İçeriğe atla

Ali Baba ve Kırk Haramiler

Ali Baba'nın abisi Kasım, mağaradayken. (Maxfield Parrish, 1909)

Ali Baba ve Kırk Haramiler (Arapçaعلي بابا والأربعون لصا), Binbir Gece Masalları'nın birçok versiyonunda bulunan bir masaldır. 18. yüzyılda Antoine Galland tarafından eklenmiştir. "Arap Geceleri" masallarının en tanıdıklarından biridir ve masalın şiddet içeren kısımlarının kesildiği versiyonları özellikle çocuklara yönelik olarak pek çok medya ürününde geniş bir şekilde işlendi ve başka biçimlerde ele alındı.

Hikâyede Ali Baba, haramilerin "Açıl Susam Açıl" diyerek girdikleri bir mağarayı keşfeden fakir bir oduncudur. Haramiler, bunu öğrendiklerine Ali Baba'yı öldürmeye çalışırlar fakat Ali Baba'nın sadık kölesi haramilerin planını bozar. Ali Baba, kölesiyle oğlunu evlendirir ve hazineyi sır olarak tutar.

Tarihi

Masal, Binbir Gece Masalları'na Avrupalı çevirmenlerinden biri olan Antoine Galland tarafından Les Mille et Une Nuits (1704–1717) çalışmasına eklendi. Galland, 18. yüzyılda Fransız bir oryantalisttir ve Halep'teki bir Ortadoğu hikâyecisinden sözlü olarak duymuş olabilir. Her halükârda, hikâyenin en eski metni Galland'ın Fransız versiyonunda mevcuttur. Richard Francis Burton, masalı The Book of the Thousand Nights and a Night (Binbir Gece'nin Kitabı) adıyla yayımladığı tamamlayıcı ciltlere ekledi ve hikâyenin kökenlerinin Kıbrıs Rumlarına dayandığını düşünmektedir.[1]

Amerikan oryantalist Duncan Black MacDonald, Bodleian Kütüphanesi'nde hikâyenin Arapça bir el yazması olduğunu keşfetti[2] ancak daha sonra bunun sahte olduğu anlaşıldı.[3]

Konu

Ali Baba ile abisi Kasım, tüccar bir babanın çocuklarıdır. Babalarının ölümünden sonra açgözlü Kasım, zengin bir kadınla evlenir ve babasının işini ilerletmeye çalışır. Ali Baba ise fakir bir kadınla evlenerek odunculuk yapar. Bir gün, Ali Baba ormanda yakacak odun toplayıp kesmekteyken kırk tane haraminin hazine ambarını ziyaret etmekte olduğunu duyar. Hazineler bir mağaradadır ve mağaranın ağzı sihir ile kapatılmıştır. "Açıl Susam Açıl" dendiğinde açılmakta "Kapan Susam Kapan" dendiğinde kapanmaktadır. Haramiler mağaradan ayrılırken Ali Baba mağaraya girer ve ihtiyatlı bir şekilde bir çanta altın parayı alıp eve götürür.

Ali Baba ile karısı, altınları tartmak için yengelerinden terazi isterler. Kasım'ın karısı, Ali Baba ile karısının ne tarttıklarını anlamak için tartının altına bir miktar balmumu yapıştırır. Tartıyı geri aldıklarında tartıya altın bir madeni para yapıştığını görünce şoke olur ve kocasına anlatır. Kasım'ın ısrarlarıyla Ali Baba, mağarayı ona anlatır. Kasım yanına bir eşek alarak mağaraya gider, sihirli sözleri söyleyerek mağaraya girer. Ancak açgözlülüğü ve hazine heyecanı içinde olmasından ötürü mağaradan çıkış için sihirli sözleri unutur. Haramiler, Kasım'ı mağarada bulur ve onu öldürür. Abisi dönmeyince Ali Baba mağaraya gider ve Kasım'ın vücudunun parçalandığını ve girmeye çalışanlara gözdağı olarak her bir parçanın mağaranın girişine konulduğunu görür.

Ali Baba, vücudu eve getirerek Kasım'ın evindeki köle bir kız olan Morgiana'ya teslim ederek Kasım'ın ölümünün doğal nedenlerle olduğunu gösterecek şekilde kızı görevlendirir. Önce, Morgiana, eczaneden bir ilaç alır ve ona Kasım'ın ağır hasta olduğunu söyler. Sonra Baba Mustafa adında bir terziye ödeme yaparak gözlerini bağlar ve onu Kasım'ın evine götürür. Terzi, kimsenin şüphe duymaması için Kasım'ın vücudunun ayrılan parçalarını birbirine diker. Daha sonra kimse şüphelenmeden Kasım'a Ali Baba ile ailesi cenaze düzenler.

