır. Çok sayıda Hristiyan ve Musevi dernekler teşkilatlanıp dini misyonerlik yapmaktadır. Müslümanların sayısı az olsa da en hızlı yayılan din İslam dinidir. Yöredeki Türk dilleri; (Altay Türkçesi, Kumandı Türkçesi, Tuva Türkçesi, Hakas Türkçesi).[5]

Zaman dilimi

Altay Kray (Yöresi) Novosibirsk Zaman Dilimindedir (NOVT/NOVST). UTC saat farkı +0600 (NOVT)/+0700 (NOVST).

İdari yapılanma

Ana madde: Alta krayı idari yapısı

Alanı 12 şehir, 1 Z.A. T.O. (Закрытое административно-территориальное образование) yani kapalı alan yönetimi, 59 köy birliği bölgesi. Büyük yerleşim yerleri şöyledir: Barnaul, Biy(Çaş Tura), Rubtsovsk,Novo Altaysk, Zarinsk,Kamenna Obi, Aleysk, Kulunda, Altayskoye, Gornyak, Sibir vb.

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta Altay Krayı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
  1. ^ "Хунну". 8 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2014. 
  2. ^ a b c d e Moğolistan Tarihi (История Монголии), cilt II, 2003
  3. ^ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/PrPopul.xls 25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Altay krayı nüfusu
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2014. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2014. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

Baraba Tatarları; Batı Sibirya'da, Altay ve Tuva cumhuriyetlerinin kuzeyinde, Tomsk, Abakan, Krasnoyarsk kentleri çevresinde ve bu bölgenin batısındaki Tobol Nehri'nin kenarına kurulu, Tümen, Tobolsk, Tara, Barabinsk kentleri çevresinde, ayrıca yukarıda saydığım iki bölgenin arasındaki Baraba bozkırlarında yaşarlar.

<span class="mw-page-title-main">Sibirya</span> Rusyanın, Ural Dağlarından Büyük Okyanusa kadar uzanan toprakları

Sibirya, Rusya'nın, Ural Dağları'ndan Büyük Okyanus'a kadar uzanan topraklarına verilen ad. Sibirya, Kazakistan ve Orta Asya'yı meydana getiren diğer cumhuriyetleri de ihtiva eder. Yaklaşık olarak 13 milyon km²'lik bir yüzölçümüne sahiptir. Sibirya bölgesinde 30 milyon civarında insan yaşar. Kuzeyinde Arktik Okyanusu, doğusunda Pasifik Okyanusu, güneyinde Kazakistan, Moğolistan ve Mançurya ülkeleri bulunur. Batısında ise Ural Dağları bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Tuva Cumhuriyeti</span> Rusya Federasyonu’nda Güney Sibiryada özerk bir Türk cumhuriyeti

Tuva Cumhuriyeti veya Tıva Cumhuriyeti ; Rusya Federasyonu’nda Güney Sibirya'da özerk bir Türk cumhuriyetidir. Tuva cumhuriyeti, adını, Türk halklarından biri olan Tuvalardan alır. Tıva Cumhuriyeti olarak da Türkiye Türkçesinde kullanımı vardır. Moğolistan'a komşu olan cumhuriyetin yüzölçümü 170.500 km²'dir. Nüfusu 313.612 kişidir. Konumu ise kuzeyinde Rusya Federasyonuna bağlı Krasnoyarsk Krayı, kuzeybatısında Hakas Özerk Cumhuriyeti, batısında Altay Özerk Cumhuriyeti, güneyinde Moğolistan, doğusunda Buryatya çevrelemiştir. Çevresindeki ülkelere göre Türk nüfusunun en yoğun olduğu Güney Sibirya ülkesidir.

<span class="mw-page-title-main">Altay Cumhuriyeti</span> Rusyanın en güneyinde yer alan, federasyona bağlı bir özerk cumhuriyet

Altay Cumhuriyeti, Rusya'nın en güneyinde yer alan, federasyona bağlı bir özerk cumhuriyet.

<span class="mw-page-title-main">Türk halkları</span> Türk etnik gurupları

Türk halkları veya Türkî halklar, Avrasya'da geniş bir coğrafyada dağınık olarak yaşayan ve çeşitli Türk dillerini konuşan etnik Türk gruplarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yakutlar</span>

Yakutlar ya da Sahalar, Rusya içindeki Saha Cumhuriyeti'nde yaşayan Türk halkı.

<span class="mw-page-title-main">Altay Dağları</span> Orta Asyada bir sıradağ

Altay dağları, Orta ve Doğu Asya'da bulunan; Rusya, Çin, Moğolistan ve Kazakistan'ın birleştiği ve İrtiş ve Obi nehirlerinin kaynaklarının bulunduğu sıradağdır. Sıradağ, kuzeydoğuda Sayan Dağları ile birleşir ve güneydoğuda giderek alçalarak Gobi Çölü'nün yüksek platosuyla birleşir. Yaklaşık 45° ila 52° K ve yaklaşık 84° ila 99° D arasında uzanır.

