İçeriğe atla

Ali Rıza Efendi

Ali Rıza Efendi
Doğum1839
Selanik, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm1888 veya 1893[1] (49 ya da 54 yaşında)
Selanik, Osmanlı İmparatorluğu
Diğer ad(lar)ıAli Rıza Bey
VatandaşlıkOsmanlı İmparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu
MeslekGümrük Memuru
Dinİslam
Evlilik
Zübeyde Hanım
(e. 1871; ö. 1888)
Çocuk(lar)Mustafa Kemal Atatürk
Makbule Atadan
Ömer
Fatma
Ahmet
Naciye
Ebeveyn(ler)Hafız Ahmet Efendi (baba)
Ali Rıza Efendi'nin ailesinin Kuzey Makedonya'daki Kocacık köyünde yeniden inşa edilen evi, 2014

Ali Rıza (1839/1841, Selanik - ?,[2] Selanik), Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün babası.

Selanik yerlilerinden Ali Rıza Efendi, evkaf memurluğu, gümrük memurluğu ve ticaretle uğraştı. Zübeyde Hanım ile evliliğinden altı çocuk sahibi oldu, dördünü salgın hastalıklardan kaybetti. Oğlu Mustafa'yı okumaya teşvik etmesi, modern bir eğitimi alması için çabaları ile hatırlanır.

Yaşamı

Doğumu ve ilk yılları

1839 yılı civarında Selanik'te doğduğu bilinir.[3] Babası Kızıl Hafız Ahmet Efendi, annesi Ayşe Hanım'dır. Ailenin Hatice, Nimeti, Ali Rıza ve Mustafa adlı dört çocuğundan birisidir. Kardeşi Mustafa, bebekken beşikten düşerek ölmüş ve Ali Rıza Efendi kendi oğluna "Mustafa" ismini, kardeşi Mustafa'nın anısını yaşatmak üzere vermiştir.[4]

Ailesinin kökeni

Mustafa Kemal Atatürk'ten, Makbule Hanım ve diğer aile üyeleri ile Atatürk'ün ailesini tanıyan çocukluk arkadaşlarından edinilen bilgilere göre Ali Rıza Efendi'nin soyu, Osmanlı Devleti'nin Rumeli'yi fethinden sonra yörenin Türkleştirilmesi için Anadolu'dan göçürülerek iskan edilen Yörüklere dayanır.[5]

Ailenin Konya/Karaman'dan veya Aydın/Söke'den gelerek Makedonya'nın Manastır Vilayeti'nin Debre-i Bala Sancağı'na bağlı Kocacık köyüne yerleşen, oradan da 1830'larda Selanik'e göç etmiş olan Kocacık Yörüklerinden olduğu düşünülür.[3] Falih Rıfkı Atay, Ali Rıza Efendi'nin ailesinin Selanik'e Söke'den göç ettiğini ifade etmiştir.[6][7]

Sözlü geleneğe göre Ali Rıza Efendi'nin babası Hafız Ahmet'in doğum yeri, Kocacık köyüdür.[8] Kızıl Hafız Ahmet ile amcası Hafız Mehmet'in taşıdığı "Kızıl" lakabı, ailenin "Kızıl Oğuz Türkmenleri" de denilen Kocacık Yörüklerinden olması ile açıklanır.[3]

Kızıl Hafız Ahmet Efendi, erişkin yaşta iken Selanik'e göç etmiştir. Doğup büyüdüğü Kocacık köyü günümüzde Kuzey Makedonya'da, Merkez Jupa Belediyesi'ne bağlı bir köydür. 2014 yılında köyde tarihî fotoğraflardan esinlenerek iki bina inşa edilmiş ve Ali Rıza Efendi Anı Evi adıyla ziyaret açılmıştır.[9]

Kimi kaynaklarda Ali Rıza Efendi'nin Arnavut kökenli olduğu iddia edilmiştir.[10][11][12][13]

Eğitimi, evliliği, Selanik'teki yaşamı

Ali Rıza Efendi, ilkokulu Selanik'teki Abdi Hafız Mahalle Mektebi'nde okudu. Bir süre Evkaf İdaresinde ikinci kâtip olarak memurluk yaptıktan sonra Rüsumat (Gümrük) İdaresi'nde gümrük memurluğu yaptı.

