Altaş, Ardahan
| Altaş | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Altaş Altaş'ın Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 1788 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 146 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Altaş, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Altaş köyünün eski adı Uri'dir. Bazı kaynaklarda Huri (ჰური) adıyla anılan yerin aynı yerleşim olduğu kabul edilmektedir. Uri, Huri, Uria (ურია), tarihsel Gürcü coğrafyasında rastlanan yer adlarıdır.[3] Nitekim Şavşat ilçesinde Bazgireti ve Çihori köylerinde Urisaklavi (ურისაკლავი) adını taşıyan mevkiler bulunmaktadır. Bu yer adı “Uri’nin öldüğü yer” anlamına gelir. Uri ise, halk inancına göre dev adam veya dev yaratıktır.[4][5] Altaş'ın eski adı olan Uri de benzer bir anlamla ilişkili olabilir. Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili ise, Uri ile Urta yer adlarının Urartularla ilişkili olabileceğini yazmıştır. Uri, Türkçeye Ur şeklinde girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Ur (اور) olarak geçer.[3]
Uri köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Artani'de yer alır. Bugüne kalıntıları ulaşan ve 10. yüzyılda inşa edilmiş olan Uri Kilisesi, buranın eski bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. Nitekim Gürcü tarihi Kartlis Tshovreba'da Tzunda ile Huri veya Uri'nin Artani bölgesinin en eski iki kale-kenti olduğu belirtilmiştir.[6] Osmanlılar bu yerleşimi 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir.
Uri, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlı bir köydü. Nüfusu 66 Hristiyan haneden oluşuyordu. Bir Gürcü köyü olmakla bilikte Uri'de az sayıda Ermeni de yaşıyordu.[7][8] Köyde buğday, arpa ve yonca tarımı ile arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. Bir adet su değirmeni bulunuyordu.[9]
Uri köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. 1886 tarihli Rus nüfus sayımında Ur (Уръ) adıyla kaydedilen yerleşim yeri, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlı Begrahatun nahiyesinin 11 köyünden biriydi. Nüfusu, 14'ü erkek ve 9'u kadın olmak üzere 4 hanede yaşayan 23 kişiden oluşuyordu. Üç hanede 9 Türk, bir hanede ise 14 Ermeni yaşıyordu.[10] 1595 tarihinde 66 haneden oluşan büyük bir köyken, Uri'nin küçük bir yerleşim yerine dönüşmüş olduğu görülmektedir.
Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili 1902 yılında yaptığı araştırma gezisinde, Ardahan kentinin kuzeydoğusunda, Kura Nehri'nin yüksekçe kıyısında yer alan Uri köyünün Acaralı Şerif Beg'in aile mülkü içinde yer aldığını yazmıştır. Takaişvili köyde iki kilisenin varlığından söz etmiş, ilk kez Uri Kilisesi'ni tanımlamıştır.[11] Gürcü gazeteci ve araştırmacı Konstantine Martvileli ise, 1917 yılında yayımlanan yazısında, Uri'nin Gürcüce bir yer adı olduğunu belirtmiş ve köyde 33 Müslüman Gürcünün yaşadığını yazmıştır. Martvileli'nin verdiği bilgiye göre, Uri Kilisesi bu tarihte neredeyse sağlam biçimde kalmıştı. Köyün ucundaki küçük kilise ise, yağmalanmıştı ve sadece duvarlarının bir kısmı kalmıştı.[12]
Uri köyü, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bağımsız Gürcistan'ın fiilen sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihli Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya Gürcistan'ı yaklaşık olarak o günkü fiili sınırları içinde tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgalinin ardından Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla Uri köyünü de kapsayan Ardahan bölgesi yeniden Türkiye'ye katıldı.[13]
Uri, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Ur (اور) adıyla Kars vilayetinin Ardahan kazasına merkez nahiyesine bağlıydı.[14] 1940 genel nüfus sayımında köy aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 103 kişiden oluşuyordu.[15] Uri veya Ur Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Altaş olarak değiştirildi.[16] 1965 genel nüfus sayımında Altaş köyünün nüfusu 223 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 77 kişi okuma yazma biliyordu.[17] 1992 yılında Ardahan il olunca, Altaş köyü bu ilin merkezi ilçesinin köyü haline geldi.
Altaş köyünde iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Bunlardan biri olan Uri Kilisesi, 10. yüzyılda inşa edilmiş bir Gürcü kilisesidir. Bu kiliseden geriye sadece duvar parçaları kalmıştır. Köyün diğer kilisesi, Konstantine Martvileli'nin verdiği bilgiye göre 1917 yılında yağmalanmış ve harap hale gelmişti. Bu kiliseden günümüze herhangi bir iz kalmamıştır. Altaş köyünde ayrıca iki kale kalıntısı bulunmaktadır. Altaş köyünün hemen kıyısında yer alan Uri Kalesi, köyü ve Kura Nehri'nin yukarıdan gören bir tepede inşa edilmiştir. Megalit bir yapı olan diğer kale ise, köyün 1.5 kilometre güneyindedir. İki buçuk metre kalınlığındaki duvarları dolgu duvar tekniğinde inşa edilmiştir. Kale duvarlarının bazı kısımları yıkık halde günümüze ulaşmıştır.[18][19]
Coğrafya
Köy, Ardahan il merkezine 17 km uzaklıktadır.[20]
Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 146[2] |
| 2021 | 156[2] |
| 2020 | 159[2] |
| 2019 | 150[2] |
| 2018 | 143[2] |
| 2017 | 128[2] |
| 2016 | 134[2] |
| 2015 | 140[2] |
| 2014 | 143[2] |
| 2013 | 147[2] |
| 2012 | 169[2] |
| 2011 | 161[2] |
| 2010 | 176[2] |
| 2009 | 175[2] |
| 2008 | 173[2] |
| 2007 | 149[2] |
| 2000 | 141[20] |
| 1990 | 220[20] |
| 1985 | 292[20] |
Kaynakça
- ^ "Altas, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 8 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Merkez Altaş Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. Cilt, s. 533-534". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2024.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 181. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Şavşeti (შავშეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2011, s. 214. 19 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-407-11-6.
- ^ Kartlis Tshovreba Yer Adları ve Arkeoloji Sözlüğü (ქართლის ცხოვრების ტოპოარქეოლოგიური ლექსიკონი), Tiflis, 2013, s. 624 21 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 9789941158964.
- ^ "Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt, s. 534". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023.
- ^ "" 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre "Gürcistan Vilayeti"nin etnik haritası". 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2023.
- ^ "Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt, s. 466". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2024.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 270". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2023.
- ^ Ekvtime Takaşvili, Материалы по археологии Кавказа (Kafkas Arkeolojisiyle İlgili Materyaller), Moskova, 1909, s. 79.
- ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” ("არტაანის მხარეში"), Sakartvelo gazetesi, 24 Eylül 1917, sayı: 230.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2023.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 759.
- ^ "Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 348" (PDF). 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Şubat 2024.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 39". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2023.
- ^ "1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 355" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Şubat 2024.
- ^ Sami Patacı, Ardahan Kale ve Kuleleri, Ardahan, 2016, s. 66-67. 25 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-605-030-254-7
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 37, 178. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ a b c d "Altaş Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
.png){kind=link}
.png){kind=link}