Altıparmak, Yusufeli
| Altıparmak | |
|---|---|
 | |
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Altıparmak Altıparmak'ın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Yusufeli |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1556 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 399 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08820 |
Altıparmak, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Altıparmak köyünün Türkçe kaynaklardaki eski adı Barhal'dır.[3] 1835 tarihli nüfus defteri ile 1876 Trabzon vilayet salnamesinde ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de Barhal (بارحال) olarak geçer.[4][5][6]
Barhal adı, Gürcüce Parhali'den (ფარხალი / პარხალი) değişime uğramıştır. Parhali ise, ağıl anlamına gelen Gürcüce "parehi" (ფარეხი) kelimesinde türemiştir ve otlak anlamına gelir.[7]
Parhali, tarihsel Tao'da küçük bir bölgenin ve bu bölgenin merkezi köyün adıydı. Parhali bölgesi, Çoruh nehrinin orta kesiminin sağ kıyısından Parhali Deresine kadar uzanan havzayı kapsıyordu. Parhali köyünde Gürcü kralı III. Davit tarafından 10. yüzyılda kurulan Parhali Manastırı buranın çok eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir.[8] Parhali, birleşik Gürcü Krallığı'nın da sınırları içinde bulunuyordu. Bu yörede birkaç kilometre uzanan kayalara oyulmuş sulama kanalı, 12-13. yüzyılda Gürcü kraliçesi Tamar zamanında yapılmıştır.[9]
Osmanlılar Parhali'yi 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. Ardından Livane sancağına bağlandı. Osmanlı idaresinin vergi tespit etme ve askere alma amacıyla 1835 yılında yapılan nüfus tespitinde köyde 274 hanede toplam 812 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi sadece erkek nüfus tespit ettiğinden dolayı Parhali'nin toplam nüfusunu tespit etmek için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde 1.624 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Parhali'nin oldukça büyük bir yerleşme olduğu bu nüfus tespitinden de anlaşılmaktadır.[4]
Parhali, 19. yüzyılın ikinci yarısında, Trabzon Vilayeti'nin Lazistan sancağı sınırları içinde yer alıyordu ve Livana kazasının köylerinden biriydi. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre köyde 204 hanede 739 kişi yaşıyordu. Salnamede belirtilmemiş olmakla birlikte, bu tarihte de Osmanlı idaresi sadece erkek nüfus tespit ediyordu. Bunun üzerinde köyün kadın ve erkek nüfusunun 1.478 kişiden oluştuğu sonucuna varılabilir. Tarımla geçinen köyde hayvan varlığı olarak 80 öküz, 100 inek, 10 at, 800 keçi ve 1.027 koyun tespit edilmiştir.[10]
Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği toprakları 1874 yılında gezen Giorgi Kazbegi'nin verdiği bilgiye Parhali köyü, aynı adlı akarsuyun iki yakasında kuruluydu. Köyde 200'den fazla hane yaşıyordu. Evler dar vadide, dört kilometre boyunca tek bir hat üzerinde sıralamıştı. Bu tarihte Müslüman bir Gürcü köyü olan Parhali'de beş haneden oluşan Ortodoks inancına mensup bir Gürcü topluluğu bulunuyordu. Öte yandan Hristiyanlığını gizleyen nüfusla beraber bu sayı 80 kişiyi buluyordu.[11]
Rus idaresi sırasında, 1907-1917 arasından Tao-Klarceti bölgesinde araştırmalar yapan Gürcü arkeolog Ekvtime Takaişvili, 1917'de Parhali'nin bir Müslüman Gürcü köyü olduğunu ve yaşlıların Gürcüce konuştuğu yazmıştır. Bu tarihte köy, Goçvati (გოჭვათი), Kilioni (კილიონი), Pizvoti (პიზვოთი), Bogatketi (ბოგათკეთი), Buketler, Cateler, Perseti (პერსეთი), Ananisketi (ანანისკეთი), Mizingil (მიზინგილი), Lazgil (ლაზგილი), Sultangil adlı mahallelerden oluşuyordu. Köyün o tarihteki muhtarı, Gürcüce "goçi" (გოჭი: domuz yavrusu) kelimesinden türemiş olan Goçvati'nin eskiden domuz beslenen yer