İçeriğe atla

Altıgen satranç

Gliński'nin altıgen satrancı'nda taşların açılıştaki konumu.

Altıgen satranç, altıgen bir tahtanın üzerinde oynanan satranç türevlerinin ortak adıdır. En fazla bilineni 1936 yılında Władysław Gliński tarafından oluşturulmuş Gliński'nin altıgen satrancıdır.

Gliński'nin altıgen satrancı

Altıgen satrançların en fazla bilinenidir. Hatta en çok oynandığı zamanlarda yarım milyondan fazla oyuncusu olduğu ve 130.000 adet altıgen satranç takımının satıldığı bildirilmiştir.[1] Oyun özellikle Doğu Avrupa'da, özellikle de Gliński'nin ülkesi Polonya'da yaygın biçimde oynanmıştır.

Oyun, üzerinde üç ayrı renkte (açık, koyu ve gri) altıgenler bulunan altıgen bir tahta üzerinde oynanır. Tahtanın tam ortasındaki altıgen genellikle gridir. Oyunda, sıradan satrançta kullanılan satranç taşlarına ek olarak her bir oyuncunun fazladan bir fili ve bir piyonu vardır. Taşların oyunun başındaki dizilişi sağdaki resimde görülmektedir. Kullanılan tahtanın a, b, c, d, e, f, g, h, i, k, l ile gösterilen 11 sütunu (j harfi sütun adı olarak kullanılmaz) ve birden onbire kadar olan sayılarla gösterilen 11 satırı bulunur. 1'den 6'ya kadar olan satırlarda 11 altıgen bulunur ve bu satırlar f sütunundan sonra 120°'lik açıyla döner. 7inci satırda 9, 8inci satırda 7 ve 11inci satırda ise f11 olarak adlandırılan yalnızca 1 altıgen bulunur.

Aşağıdaki çizelgeler altıgen satrançta taşların nasıl hareket ettiğini göstermektedir. Sıradan satrançta olduğu gibi At diğer taşların üzerinden atlayabilir. Üç farklı renkteki altıgenlerde duran filler hiçbir zaman aynı kareleri işgal edemez. Vezir kale ve filin birleşimi gibi hareket eder. Bu oyunda rok hamlesi yoktur.

Şah
At
Vezir
Fil
Kale
Piyon

McCooey'in altıgen satrancı

McCooey'in altıgen satrancı'nda taşların açılıştaki konumu
Piyonun hareketi

Altıgen satrancın diğer bir uyarlaması Dave McCooey ve Richard Honeycutt tarafından geliştirilmiştir.[2] Glinski'nin altıgen satrancına oldukça benzerdir ancak aralarında dört fark vardır:

  • Başlangıç dizilişi
  • Piyonun başka taşları alma hareketi
  • f altıgenlerindeki piyonlar çift adım atamayışları
  • Pat durumunun beraberlik olarak algılanıp her oyuncuya yarım puan kazandırması

Aşağıdaki oyun sonu durumları hem Galinski'nin hem de Maccoey'in altıgen satrancı için geçerlidir:[3]

  • Şah ve iki at yalnız kaln şahı mat edebilir.
  • Şah ve kale ikilisi şah ve at ikilisine karşı kazanır.
  • Şah ve kale ikilisi şah ve fil ikilisine karşı kazanır.
  • Şah ve iki fil olağanüstü durumlar dışında (%0,17) yalnız kalan bir şahı mat edemez.
  • Şah, at ve fil çok nadir durumların dışında (%0,5) yalnız kalan bir şahı mat edemez.
  • Şah ve vezir ikilisi şah ve ikisine karşı kazanmaz. Oyun sonlarının %4,3'ü art arda gelen şah çekme yüzünden, %37,2'si ise savunma konumu nedeniyle beraberlikle sonuçlanır.
  • Şah ve kale ikilisi yalnız kalan bir şahı mat edebilir.

Shafran'ın altıgen satrancı

Shafran'ın altıgen satrancında taşların açılıştaki konumu.

1939 yılında Sovyet yer bilimci Isaak Grigorevich Shafran tarafından yaratılmış ve 1956 yılında kayıtlara geçmiştir. 1960 yılında Leipzig'de yapılan dünya satranç sergisinde gösterilmiştir.

