Almalık (Orta Çağ kenti)

Almalık
Tarihçe
ئالمالىق 阿力麻里
Almalık Çin haritasındaki konumu.
Konum	İli Kazak Özerk İli, Çin
Koordinatlar	44°14′24″K 80°31′59″D / 44.24000°K 80.53306°D / 44.24000; 80.53306
Tür	Antik kent
Kuruluş	1032
Terk ediliş	1372

Almalık (Uygurca: ئالمالىق; Çince: 阿力麻里; pinyin: Ālìmálǐ), Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde bulunan bir antik kenttir. Kent, İli Kazak Özerk İli'nde Kazakistan sınırı yakınlarında yer almaktadır.

Korgas'ta Alimali adlı modern kentin Orta Çağ kenti ile herhangi bir tarihi bağlantısı bulunmamaktadır.

Tarihçe

Almalık aslen Göktürk Kağanlığı'nın Karluk şehirlerinden biriydi. Moğol döneminin İranlı tarihçilerinin ve Çinli gezginlerin, özellikle de 13. yüzyıl Taocu Qiu Chuji'nin hesaplarından bilinmektedir.

Cengiz Han'ın başdanışmanı Yelü Chucai'nin seyahat notlarına göre, Almalık şehri Tanrı Dağları ile İli Nehri arasında yer alıyordu. Almalık çevresinde çok sayıda çiçek elması ağacı bulunmaktaydı. Yerli halk onlara "almalık" adını vermiş ve böylece şehre adını vermiştir.

İranlı bir tarihçi tarafından yapılan bir hesap, 1211'de Almalık Prensi Ozar'ın Cengiz Han'ın üstünlüğünü kabul ettiğini söylemektedir. Kral daha sonra Karahıtaylı Gürhan tarafından öldürüldü. Cengiz Han, kralın oğlu Siknak Tekin'in Almalik kralı olarak yerine geçmesini emretti ve ona büyük oğlu Jochi'nin tek kızını evlenmesi için verdi. 1219'da Cengiz Han, ordusunu İran'a sefere çıkardığında, Siknak Tekin de onu takip etti.^[1]

Almalık hükümdarı ile Cengiz Han'ın torunu arasındaki evlilik, o dönemde şehrin önemini göstermektedir. Çeşitli etnik kökenlerden ve dinlerden insanlara ev sahipliği yapan şehir Doğu Çağatay Hanı Tuğluk Timur'un yönetimi altında önemli bir İslam merkezi haline geldi. Tuğluk Temür'ün mezarı hala kentte görülebilmektedir. Yazıtlar ayrıca 14. yüzyılın üçüncü çeyreğinde kasabada Nestûrî Hristiyanların varlığını göstermektedir.^[2]

Giovanni de Marignolli de dahil olmak üzere bir dizi Katolik misyoner 14. yüzyılda Almalık'ta çalıştı. Onun gibi, Orta Çağ Çin'indeki birçok Avrupalı da seyahat ederken orada durdu. Haziran 1339'da, bir önceki hükümdar Yesün Timur Han'a suikast düzenleyen bölgenin sultanı Han Ali'nin emriyle altı keşiş, bir piskopos ve bir Cenevizli tüccar öldürüldü.^[3] Şehir, hesaplarında genellikle "Armalec" olarak biliniyordu.^[4]

Kaynakça

^ Emil Bretschneider: Medieval Researches, Vol 2 23 Temmuz 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p33, Trubner Oriental Series, London, 1888.
^ Niu, loc. cit.
^ Prazniak, Roxann (31 Mart 2019). Sudden Appearances: The Mongol Turn in Commerce, Belief, and Art (İngilizce). University of Hawaii Press. s. 80. ISBN 978-0-8248-7808-5. 18 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2023.
^ Henry Yule, Cathay and the way thither: being a collection of medieval notices ..., Volume 2; pp 288, 321, 338, etc.

Bibliyografi

W. Barthold [rev. by B. Spuler and O. Pritsak], "Almaligh", Encyclopaedia of Islam, 2nd ed.
Niu Ruji, "Nestorian Inscriptions from China (13th - 14th Centuries)", in R. Malek, Jingjiao, The Church of the East in China and Central Asia, 2006.