Haramiler, vücudun gittiğini fark eder ve sırlarını bilen başka birinin daha olduğunu anlayınca onu bulmak için yola koyulurlar. Haramilerden biri kasabaya gider ve ölü bir adamın cesedini tekrar diktiğini söyleyen Baba Mustafa'ya denk gelir. Baba Mustafa'dan kendisini ölünün evine götürmesini ister. Terzinin gözleri tekrar bağlanır ve evin yolunu adımlarıyla bulur. Harami evin kapısını bir işaret koyar böylece gece gelip evdeki herkesi öldüreceklerdir. Ancak Morgiana, haraminin yaptıklarını görür ve tüm komşularının kapısına aynı işareti koyar. Kırk haramiler gece geldiklerinde evi bulamazlar ve haramilerin lideri öfkelenerek kapıya işareti koyan haramiyi öldürür. Ertesi gün bir başka harami Baba Mustafa'ya gider. Ancak bu sefer, Ali Baba'nın ön kapısındaki taş basamaktan bir parça kırar. Morgiana yine aynı şeyleri komşularının kapısına yaparak planın suya düşmesini sağlar. İkinci harami de başarısızlığından ötürü öldürülür. Haramilerin lideri bu defa kendisi gidip evi bulur ve evin her detayını aklında tutar.

Haramilerin başı, Ali Baba'nın konukseverliğine ihtiyaç duyan yağ tüccarı kılığına girer ve katırlarla otuz sekiz küp getirir. Küplerin biri yağ ile doludur, geri kalanlarında ise haramiler gizlenmiştir. Ali Baba uyuduğunda haramiler onu öldürecektir. Morgiana yine haramilerin planını fark eder ve haramilerin içlerinde saklandıkları küplere kızgın yağ döker. Liderleri adamlarını uyandırmaya geldiğinde hepsinin ya ölü ya da kaçtığını görür. Ertesi sabah Morgiana, Ali Baba'ya küpteki hırsızları anlatır. Onları gömerler ve Ali Baba, Morgiana'yı azad eder.

Bir müddet sonra haramilerin lideri intikamlarını almak için Ali Baba'nın oğluyla arkadaşlık ederek kendini tüccar olarak tanıtır ve Ali Baba'nın evine akşam yemeğine davet edilir. Morgiana, haramiyi tanıyınca bir hançerle kılıç dansı yapar ve hançeri haraminin kalbine saplar. Ali Baba önce Morgiana'ya kızar ama haraminin kendisini öldürmeye çalıştığını öğrendiğinde kıza teşekkür ederek onu oğluyla evlendirir. Ali Baba, mağaradaki hazineleri ve hazinelere nasıl ulaşılacağını bilen tek kişidir artık.

Kültürel etkileri

Sinema icat edildiği yıllardan başlayarak bu hikâye ile yakından ilgilenmiş ve çeşitli ülkelerde onlarca "Ali Baba" filmi çekilmiştir:

Ali Baba ve Kırık Haramiler ile ilgili çekilen filmler
YılÜlkeFilm adıYönetmen
1902FransaAli Baba et les quarante voleursFerdinand Zecca
1903HindistanAlibaba and the Forty ThievesHiralal Sen
1907FransaAli Baba et les quarante voleursSegundo de Chomón
1908FransaAli BabaGeorges Denola
1911İtalyaAli Babà
1918ABDAli Baba and the Forty ThievesChester M. Franklin
1922AlmanyaAli-Baba und die 40 RäuberLeopold Blonder
1927HindistanAlibaba and the Forty ThievesBhagwati Prasad Mishra
1932HindistanAlibaba Aur Chalis ChorJ.J. Madan
1932HindistanAli Baba and the Forty Thieves
1937ABDAli Baba Goes to TownDavid Butler
1937ABDPopeye the Sailor Meets Ali Baba's Forty ThievesDave Fleischer
1942MısırAli Baba wa al arbain harameTogo Mizrahi
1944ABDAli Baba and the Forty ThievesArthur Lubin
1954ArjantinLa Cueva de Ali-BabáMario C. Lugones
1954FransaAli Baba et les quarante voleursJacques Becker
1958ABD"Shirley Temple's Storybook" Ali Baba and the 40 Thieves (TV dizisi)
1960Malezya SingapurAli Baba bujang lapokP. Ramlee
1962İtalyaLe Sette fatiche di Alì BabàEmimmo Salvi
1965ABDThe Sword of Ali BabaVirgil W. Vogel
1971TürkiyeAli Baba ve Kırk HaramilerNuri Ergün
1972BrezilyaAli Babá e os Quarenta LadrõesVictor Lima
1975HindistanAlibaba and Forty-one ThievesSasikumar
1980SSCB HindistanAlibaba Aur 40 ChorLatif Faiziyev
1983SSCBAli Baba i sorok razboynikovOleg Ryabokon
1989Hong KongXin A Li Ba BaGe Ying Yi Jin
2002HindistanAlibabaUsha Ganesarajah
2007FransaAli Baba et les 40 voleurs (TV)Pierre Aknine