Shafran'ın altıgen satrancında kullanılan tahta eş kenar olmayan bir altıgen biçimindedir ve üzerinde dokuz kolon ile on satır bulunur. Glinski ve McCooey satrancındaki 91 altıgenin aksine tahtada 70 altıgen bulunur. Tahtadaki dikey sütunlar a'dan i'ye kadar olan harflerle, saat 10'dan saat 4 yönüne doğru bir çizgi oluşturan altıgenler ise 1'den 10'a kadar olan sayılarla gösterilir. Açılışta beyaz şah e1'de, siyah şah e10'da bulunur. Açılışta beyazın kaleleri a1 ve i5'te, siyahın kaleleri a6 ve i10'da bulunur. i1 şeklinde gösterilen bir altıgen yoktur! Ayrıca siyah ve beyaz taşlar birbirinin yansıması biçiminde konumlandırılmaz. Vezir daima oynayan oyuncunun baktığı yöne göre şahın sol yanında bulunur.

Shafran'ın altıgen satrancında rok ve piyonların geçerken alması örneği.

Oyundaki taşların hamle ve diğer taşları alma kuralları McCooer'in altıgen satrancındaki hamle ve taş alma kuralları ile aynıdır. Kurallardaki tek fark, piyonların ilk hamlelerinde ancak bulundukları dikey sütunun ortasına kadar gelebilmeleridir. Bu nedenle a ve i sütunlarındaki piyonlar ilk hamlelerinde yalnızca bir altıgen ilerleyebilir. d, e ve f sütunlarındaki piyonlar ise açılışta üç altıgen ilerleyebilirler. Birden fazla kare ilerleyen piyonlar sıradan satrançta olduğu gibi rakip bir piyonun yanına geldiklerinde çaprazda olmamalarına karşın rakip piyonun arkalarına dolaşması sonucu oyundan çıkabilirler. Örneğin soldaki resimde d8'deki siyah piyon üç değişik hamle yapabilir, ancak bütün bu hamleler sonucunda beyaz piyon siyah piyonu alabilir. Siyah piyon 1..d7 hamlesinin ardından 2.exd7 ile, 1..d6 hamlesinin ardından 2.exd7 ya da 2.cxd7 ile ve 1..d5 hamlesinin ardından iki beyaz piyonun da arkasına dolaşması ile oyun dışı kalabilir.

Sharfran'ın altıgen satrancında rok yapılabilir. Sıradan satrançtaki rok kuralları geçerlidir ancak hem vezir yönünde hem de fil yönünde büyük ve küçük rok yapılabilir. Vezir yönünde yapılan roklar için Q-, fil yönünde yapılan roklar için B- gösterimi kullanılır. Örneğin soldaki resimde h10 karesindeki siyah şah vezir tarafında büyük rok (1..Q-0-0-0), c8 karesindeki siyah şah ise fil yönünde küçük rok (1..B-0-0) yapmıştır. Sıradan satrançtan farklı olarak Shafran'ın altıgen satrancında rok hamlesi şahın daha güvenli konuma gelmesini ya da kalelerin daha etkin olmasını sağlamaz. Ancak yine de oyunun bütünlüğü açısından oyun kuralları arasında yer alır.

Kaynakça

  1. ^ Pritchard, D. (2000). Popular Chess Variants. Batsford Chess Books. ISBN 0-7134-8578-7. 
  2. ^ "McCooey'in Altıgen Satrancı". 19 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2008. 
  3. ^ "Altıgen satranç için oyun sonu incelemeleri". 7 Mart 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2008. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Satranç</span> İki oyuncu ile oynanan, turnuvaları düzenlenen ve birçok farklı türü olan zeka oyunu

Satranç, iki oyuncu arasında satranç tahtası ve taşları ile oynanan bir masa oyunudur. Dünya çapında turnuvaları düzenlenir ve bir spor dalı olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Cebirsel notasyon (satranç)</span> Satranç hamlelerini kaydetmek için kullanılan cebirsel ifadeler

Notasyon ile gösterim satrançta hamleleri belirtmek ve kayıt altına almak için kullanılan bir gösterim biçimidir. Resmi turnuvalarda notasyon tutmak zorunludur. Bu yöntemle maçlar esnasında imkansız hamleler yapılmışsa durumun fark edilmesi sağlanır.