Dış bağlantılar

Daniel Waugh, "Almaliq 18 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." (University of Washington)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Cengiz Han</span> Moğol İmparatorluğunun kurucusu ve ilk hükümdarı (1162–1227)

Cengiz Han,, Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk Kağanı olan Moğol komutan ve hükümdardır. Hükümdarlığı döneminde gerçekleştirdiği hiçbir savaşı kaybetmeyen Cengiz Han, dünya tarihinin en büyük askerî liderlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. 13. yüzyılın başında Orta Asya'daki tüm göçebe bozkır kavimlerini birleştirip, bir ulus hâline getirerek Moğol siyasi kimliği çatısı altında toplamıştır. Cengiz Han, hükümdarlığı döneminde 1206-1227 arasında, Kuzey Çin'deki Batı Xia ve Jin Hanedanı; Türkistan'daki Kara Hıtay, Maveraünnehir; Harezm, Horasan ve İran'daki Harezmşahlar, Kafkasya'daki Gürcüler, Deşt-i Kıpçak'taki Rus Knezlikleri, Kıpçaklar ile İdil Bulgarları üzerine seferler yaptı. Bunların sonucunda Pasifik Okyanusu'ndan Hazar Denizi'ne ve Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanan bir imparatorluk kurdu.

Uygur Kağanlığı, 8.ve 9. yüzyılların ortaları arasında yaklaşık bir yüzyıl boyunca var olan bir Türk imparatorluğuydu. Çinliler tarafından Jiu Xing, dokuz Oğuz veya Dokuz Tuğluk olarak adlandırılan bir kabile konfederasyonuydu.

Timur sonrasında Timur Küregen, Timurlu İmparatorluğu'nun kurucusu olan Türk veya Türk-Moğol asker ve komutan. 1370'ten itibaren düzenlediği seferlerle günümüzdeki Orta Asya, Rusya, İran, Hindistan, Afganistan, Kafkasya, Ortadoğu ve Anadolu'nun büyük bir bölümünü ele geçirmiştir. Çağatay ulusunu oluşturan boylardan Barlaslar'ın önderi olan Turagay ile Tekina Hatun'un çocuğu olarak 1336'da Semerkant yakınlarındaki Şehr-i-Sebz'e bağlı Hoca Ilgar köyünde dünyaya gelen Timur, 1370'te Çağatay Hanlığı'nın batısını denetim altına alan askeri bir lider olarak kendini göstermiştir.

Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi, Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer, Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.

<span class="mw-page-title-main">Mâverâünnehir</span> Tarihî bölge

Maveraünnehir, Orta Asya'da, Ceyhun ve Seyhun nehirleri arasında kalan tarihi bölge.

Altın Orda, Altın Ordu Devleti, Uluğ Ulus veya Kıpçak Hanlığı bir Türk hanlığıdır. Cengiz Han ölmeden önce topraklarını oğulları arasında paylaştırmış ve Seyhun Irmağı ile Balkaş Gölü'nün batısındaki yerleri büyük oğlu Cuci Han'a vermişti. Cuci Han'ın küçük oğlu Batu Han, batıya doğru giriştiği seferlerle bu toprakları genişletti. Cuci'nin toprakları sonradan Batu Han ile ağabeyi Orda Han arasında paylaşıldı. Balkaş ile Aral gölleri arasındaki ve Seyhun Irmağı'nın güneyindeki yerler Orda'ya verildi. Harezm ve yeni alınan topraklarsa Batu'nun yönetimine bırakıldı. Orda'nın yönetimindeki doğu bölgesine Ak Orda, Batu'un yönetimindeki batı bölgesine de Gök Orda adı verildi. Gök Orda sonradan Altın Orda olarak adlandırıldı.

Çağatay Hanlığı, Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın oğullarından Çağatay Han’ın adını taşıyan Türkleşmiş Moğol devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Kaşgar</span> Doğu Türkistanda bir şehir

Kaşgar, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında yer alan tarihi bir vaha şehridir.

Delhi Sultanlığı ya da Sultanat-ı Hint, 1206-1526 yılları arasında Hindistan'da hüküm sürmüş olan sultanlıktır.

Moğol İmparatorluğu, 13. ve 14. yüzyıllarda tarihin en büyük bitişik imparatorluğuydu. Doğu Asya'da bugünkü Moğolistan'da ortaya çıkan Moğol İmparatorluğu, en güçlü döneminde Japon Denizi'nden Doğu Avrupa'nın bazı bölgelerine kadar uzandı, kuzeye doğru Kuzey Kutbu'nun bazı bölgelerine kadar uzandı; doğuya ve güneye doğru Hint alt kıtasının bazı bölgelerine girdi, Güneydoğu Asya'yı istila etmeye çalıştı ve İran Platosu'nu fethetti; ve batıya doğru Levant ve Karpat Dağları'na kadar uzandı.

Karahoca (Gaochang) Uygur Krallığı, 9.-13. yüzyıllarda bugünkü Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde Uygurların egemenliğinde var olmuş devlet.