Galeri

Kaynakça

  1. ^ Burton, R. F. Supplemental Nights to the Book of the Thousand Nights and a Night with Notes Anthropological and Explanatory. III, fasc. 2. s. 369.  (n.)
  2. ^ MacDonald, Duncan Black (Nisan 1910). "'Ali Baba and the forty thieves' in Arabic from a Bodleian MS". Journal of the Royal Asiatic Society. ss. 327-386. JSTOR 25189681. 
  3. ^ Mahdi, Muhsin (1994). "Galland's Successors (chapter 2)". The Thousand and One Nights: From the Earliest Known Sources, Part 3, "Introduction and Indexes". 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sarı Saltuk</span> Türk ermiş

Sarı Saltuk Baba Balkanların Osmanlılar tarafından fethedilmesinden önce başlıca Balkanlarda ve civârındaki bölgelerde seyahat ederek insanlara İslâm'ı tebliğ eden Alevî-Bektâşî şeyhi ve Türkmen bir Derviştir.

<i>Monte Kristo Kontu</i> Alexandre Dumasnın 1844 yılında tamamladığı tarihî macera romanı

Monte Kristo Kontu, Fransız yazar Alexandre Dumas tarafından 1844'te yazımı tamamlanan macera romanı. Üç Silahşorlar ile birlikte yazarın en önemli eserlerinden biridir. Yazarın pek çok romanı gibi, gölge yazar Auguste Maquet ile birlikte yazılmıştır. 1844 yılında yazımının bitmesinden sonraki 2 yılda 18 bölümlü bir seri olarak yayımlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Binbir Gece Masalları</span> Orta Doğu kökenli fantastik edebî eser

Binbir Gece Masalları, Orta Çağ'da kaleme alınmış olan Orta Doğu kökenli edebi eserdir. Prenses Şehrazad'ın hükümdar kocası Şehriyar'a anlattığı hikâyelerden oluşur. Arapçaya çevrildikten sonra yayılmıştır.

<i>Şrek</i>

Şrek, Oscar animasyon ödülü kazanmış 3D animasyon filmdir. William Steig'in 1990'da yazdığı bir masaldan filme uyarlanmıştır. Yeni Zelandalı yönetmen Andrew Adamson tarafından yönetilip yapımcılığını sonradan bu piyasaya katılıp Disney gibi köklü yapımcılara kafa tutan DreamWorks Animation SKG üstlendi. Serinin ilk filmi olan Şrek, 11 Şubat 2002'de hazırlandı. Ayrıca Şrek filmi Oscar törenlerinde Animasyon filmi dalının açılmasıyla birlikte ödül alan ilk film olma özelliğine de sahip. Şrek sözcüğünun muhtemelen İbranicedeki שרעק (Şrak) sözcüğünden ya da Almancadaki korku, şiddet anlamlarına gelen schreck sözcüğünden geldiği düşünülüyor.

<i>Ali Baba ve Kırk Haramiler</i> (film, 1944) 1944 yapımı Amerikan filmi

Ali Baba ve Kırk Haramiler 1944 ABD yapımı fantastik macera filmidir. Özgün adı Ali Baba and the Forty Thieves dir. Özgün senaryosunu Edmund L. Hartmann'ın yazdığı filmi Arthur Lubin yönetmiştir. Başlıca rollerinde Maria Montez, Jon Hall, Turhan Bey, Andy Devine, Kurt Katch ve Frank Puglia oynamışlardır. Film Orta Doğu edebiyatının ünlü eseri, Orta Çağ'da yazılmış Binbir Gece Masalları ve özellikle de bunun içinde yer alan "Ali Baba ve Kırk Haramiler" hikâyesine dayanmaktadır. Filmde gerçeğe dayanan tarihi birkaç olay da yer almaktadır. Filmin göz alıcı Technicolor görüntüleri W. Howard Greene ve George Robinson'a aittir. Bu eğlendirici görsel şölen kaçış sineması'nın en belirgin örneklerinden biridir. Çevrildiği yıl II. Dünya Savaşı bütün şiddeti ile devam etmekteydi. Hollywood savaşın getirdiği sıkıntılarla bunalan halkı bir süreliğine de olsa günün gerçeklerinden uzaklaştırmak ve onlara hoşça vakit geçirtebilmek için bir dizi çok renkli, fantastik film üretmişti. Bunlar genellikle renkli egzotik mekanlarda geçen güzel kadınlar ve maceralarla dolu kostümlü tarihi filmlerdi. Filmin baş rollerinden birinde oynayan Turhan Bey (d.1922) Osmanlı diplomatı bir baba ve Çekoslovak bir annenin çocuğu olarak Viyana'da doğmuştu. Asıl adı Turhan Gilbert Selahattin Sahultavy 'dir. Bu yakışıklı ve zarif aktör 1940'lı yılların egzotik Hollywood filmlerinin aranılan yıldızlarından biriydi.