Kale, satranç oyununda kullanılan vezirden sonra en güçlü satranç taşıdır. Bu taş satranç tahtası üzerinde uygun dizilişte en sağ ve en solda yer almak üzere bir oyuncuda iki tanedir. Maddi değeri 5 piyon birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Çaturanga</span>

Caturanga Sanskritçe'de catur ("dört") ve anga, anlamına gelir. Bilinen satrancın ilk atasıdır, 6. yüzyılda Hindistan’da ortaya çıkmıştır. Bazen "satrançın türevi" olarak tanımlansa da, icat tarihi itibari ile satranç, kural ve konseptini çaturangadan almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Xiang qi</span> satrancın Çin ve Doğu Asya versiyonu

Xiang qi : Satrancın Çin ve Doğu Asya versiyonudur.

Şah, satranç oyunundaki en önemli taştır. Şah taşının rakip tarafından kıpırdayamayacak şekilde tehdit edilmesine şah mat denir ve oyunun sona erdiği anlamına gelir. Fakat eğer şah tehdit altında değilse, başka bir yere oynayamıyorsa ve oyuncunun oynatacak başka taşı yoksa bu duruma da Pat denir. Satranç tahtasında kendi rengi dışındaki diğer renkteki karede, yani esas kurallara göre beyaz şah e1, siyah şah e8 karesinde oyuna başlar. Şah ayrıca, bir piyonun rakibin son karesine geldiğinde terfi edemeyeceği tek taştır.

Piyon, satranç oyunundaki en zayıf ve sayıca en fazla olan taştır. Satranç bir savaş oyunu olarak düşünülürse piyonlar bu savaştaki en yalın asker olan piyadeyi temsil eder. Satranç oyununda her oyuncu oyuna sekiz piyonla başlar. Bu piyonlar oyuncunun gördüğü taraftan bakıldığında satranç tahtasının ikinci sırasını kaplar. Piyonların başlangıç konumu beyaz taşlarla oynayan oyuncu için a2, b2, c2, d2, e2, f2, g2 ve h2, siyah taşlarla oynayan oyuncu için a7, b7, c7, d7, e7, f7, g7 ve h7 kareleridir. Piyonlar karşı takımın son yatayına ulaştığında at, fil, kale veya vezire terfi edebilir.

Los Alamos satrancı 6x6lık küçük bir satranç tahtasında filler olmadan oynanan bir satranç türevidir. Bir bilgisayar programı tarafından oynanmış ilk satranç benzeri oyundur. Los Alamos satrancı programı 1956 yılında MANIAC I bilgisayarı için ABD'deki Los Alamos Ulusal Laboratuvarı'nda yazılmıştır. O yıllardaki bilgisayarların yeteneklerinin sınırlı olması nedeniyle satranç tahtasının boyutu ve oyundaki taş sayısı azaltılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Satranç türevi</span>

Bir satranç türevi, satranç oyunundan türetilmiş, bu oyunla ilgili ya da bu oyuna benzer bir oyundur.

Dunsany'nin satrancı, bir tarafın olağan satranç taşlarıyla diğer tarafın ise 32 piyon ile oynadığı bir satranç türevidir. Diğer bazı satranç türevlerinin aksine sıradan satranç oyununda kullanılan satranç taşlarının dışında taş kullanılmaz. Oyun 1942 yılında Lord Dunsany tarafından türetilmiştir.

Elli hamle kuralı bir satranç oyununda art arda gelen 50 hamle boyunca herhangi bir taşın alınmadığı ya da bir piyonun oynanmadığı durumlarda oyunun beraberlikle sonuçlanabilmesini sağlar. Böyle bir kuralın uygulanma amacı kazanma olanağı bulunmayan bir oyuncunun oyunu boş yere uzatmasını ya da bir oyuncunun rakibinin yorgunluğundan yararlanıp avantajlı duruma geçmesini engellemektir. Tüm temel şah matlar elli hamleden kısa bir sürede tamamlanabilmektedir.