<span class="mw-page-title-main">Yarkent İlçesi</span>

Yarkent İlçesi deniz'den yüksekliği 1189 metre yüksekte konumlanan Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesinde bir nahiye düzeyine düşürülmüş bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Gulca</span>

Gulca ya da Çince ismiyle Yining, Sincan Uygur Özerk Bölgesi içinde İli Kazak Özerk İlinde Çin Halk Cumhuriyeti'nde bir şehirdir. Gulca İli Kazak Özerk İli'nin başkenti, İli Nehri'nin sağ kıyısında bulunur.

Dongxianglar, Çin Halk Cumhuriyeti'nin 56 resmî etnik grubundan biri olan Müslüman Moğol azınlık halkıdır. Dongxiang ismi doğudaki köy halkı anlamındadır. 2000 yılında yapılan nüfus sayımında sayıları 513.805 bulan Dongxianglar 13. yüzyılda İslâm dinini benimsemişlerdir. Dongxianglar Gansu Eyaletinde Sincan Uygur Özerk Bölgesinde, Qinghai Eyaletinde ve Ningxia Özerk bölgesinde yaşarlar. Dongxiang dili Moğol-Altay dilleri dalına aittir.

Keriye İlçesi, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin güneyinde, Hotan İli'inde bir ilçedir.

Tuğluk uruğu, Batı Göktürk Kağanlığı'nda Çorlar tarafından yönetilen 5 Türk boyunu yöneten uruğa verilen addır. Erkinlerce yönetilen On-ok uruğu (Nuşibi) ile sürekli bir mücadele hâlinde olmuşlardır. Göktürk Dönemi'nde Tuğluklar, Tokmak'ın doğusunda, On-ok ise bu kentin batısında hükmetmiştir. Türgiş Kağanlığı Dönemi'nde, Tuğluk uruğu "Sarı Türgişleri", On-ok uruğu ise "Kara Türgişleri" oluşturmuştur. Daha sonraki göçlerle birlikte Tuğlukların varlığı Bulgaristan'a kadar ulaşmıştır. Buradaki Türk kökenli halkı, yöneten Tuğluklar, Aşina sülalesi ile birlikte Hun kökenli önemli Türk hanedan soyundan biridir. Bu iki soydan gelen kişilerin birbirleriyle yaptıkları taht mücadeleleri nedeniyle Batı Göktürk Kağanlığı egemenliği boyunca birçok taht kavgasıyla karşı karşıya kalmıştır. Bu karışıklar nedeniyle, Batı Göktürklerden ilk ayrılan ve bağımsız hareket etmeye başlayan Ön Bulgarların Tuğluk uruğuna bağlı beyler tarafından yönetildiği düşünülmektedir. Bu iddiaya göre, Tuğluk uruğu 632-668 arasında Büyük Bulgar Hanlığı ve 681-1018 arasında Birinci Bulgar İmparatorluğu'nu kurarak yönetmiştir. Sever Han, Bulgaristan'daki son Tuğluk soyundan gelen hükümdardır.

Belh savaşı Timur'un iktidara gelmesinin anahtarı olan savaştı ve onu Mâverâünnehirdeki batı Çağatay'ın hükümdarı haline getirdi.

Timurlu fetihleri veya Timurlu savaşları, 14. yüzyılın yedinci on yılında Timur'un Çağatay Hanlığı üzerindeki kontrolü ile başlamış ve 15. yüzyılın başında Timur'un ölümüyle sona ermiştir. Timur, savaşlarının büyük ölçekliliği ve bu savaşlarda genel olarak yenilmemesi nedeniyle, tüm zamanların en başarılı askeri komutanlarından biri olarak kabul edilmiştir. Bu savaşlar, Timur'un Orta Asya, İran, Kafkaslar ve Levant ile Güney Asya ve Doğu Avrupa'nın belirli bölgeleri üzerindeki üstünlük kurması ve Timur İmparatorluğu'nun kuruluşu ile sonuçlanmıştır. Tarihçiler, seferlerin o sıradaki dünya nüfusunun yaklaşık %5'ini oluşturan 17 milyon insanın ölümüne neden olduğunu tahmin etmektedir.

Seyyid hanedanı, 1414-1451 yılları arasında hüküm süren Hindistan'daki Delhi Sultanlığı'nın dördüncü hanedanıydı. Tuğluk ve Timurlular'ın Multan valisi Hızır Han tarafından kuruldu. Tuğluk Hanedanı'nın yerini aldılar ve Sultanlığı Timurlular'a bağlı bir Vasal devlet olarak yönettiler. 1451’de Alaeddin Alem Şah, Sultanlığı Ludî Hanedanı'na devretti.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.