Altayca veya Altay Türkçesi, Türk dillerinin Sibirya grubunda yer alan bir dildir. Rusya içindeki Altay Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Altayca, 1948 yılına kadar Oyrot dili (ойрот) olarak adlandırılmıştır. Rusya'nın 2010 nüfus sayımı verilerine göre dil yaklaşık 55.000 kişi tarafından konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çulım Tatarları</span>

Çulım Tatarları Rusya'nın Tomsk Oblastı'nda, Ob nehri ile Çulım nehirlerinin birleştiği yerin güneyinde ve Krasnoyarsk Krayı'nda yaşayan bir Türk halkıdır. Bu bölge, Altay ve Tuva özerk bölgelerinin 400 km. kadar kuzeyindedir. Dilleri Türk dilleri grubuna ait Çulım Tatarcası'dır. Konuştukları dile Ös adını verirler. 2002 nüfus sayımına göre sayıları 1000'den azdır.

<span class="mw-page-title-main">Tiele</span> tarihsel Türk topluluklarından birisi.

Tiele (Çince: 丁零; pinyin: Dīnglíng, Wade-Giles: Dinlin, Kaoçe, Chile, Tiele, ayrıca moğollarda tegreg, tarihi Türk topluluklarındandır. Dinlinler aslen, güney Sibirya'da Lena Nehri boyunca, Baykal Gölü'nün batısında yaşarlardı. Millat'tan önce 3. yüzyılda, batıya doğru yayılmaya başladılar ve Hiung-nu imparatorluğunun bir parçası oldular.

<span class="mw-page-title-main">Krasnoyarsk Krayı</span> Rusyanın Sibirya bölgesinde idarî birim

Krasnoyarsk Krayı, Rusya'nın Sibirya Federal Bölgesi'nde bulunan kray. Krayın idarî merkezi Krasnoyarsk'tır. Yüzölçümü 2.366.797 km²'dir. Yakutistan ve Batı Avustralya'dan sonra dünyanın en büyük üçüncü idari-bölgesel birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Teeli</span>

Teeli — Tıva Cumhuriyetinde Bay-Tayga Bölgesi'nin veya ilçesinin merkezi olan bir yerleşim birimidir. Teeli denilen yerleşim birimi 4 köyü de içine almaktadır: Orta Teeli köyü, Hemçik köyü, Sovhoz, Nayıral (Dostluk).

<span class="mw-page-title-main">Tubaca</span>

Tubalar dili, Türk Dili içinde Altay Cumhuriyetinde ve Dağlık Altayda, Altay krayda konuşulan Türkçedir. Kıpçak Türkçesi grubuna ait olduğu yönündeki tartışmalar devam etmektedir. Kazak Türkçesi ile de benzerlik göstermektedir. Ayrıca Tubalar dilinde Güney Altay ile ilgili ve Kuzey Altay'da bulunmayan özellikler vardır. Tubalar kendilerine Tuba ve Tuma demektedirler. Tubalar 1500 kişi kadardır. Konuşan sayısı ise çok düşüktür.

Türk dili tarihi, çivi yazılı Sümerce tabletlerdeki alıntı kelimeler şeklinde bilinen ilk örneklerine rastlanan, coğrafya olarak Moğolistan ve Çin içlerinden Avrupa’nın ortalarına, Sibirya’dan Hindistan ve Kuzey Afrika sahasına kadar yayılmış olan Türk dilinin tarihidir. Günümüzde Asya ve Avrupa kıtalarında konuşulan ve yazılan Türk yazı dilleri ve bunların ağızlarının tarihî süreçlerini kapsar.

Turaçak rayonu — Rusya içindeki özerk Türk ülkesi Altay Cumhuriyetinde merkezi Turaçak köyü olan idari birim, bölge.

Biysk — Rusya'da, Altay krayında bulunan bir şehir.

<span class="mw-page-title-main">Koş-Ağaç ilçesi</span>

Koş Ağaç ilçesi, Rusya'da Altay Cumhuriyeti güney kesiminde Koşağaç rayonu adıyla oluşturulmuş ilçe.

<span class="mw-page-title-main">Altay aymağı (Hakasya)</span>

Altay aymağı — Rusya Hakasya Cumhuriyetinde ilçe düzeyinde idari birim.

<span class="mw-page-title-main">Gornyak</span>

Gornyak, Rusya'nın Altay Krayı'na bağlı Lokot rayonunun merkezi olan şehirdir. Kray merkezi Barnaul'un 360 km güneybatısında yer almaktadır. Yüzölçümü 28,09 km² olan şehrin nüfusu 2010 yılı itibarı ile 13.918'dir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.