<i>Küçük Kadınlar</i> (dizi) Türk dizisi

Küçük Kadınlar, 2008-2011 yılları arasında yayımlanan, başrollerini Özge Borak, Hande Soral, Fulya Zenginer, Elit İşcan, Selin Ilgar ve Kıvanç Kasabalı'nın paylaştığı, yapımcılığını D Productions'ın üstlendiği dram türündeki Türk televizyon dizisidir.

<i>Mary Poppins</i> (film)

Mary Poppins, 1964 ABD yapımı fantastik müzikal filmdir. Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de özgün adı ile gösterime sunulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">İslam dünyası</span> Müslüman çoğunluklu ülkeleri, yerleri ve bölgeleri kapsayan tanım

İslam dünyası veya Müslüman dünyası, İslâmî bir devlet yapısına sahip ülkeler ile birlikte nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan ülkelerin tümünü ifade eden bir kavramdır. Bu, İslâm'ın dini inançlarına ve yasalarına veya İslam'ın uygulandığı toplumlara bağlı olan herkesi kapsamaktadır. Günümüzde İslam ülkelerinin tek çatı altında toplandığı tek uluslararası kurum, İslâm İşbirliği Teşkilatı'dır. Modern bir jeopolitik anlamda bu terimler, dahil edilmek için üzerinde anlaşmaya varılmış kriterler olmamasına rağmen, İslâm'ın yaygın olduğu ülkeleri ifade etmektedir. Müslüman çoğunluklu ülkeler terimi, genellikle ikinci anlamda kullanılan bir alternatif terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Bağdat Berberi</span>

Bağdat Berberi, Almanca adı Der Barbier von Bagdad Peter Cornelius tarafından hazırlanmış olan iki perdelik "komik opera" janrında bir opera eseridir. Eserinin librettosu Almanca olarak besteci tarafından Binbir Gece Masalları'ndan "Terzinin masalı" ve "Berber ve altı kardeşinin masalı"'ndan uyarlanmıştır. Bu opera eserinin prömiyer temsili 15 Aralık 1858de "Hoftheather", Weimar, Almanya'da yapılmıştır.

Ali Baba ve Kırk Haramiler, Selman Ada’nın bestelediği 2 perdelik opera eseri. Librettosunu Tarık Günersel yazmıştır. Bu eser Binbir Gece Masalları'ndan uyarlanmıştır. Entrika, aşk, kıskançlık konularını işlemektedir.

<i>Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat</i> Şemsettin Saminin romanı

Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat Tanzimat Edebiyatı'nın birçok türünde eserler vermiş yazarlarından Şemsettin Sami tarafından kaleme alınmış bir romandır. Kasım 1872'den 1873 yazına değin Hadîka gazetesinde yayınlanmış, ilk 1875'te kitap hâlinde basılmıştır. Acıklı bir aşk hikâyesini anlatan bu eser, Batı edebiyatı tarzında yazılmış ilk Türkçe romanlardan biri ve Osmanlıca harflerle basılmış ilk romandır..

<i>Aladdin</i> (film, 1992) 1992 yılında Walt Disney Feature Animation tarafından Amerikan animasyonlaştırılmış fantastik bir film

Alaaddin, 1992 tarihli, Disney yapımı, Binbir Gece Masalları'ndan Alaaddin'in sihirli lambası masalından uyarlanan bir animasyon filmidir. Yönetmenliğini John Musker ve Ron Clements yapmıştır. Senaryosunda Ted Elliot ve Terry Rossio ikilisi de görev almıştır. Aynı zamanda film, Disney animasyon klasiklerinden sayılmaktadır.