olduğunu ifade etmiştir. Parhali Kilisesi Sultangil mahallesinde bulunuyordu. Ayrıca Hevek Deresi'nin yukarısında da mahalleler vardı ve bunlar Doloisi (დოლოისი), Kelenshevi (კელენსხევი), Koloteti (ქოლოთეთი), Borivani (ბორივანი) ve Köseler adını taşıyordu. Parhali köyünde meyvecilik ve hayvancılık öneli geçim kaynağıydı. Köy eskiden yün dokumacılıkla ünlüymüş. Takaişvili'nin bulunduğu sırada Cuma günleri pazar kuruluyordu. Bu pazara dağların diğerin tarafından Lazlar da gidiyordu. Lazlar bu pazarda ahşap eşya ile İstanbul'dan getirdikleri ucuz kumaşlar satıyordu. Pazar yerinde mısır gibi başka ürünler de satılıyor ve terziler de işini yapıyordu. Parhali köyünün aşağısındaki köylerde, üzüm hasat zamanı çıplak delikanlılar tarafından Gürcü mitolojisinde bağ ve şarap tanrısı Aguna'ya adanan törenlere benzer törenler yapılmasına karşın, Parhali köyünde hocalar bu törenin yapılmasına izin vermiyordu.[12]
Barhal köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Artvin vilayetinin Yusufeli kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[6] 1935 genel nüfus sayımında ise, Yusufeli kazası ve Barhal köyü Erzurum vilayetine bağlanmıştı. Bu tarihte köyün nüfusu 1.637 kişiden oluşuyordu.[13] Daha sonra yeniden Artvin vilayetine bağlanan köyün adı, "yabancı kökten geldiği" için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Altıparmak olarak değiştirildi.[14] Buradaki dağların zirveleri altı adet parmak gibi göründüğü için önce bu dağlara, sonra da köye Altıparmak adı verilmiştir.[15]
Coğrafya
Altıparmak köyü, Artvin il merkezine 137 km, Yusufeli ilçe merkezine ise 32 uzaklıktadır.[16]
Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 399[2] |
| 2020 | 383[2] |
| 2019 | 388[2] |
| 2018 | 410[2] |
| 2017 | 365[2] |
| 2016 | 373[2] |
| 2015 | 377[2] |
| 2014 | 403[2] |
| 2013 | 408[2] |
| 2012 | 394[2] |
| 2011 | 455[2] |
| 2010 | 469[2] |
| 2009 | 489[2] |
| 2008 | 524[2] |
| 2007 | 502[2] |
| 2000 | 745[16] |
| 1990 | 1.291[16] |
| 1985 | 1.254[16] |
Kaynakça
- ^ "Altiparmak, Turkey Page". Fallingrain.com. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Yusufeli Altıparmak Köy Nüfusu". Nufusune.com. 21 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 72, ISBN 978-605-5708-85-6
- ^ a b Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt, I. cilt, s. 311, ISBN 9786058624818.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt, VIII. cilt s. 358.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 82.
- ^ "Şalva Gabeskiria, "Hattiler, Hatti ve Hitit Dilleri Üzerine", Çveneburi dergisi, Sayı: 28, s. 12-16 (Nisan–Haziran 1998)" (PDF). 26 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Kasım 2021.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 40, ISBN 9789941478178.
- ^ "Ekvtime Takaişvili, 1917 Yılında Güney Gürcistan'da Arkeolojik Araştırma Gezisi (Gürcüce), Tiflis, 1960, s. 83-84". 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2021.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt, VIII. cilt s. 359.
- ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay, 2019, s. 156, 160, ISBN 9789755537207
- ^ "Ekvtime Takaişvili, 1917 Yılında Güney Gürcistan'da Arkeolojik Araştırma Gezisi, 1960, Tiflis, s. 83-84". 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 44" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Kasım 2021.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 616". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2021.
- ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay (Çeviri: Rıdvan Atan), 2019, s. 161, ISBN 978-975-553-720-7.
- ^ a b c d "Altıparmak Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