Langaza'dan gelip Selanik'e yerleşen Sofuzadeler ailesinden Zübeyde Hanım ile 1870 veya 1871 yılında evlendi.[14] Çocukları Fatma 1872'de, Ahmet 1874'te, Ömer 1875'te Ali Rıza Efendi'nin Yenikapı mahallesindeki baba evinde doğdu.[14] Ömer'in doğduğu sene, ilk çocukları Fatma vereme yakalanıp öldü.

Ali Rıza Efendi, 1876 yılında Osmanlı-Sırp Savaşı'nın başladığı günlerde üsteğmen rütbesiyle Selanik Askerî Milliye Taburu'nda gönüllü askerlik yaptı. Selanik'in Islahane Mahallesi'nde, Emir Bostan'da ve Numan Paşa Camii avlusunda askeri talimler yaptırdı[3]. Bu görevi sırasında taburu ile İstanbul'a gitti. Tabur, 93 Harbi'nin sonucu alınmadan padişah tarafından lağvedilmiştir.

Aynı yıl, diplomatik bir krize yola açan Selanik Vakası'nın elebaşlarından olduğu iddiasıyla babası Kızıl Hafız Ahmet Efendi hakkında yakalama kararı çıktı. Ahmet Efendi kaçarak dağa çıktı ve artık "Firari Ahmet Efendi" olarak anılmaya başladı. Ailesine yedi yıl sonra Ahmet Efendi'nin ölüm haberi gelmiştir.

Gümrük memurluğu ve ticari girişimleri

Ali Rıza Efendi, gümrük memurluğu görevini Selanik yakınlarında Olimpos Dağı eteklerinde, Çayağzı veya Papazköprüsü denilen dağlık, ıssız, tehlikeli bir sınır geçidinde yaptı.[15] Görev icabı ailesi ile gelip yerleştiği bu yerde birkaç yıl çalıştıktan sonra gümrük memurluğunu bıraktı. Bölgede asayişin bozulması ve Rum çetelerinin sürekli baskınlar yapması üzerine ailesinin güvenliğini sağlama endişesi görevi bırakmasında rol oynadı.[3]

Gümrük memurluğu sırasında tanıştığı tüccarların etkisi ile kereste ticaretine başladı. Başlangıçta bu işte başarılar elde etti ancak yöredeki Rum eşkiyaların saldırıları yüzünden büyük zarar gördü. Ticaretten kazandığı para ile Islahane semtindeki pembe boyalı ahşap evi yaptırdı.[4] Dördüncü çocuğu Mustafa, 1881'de bu evde doğdu. Diğer iki oğlu Ömer ve Ahmet, 1883'te Papazköprüsü'nde difteriden öldü. Zübeyde Hanım ile Ali Rıza Efendi'nin iki çocukları daha oldu. Makbule 1885'te, Naciye 1889'da doğdu.[16]

Rum eşkiyalara haraç vermeyi reddeden ve eşkiyaların faaliyetleri sonucu işleri bozulan Ali Rıza Efendi, yaşamını Selanik'te sürdürdü ve kereste işinden sonra tuz ticareti yaptı. Satışlar iyi gitmeyip tuzlar depoda eriyince dükkanını kapadı. Memurluğa tekrar girme girişimi başarısız oldu.

Son yılları ve ölümü

Ticari hayatındaki başarsızlıklar nedeniyle büyük bir moral çöküntüsü yaşayan Ali Rıza Efendi, ağır bir hastalık geçirdi.[3] Bu dönemde okul çağına gelen oğlu Mustafa ile yakından ilgilendi. Onun modern bir eğitim alması için uğraştı. Oğlunu mahalle mektebinde değil, yenilikçi bir okul olan Şemsi Efendi Mektebi'nde okutmak için ısrarcı olması, Mustafa Kemal'in hayatında olumlu bir etki olmuştur. Oğlunu daima, “adam olmak için okumak, öğrenmek şarttır. Başka çaresi yoktur” sözleriyle okumaya teşvik ettiği bilinir.[17]

Ali Rıza Bey kimi kaynaklara göre 1888'de, kimine göre 28 Kasım 1893 tarihinde bağırsak veremi nedeniyle öldü.[18] Selanik'teki Hortacı Süleyman Camisi haziresine defnedilmiştir.[14] Bu cami 1912'de kiliseye çevrilmiş, mezarlar tahrip edilmiştir.