İki atlı oyun sonu satrançta iki at ve şaha karşı bir ya da iki piyonla şahın oluşturduğu bir oyun sonu konumudur. Bu oyun sonu iki fil ve şah ya da fil, at ve şahlı oyun sonlarında görülebilen şah mata izin vermez. Bu konumda gerçekleştirilebilecek mat pozisyonları mevcuttur ancak bunlar basit savunma teknikleriyle etkisiz duruma getirilebilir.

Satrançta terfi, piyonun satranç tahtasındaki son yataya gelmesiyle istenen bir alete terfi etmesidir.

<span class="mw-page-title-main">Timur satrancı</span>

Timur satrancı veya Timurlenk satrancı bir Orta Çağ satranç çeşididir. Modern satranç gibi, shatranj'dan türetilmiştir. Timur satrancı, Türk lider Timur döneminde Orta Asya'da geliştirilmiş, icadı da Timur'a atfedilmiştir. Timur satrancının üst varyantı, Chaturanga'nın daha büyük bir çeşidi olduğundan, yaygın satranca karşılık gelen Shatranj ash-shaghir 'a karşıt olarak Shatranj Al-Kabir olarak da adlandırılır. Oyun genel hatlarıyla modern satranca benzese de önemli farklılıklar bulundurmaktadır, örneğin piyonların çeşitlerinin olması ayırt edici bir özelliktir.

<span class="mw-page-title-main">Dörtlü satranç</span>

Dörtlü Satranç, dört kişi tarafından, ikişerli eşler biçiminde oynanan bir tür satranç.

Bir satranç oyununda piyon yapısı, piyon düzeni, piyon iskeleti ya da piyon strüktürü, satranç tahtasındaki piyonların konfigürasyonudur. Piyonlar satranç taşları arasında en az hareketli olanlardan olduğundan, piyon yapısı nispeten statiktir ve dolayısıyla pozisyonun stratejik karakterini belirlemede büyük rol oynar.

Satrançta izole bir piyon, bitişik dikeylerinde kendi renginde piyon bulundurmayan bir piyondur. İzole piyonlar genellikle bir zayıflıktır çünkü diğer piyonlar tarafından korunamazlar. Piyonun önündeki kare, rakibin taşları oturtması için iyi bir karakol olabilir. Piyonu korumak için daha az taş olduğundan, izole piyonlar genellikle oyun sonunda zayıflar.

Oyun ortası, satranç oyununun açılış ile oyun sonu arasındaki kısmıdır. Genellikle her oyuncunun taşlarının tamamını veya çoğunu geliştirmesi ve şahını göreceli güvenliğe getirmesi durumunda başladığı kabul edilir ve genellikle tahtada yalnızca birkaç taş kaldığında sona erdiği kabul edilir. Ancak açılış ile oyun ortası veya oyun ortası ile oyun sonu arasında net bir çizgi yoktur. Usta seviyesinde, açılış analizi oyun ortalarına doğru iyi bir şekilde ilerleyebilir; aynı şekilde oyun ortası da oyun sonuna karışabilir.

Satrançta geçer piyon, sekizinci yataya ilerlemesini engelleyecek rakip piyonun bulunmadığı bir piyondur yani ne aynı dikeyde ne de bitişik dikeyde önünde rakip piyon yoktur. Geçer piyona bazen halk dilinde geçer denir. Geçer piyonlar avantajlıdır çünkü yalnızca rakibin taşları onların ilerlemesini engelleyebilir.

<span class="mw-page-title-main">Mat kalıbı</span> matı sağlayan, tanınmış, özel veya çalışılmış bir taş dizilimi

Satrançta mat kalıbı; matı sağlayan, tanınmış, özel veya çalışılmış bir taş dizilimidir. Bazı mat kalıpları, yeterince sık meydana geldikleri için satranç yorumlarında belirli isimler kazanmıştır. Aşağıdaki diyagramlar, Beyaz'ın Siyah'ı mat ettiği bu tür matları göstermektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.