<i>Muhayyelât</i> Osmanlı yazarı Giritli Ali Aziz Efendinin 1797de yazdığı, 1852de basılan eseri

Muhayyelât, Muhayyelât-ı Ledünni-i İlahi-i Giridî Ali Aziz Efendi ya da Muhayyelât-ı Aziz Efendi, Giritli Ali Aziz Efendi'nin 18. yüzyıl sonunda yazdığı ve ilk baskısı 1852 yılında yapılan fantastik bir eser.

<i>Müsâmeretnâme</i> Emin Nihat Beyin kaleme aldığı hikâye kitabı

Müsâmeretnâme, Emin Nihat Bey tarafından yazılmış ve Türk hikâyeciliğinin ilk örneklerinden biri olarak kabul edilen eserdir. 1871-1875 yılları arasında yayımlanan ve toplamda yedi hikâyeden oluşan eser, kış gecelerinde bir araya gelen dostların iyi vakit geçirmek ve eğlenmek üzere gençliklerinde başlarından geçenlerle ilgili anlatımlarına dayanmaktadır. Müsâmeretnâme hakkında ilk değerlendirmeleri Ahmet Hamdi Tanpınar XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi adlı çalışmasında yapmıştır. Mustafa Uzun eseri sadeleştirerek Gece Hikâyeleri: Müsâmeretnâme adıyla günümüz Türkçesine çevirmiştir; bugüne kadar yeni harflere birden fazla aktarımı yapılmıştır. Çerçeve anlatının kullanıldığı Müsâmeretnâme'de Decameron ile Binbir Gece Masalları'ndan izler mevcuttur.

"Açıl Susam Açıl", Binbir Gece Masalları'nda yer alan Ali Baba ve Kırk Haramiler'de geçen sihirli sözlerdir. Kırk haraminin hazinelerini sakladığı mağaranın kapısını açmaya yaramaktadır. Sözler ilk defa Antoine Galland'nın Les Mille et une nuits (1704–1717) çalışmasında Sésame, ouvre-toi olarak yer almıştır. Hikâyenin daha önceki sözlü veya yazılı versiyonu herhangi bir dilde bilinmemektedir. Masalda Ali Baba, kırk haraminin mağaraya girmek için "Açıl Susam Açıl" dediğini duyar. Ali Baba'nın abisi Kasım ise mağaraya girdikten sonra sihirli sözleri unutarak mağarada tıkalı kalır.

<span class="mw-page-title-main">Sihirli söz</span>

Sihirli söz, belirli ve bazen istenmeyen bir etkiye sahip sözcüklerdir. Bunlar genellikle fantezi kurgu ya da sahne sihirbazları tarafından kullanılan saçma ifadelerdir. Bu kelimeler sıklıkla ilahi, Âdemik veya başka bir gizli veya güçlendirilmiş dilin parçası olarak sunulur. Bazı çizgi roman kahramanları güçlerini harekete geçirmek için sihirli kelimeleri kullanır. Sihirli kelimeler bilgisayar oyunlarında, diğer yazılımlarda ve işletim sistemlerinde Sürpriz Yumurta veya hile olarak da kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Alaaddin'in Sihirli Lambası</span> Orta Doğu kökenli halk masalı

Alaaddin, Orta Doğu kökenli bir halk masalı.

Koschei'nin Ölümü veya Marya Morevna, Aleksandr Afanasyev tarafından toplanan ve Kırmızı Peri Kitabında Andrew Lang tarafından derlenen bir Rus masalı. Koschei karakteri, genç kadınları büyüsü ile tehdit eden kötü ölümsüz bir adamdır.

Magi, Shinobu Ohtaka tarafından yazılan bir fantezi manga serisidir. Seri, Haziran 2009-Ekim 2017 tarihleri arasında Shogakukan'ın Weekly Shōnen Sunday dergisinde 37 tankōbon cilt halinde yayınlandı. A-1 Pictures tarafından hazırlanan Magi: The Labyrinth of Magic adlı bir anime serisi uyarlaması Ekim 2012-Mart 2013 tarihleri arasında yayınlandı. Magi: The Kingdom of Magic adlı ikinci sezonu ise Ekim 2013-Mart 2014 tarihleri arasında yayınlandı.

Ali Baba ve Kırk Haramiler, yönetmenliğini O. Nuri Ergün'ün üstlendiği tarih, fantastik, komedi ve dram türlerindeki 1971 çıkışlı Türk filmidir. Senaryosunu Vecdi Uygun'un yazdığı film, Binbir Gece Masalları'ndan Ali Baba ve Kırk Haramiler'den uyarlanmıştır. Başrollerinde Sadri Alışık, Feri Cansel ve Yusuf Sezgin yer alır.