Fotoğrafı

Bahsedilen fotoğraf

Şevket Süreyya Aydemir'in Tek Adam adlı kitabında Ali Rıza'nın tek fotoğrafının, 1877 sonları veya 1878'de Asakir-i Milliye Taburu'nda üsteğmen rütbesiyle görev yaparken çekilen bir fotoğraf olduğu belirtilir.[19]

Falih Rıfkı Atay ise "Çankaya" adlı eserinde Atatürk'ün bu fotoğraf için "Bu adam bizim peder değildir" dediğini aktarmaktadır. Falih Rıfkı'ya göre Ali Rıza'nın bilinen bir fotoğrafı yoktur.[20]

Kaynakça

  1. ^ "Atatürk Biyografisinde Yapılan Yanlışlıklar". 18 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2016. 
  2. ^ 1888 veya 1893 Atatürk Biyografisi ve Bir Çilenin Öyküsü, Wayback Machine sitesinde (18 Kasım 2016 tarihinde arşivlendi)
  3. ^ a b c d e f Güler, Ali (1 Kasım 1999). "Mustafa Kemal Atatürk'ün Soyu". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 15 (45): 969-1009. ISSN 1011-727X. 28 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2024. 
  4. ^ a b Uca, Alaattin (28 Şubat 2010). "Atatürk'ün Doğumu ve Çocukluk Yılları (1881-1893)". Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 12 (31): 1-13. ISSN 1300-9052. 
  5. ^ Acar, Derya Genç (1 Kasım 2005). "Makbule Atadan'ın Atatürk'e İlişkin Anlattıkları Üzerine Bir Basın Taraması". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 21 (63): 1091-1111. ISSN 1011-727X. 
  6. ^ Falih Fırkı Atay, Çankaya: Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar, Betaş, İstanbul, 1984, p. 17.
  7. ^ Vamik D. Volkan, Norman Itzkowitz, Ölümsüz Atatürk (Immortal Ataturk), Bağlam Yayınları, 1998, ISBN 975-7696-97-8, p. 37, dipnote no. 6 (Atay, 1980, s. 17).
  8. ^ Güngör, Serhan (1 Aralık 2018). "Makedonya'nın batısında Mustafa Kemal'in izinde | #tarih". 22 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2024. 
  9. ^ "ALİ RIZA EFENDİ ANI EVİ MAKEDONYA'DA AÇILIYOR". Milliyet. 18 Mayıs 2014. 14 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2024. 
  10. ^ Andrew Mango, Ataturk: The Biography of the Founder of Modern Turkey, Overlook TP, 2002, p. 27.
  11. ^ Ernest Jackh The Rising Crescent, Goemaere Press, 2007, p. 31, Turkish mother and Albanian father 31 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  12. ^ Isaac Frederick Marcosson, Turbulent years, Ayer Publishing, 1969, p. 144. 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  13. ^ Yale Richmond, From Da to Yes: understanding the East Europeans, Intercultural Press Inc., 1995, p. 212.
  14. ^ a b c Güler, Ali (19 Mart 2021). "Ali Rıza Efendi (1839-1893)". Atatürk Ansiklopedisi. 24 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2024. 
  15. ^ "Ali Rıza Efendi hakkında ne biliyoruz?". GZT. 15 Mayıs 2017. 23 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2022. 
  16. ^ "Atatürk ve Ailesi". Milli Savunma Üniversitesi Kara Harp Okulu web sitesi. 4 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2024. 
  17. ^ "Atatürk'ün Eğitim ve Öğretim Gördüğü Kurumlar". Atatürk Ansiklopedisi. 31 Aralık 2020. 28 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2024. 
  18. ^ 1888 veya 1893 18 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  19. ^ Aydemir, Şevket Süreyya (Mart 2011). "Bir Babanın Hikâyesi". Tek Adam, Cilt I (32. Özel Basım bas.). İstanbul: Remzi Kitabevi. s. 35. 978-975-14-0670-5. 
  20. ^ "Fotoğrafın Atatürk'ün Babası Ali Rıza Efendi'ye Ait Olduğu İddiası". Malumatfuruş. 7 Kasım 2019. 11 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2024. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Kemal Atatürk</span> Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı

Mustafa Kemal Atatürk, Türk mareşal, devlet adamı, yazar, Türk Kurtuluş Savaşı'nın başkomutanı, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanıdır. Türkiye'yi laik, sanayileşen bir ulusa dönüştüren kapsamlı ilerici reformlar üstlenmiştir. İdeolojik olarak sekülarist ve milliyetçi politikaları ve sosyo-politik teorileri Kemalizm olarak tanınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Zübeyde Hanım</span> Mustafa Kemal Atatürkün annesi (1857–1923)

Zübeyde Hanım, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün annesi.

<span class="mw-page-title-main">Makbule Atadan</span> Mustafa Kemal Atatürkün kız kardeşi (1885–1956)

Makbule Atadan, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün kız kardeşidir. Atatürk'ün Selanik, İstanbul ve Ankara'daki yaşamına tanıklık etmiş bir tarihsel kişiliktir.

<span class="mw-page-title-main">Musa Kazım Onar</span>

Musa Kazım Onar, Türk siyasetçidir.

<span class="mw-page-title-main">Falih Rıfkı Atay</span> Türk gazeteci ve yazar

Falih Rıfkı Atay, İstiklâl Madalyası sahibi Türk yazar, gazeteci ve milletvekili.

<span class="mw-page-title-main">Tevfik Rüştü Aras</span> Türk siyasetçi (1883–1972)

Ahmet Tevfik Rüştü Aras, 1920-1939 yılları arasında beş dönem milletvekilliği, 1925-1938 yılları arasında Türkiye Dışişleri Bakanlığı yapmış, öncesinde İttihat ve Terakkî'nin önemli isimlerinden biri olmuş, sonrasında da gazete yazıları yazarak hayatını sürdürmüş Türk siyasetçidir.

<span class="mw-page-title-main">Abdurrahim Tuncak</span> Atatürkün manevi oğlu

Abdurrahim Tuncak, Mustafa Kemal Atatürk'ün manevi oğlu. Mustafa Kemal ve ailesinin Akaretler ve Şişli'deki evlerinde Zübeyde Hanım tarafından büyütülüp yetiştirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ruşen Eşref Ünaydın</span> Türk gazeteci, siyasetçi ve diplomat

Mehmet Ruşen Ünaydın, Türk gazeteci, yazar, siyasetçi ve diplomat. Türk Dil Kurumu ve Galatasaray'ın kurucularından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Fikriye Hanım</span> Atatürke olan aşkıyla tanınmış tarihi kişilik (1887–1924)

Fikriye Hanım ya da ölümünden sonra nüfus kayıtlarına geçen adıyla Zeynep Fikriye Özdinçer, Mustafa Kemal Paşa ile ilişkisi ve Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Ankara'da Milli Mücadele karargâhındaki hizmetleri ile bilinen tarihî kişiliktir.

<span class="mw-page-title-main">Kocacık</span>

Kocacık, Kuzey Makedonya'nın Debre yakınlarında Merkez Jupa’ya bağlı köy. Mustafa Kemal Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi’nin köyü olarak ünlenmiştir. Kocacık köyünde Ali Rıza Efendi’nin babası Kızıl Hafız Ahmet Efendi dünyaya gelmiştir. 2014 yılında TİKA katkılarıyla köyde bir Ali Rıza Efendi anı evi yaptırılmış ve hizmete açılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Demir (asker)</span> Makbule Atadanın manevi oğlu

Mustafa Demir, Yalovalı Sığırtmaç Mustafa, Türk asker, Makbule Atadan'ın manevi oğlu.

<i>Çankaya: Atatürk Devri Hatıraları</i>

Çankaya: Atatürk Devri Hatıraları, Falih Rıfkı Atay'ın Mustafa Kemal Atatürk'ün yaşamını ve Türk Kurtuluş Savaşı'nı anlattığı anı türündeki eseridir.

<i>Veda</i> (film) 2010 yapımı Türk filmi

Veda, Zülfü Livaneli'nin senaryosunu yazdığı ve yönettiği bir filmdir. Filmde Mustafa Kemal Atatürk'ü Sinan Tuzcu canlandırmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı</span> Mustafa Kemalin Bandırma Vapuru ile yapılan yolculuk sonrası Samsuna ulaşması olayı

Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı, 19 Mayıs 1919 tarihinde 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal'in Bandırma Vapuru ile yaptığı yolculuk sonrası Samsun'a ulaşması olayı. Bu olay Kurtuluş Savaşı'nın fiili başlangıcı olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Atatürk Evi Müzesi (Selanik)</span> Selanikte bir müze

Atatürk Evi Müzesi, Türkiye'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün 1881 yılında dünyaya geldiği yer olan ve bugün müze olarak kullanılan Selanik'teki evidir. Selanik Belediyesi, Türkiye’nin kuruluş yıldönümü vesilesiyle 1933’te evi satın alıp Mustafa Kemal Paşa’ya hediye etmeye karar vermiş; satın alma işlemleri tamamlanıp hediye edilmesi 1937’de gerçekleşebilen ev 1953’te müze olarak açılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Foks</span> Mustafa Kemal Atatürkün köpeği

Foks, Türkiye'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün köpeği. Atatürk'ün Alp ve Alber isimli köpeklerinden sonraki son köpeğidir.

100 Türk Edebiyatçısı, 59. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti döneminde Millî Eğitim Bakanlığının (MEB) ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki öğrencilere hem Türk Dili ve Edebiyatı dersi müfredatı ile ilişkilendirilerek yazarların kitaplarının okutulması hem de boş zamanlarını değerlendirmek üzere öncelikle başvurabilecekleri yazarların kaynak eserleri olarak tavsiye edilmesi için derlenmiş Türk yazarlar listesidir.

<span class="mw-page-title-main">Taktik Tatbikat ve Seyahati</span>

Taktik Tatbikat ve Seyahti veya Taktik Tatbikat Gezisi Mustafa Kemal Atatürk tarafından yazılan kitaplardan biridir. Eserin yazılma amacı askerlerin arazide yetiştirilmesini amaçlayan tatbikatların ne kadar gerekli ve önemli olduğunu göstermektir. Atatürk kitabı 1911 yılında 5. Kolordu Harekât Şube Müdürü iken yazmıştır. Kitap Atatürk'ün diğer kitaplarına göre nispeten az bilinir, bunun sebebi ise kitabın diğer kitaplara göre nispeten kısa olmasıdır. Kitabın sayfa sayısı basımlara ve eklenen eklere göre değişmekle beraber 33 ve 38 sayfa arasında olmaktadır. Kitap ilk kez Selanik Askerî Matbaasında basılmıştır.

<i>Atatürk</i> (film) 2023 yapımı tarihî Türk filmi

Atatürk, Mehmet Ada Öztekin tarafından yönetilen, Saner Ayar ve Cengiz Çağatay'ın yönetici yapımcılığını yaptığı 2023 çıkışlı Türk tarihî dönem dramasıdır. Başrolünde Aras Bulut İynemli'nin yer aldığı yapımda Mustafa Kemal Atatürk'ün gençlik hayatından bir kesit anlatılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Kemal Atatürk'ün ailesi</span> Atatürkün akrabaları

Mustafa Kemal Atatürk'ün ailesi, tarihte sürekli araştırılmış ve çeşitli iddialara maruz kalmıştır. Geleneksel medyada çoğunlukla çekirdek ailesi veya tümüyle soyundan bahsedilmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.