İçeriğe atla

Alişir

Kontrol Edilmiş
Alişir
Doğum1865 veya 1882
İmranlı, Sivas, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm9 Temmuz 1937
Kafat, Ovacık, Tunceli, Türkiye
Diğer ad(lar)ıKoçkirili Alişir
MeslekŞair, Siyasetçi

Alişir veya Alişer (1865[1] ya da c. 1882[2][3],Sivas, İmranlı - 9 Temmuz 1937, Kafat, Ovacık) Zaza[3] asıllı halk ozanı. Alişanzade Mustafa Paşa'nın katibi oldu. Mustafa Paşa'nın ölümünden sonra oğlu olan; Koçgiri aşireti reisi ve Kürt Teali Cemiyeti üyesi olan Alişan Bey'in vasi tayin edildi. Daha sonra Alişan Bey ile beraber Koçgiri İsyanı’nın tertipleyicileri arasında yer almıştır.[4] İlerleyen yıllarda, Seyid Rıza'ya Dersim İsyanı'nda destek vermiş, isyancılara liderlik yapmıştır. İsyan devam ederken, 9 Temmuz 1937'de bölgede yaşayan kendi halkı tarafından karısıyla beraber öldürülmüştür.[5]

Birinci Dünya Savaşı

Erzincan'da Rusya İmparatorluk Ordusu komutanlığından (I. Kafkas Kolordusu komutanı Korgeneral Vladimir Platonoviç Lyahov) sığır satın almak üzere 700 altını, bir manga Rus askeri ve 10 mekkâri aldı. Munzur Dağlarını aştıktan sonra Rusların elindeki hayvanları gasp etti ve erlerden üçünü esir etti.

Alişir 1914'te Rus Ordusu ile işbirliğine girip Sivas,Malatya ve Tunceli'de Rus mandasında bir Kürdistan kurma girişiminde bulundu. Ovacık'ın işgali sırasında ilçeye gelip çekilen mahalli kurumların yerine kendi kurumlarını kurdu. Baytar Nuri'ye göre zamanın Dersim Vilayeti tamamen bağımsız bir idareye dönüşmüştü. Rusların çekilmesi ile gücünü de kaybeden Alişer, Tunceli'nin iç kesimine çekilip saklanmak zorunda kaldı.

Tunceli'nin durumunu önemli gören Vehip Paşa tarafından yöre halkını kazanmak için öteki Kürt işbirlikçilerle beraber affı sağlandı.

Birinci Dünya Savaşı Sonrası

1917'de Rus işgalcilerin geri çekilmesinden sonra kalan güç boşluğunda Ermeni çeteciler yükseldi. Dersimlilerle işbirliğine girmek isteyen Ermeni çeteci Sivaslı Murat ittifak etme amacı ile temaslarda bulundu. Alişir'in ifadesine göre Sivaslı Murad, tek başına Büyük Ermenistan hedefine yönelik bir proje önermiş, Kürdistan'ın özerkliği ve bağımsızlığı konusunda ittifaka girmekten korktuğu için onunla anlaşmak mümkün olmamış ve bu yüzden mecbur kalıp Batı Dersim'e çekilmek zorunda kalmıştı.

İstanbul'daki Kürdistan Yükseliş Cemiyeti'ne bir ferman göndererek Koçgiri ve Dersim Kürtlerinin Cemiyet'e bağlılıklarını beyan etmiş, aynı zamanda bu Cemiyet'e tüm taraflarla şubeler açmıştır. Daha sonra Dersim'e gelerek Dersimlilerle birlikte Ankara hükûmetine Sevr Antlaşması uyarınca Kürdistan'ın özerkliğinin doğrulanması için telgraflar gönderdi.

Koçgiri İsyanı

Dersim Kürtleri, Meclis Kuvvetleri ile nihai bir muharebeye hazırlanmaya başladı ve çok sayıda Türk silah depolarına saldırı düzenledi. Ekim 1920'ye gelindiğinde kendilerini konumu kudretliydi ve Refahiye lideri Alişir, aşiretleri bağımsızlığa hazırladı. Nihayet 15 Kasım 1920'de Türk kuvvetlerine aşağıdakileri belirten bir bildiri verdiler.

  • Ankara'daki Hükûmet, Padişah'ın yaptığı anlaşmaya uymalı ve Kürt özerkliğini kabul etmelidir.
  • Erzincan, Malatya, Elaziz (bugün Elazığ) ve Sivas cezaevlerindeki Kürt tutukluların tamamı serbest bırakılacaktır.
  • Kürtlerin çoğunlukta olduğu bölgelerden Türk hükûmeti çekilmelidir.
  • Kürt bölgelerine gönderilen Türk askeri de geri çekilmelidir.

24 Kasım 1920 tarihine kadar cevap verilmesini istediler. 25 Aralık'ta Kürtler, Sevr Antlaşması'nda mutabakata varıldığı üzere, Diyarbakır, Bitlis, Van ve Elaziz vilayetlerinde kendilerine daha fazla siyasi hak verilmesini bir kez daha talep ettiler.

Dönemin Erzincan Valisi Ali Kemal, anılarında Alişir'in "Hilafet Ordusu Müfettişi" unvanına sahip olduğunu yazmıştı. Dolayısıyla Koçgiri İsyanı, her ne kadar bölgedeki bazı Kürt milliyetçi ileri gelenlerinin, Sevr Antlaşması'nın (10 Ağustos 1920) bazı maddelerinin Kürtlere özerklik veya bağımsızlık tanıması gerçeğinden yararlanmaya yönelik bir girişimi olsa da, diğer bazı kaynaklar Alişer'in tamamen Sultan ve hilafet yanlısı olduğunu yazmaktadır.

Türk Hükûmeti, Elaziz'e, Pertek'e Kürt bir mutasarrof atamayı teklif etti, ancak Seyid Rıza ve Alişan Bey'in (Refahiye yetkilisi) temsil ettiği isyancılar bu teklifi reddederek, manda altında bir Kürt hükûmetideğil, bağımsız bir Kürt hükûmeti istedikleri taleplerini yinelediler. Ankara tarafından Merkez Ordu Komutanı Nureddin Paşa vearalarında Topal Osman'ın taburlarının da bulunduğu yaklaşık 3.000 süvari ve Kuva-yı Milliye'den oluşan bir kuvvet gönderdi. Şubat ayına gelindiğinde harekât başladı, bölgede isyancıların kuvvetli durumuna rağmen Sakallı Nureddin tarafından 17 Şubat 1021 tarihine kadar nihai olarak ezildiler.

Dersim İsyanı

1937 yılında, Dersim'de isyancıları şiirleriyle ve konuşmalarıyla motive etmeye çalıştı. İsyanın ana lideri Seyit Rıza idi ve Alişir'de onun yanında baş yardımcılarındandı, bundan dolayı Alpdoğan Paşa'nın atf-ı nazariyesini cezbetti. Yine Baytar Nuri'ye göre "Rehber" adlı, Seyit Rıza'nın yeğeni olmasına rağmen onun dışındaki tüm aşiret liderlerinin güvenini kazanmış -Alişir'in güvenini de- bir adam onu öldürmesi için görevlendirildi. Seyit Rıza'nın karargahı Halvori Vank'ta ve Alişer'in karargahı ise Ağdat'ta idi. Rehber her zaman Alişir ile yakın olduğu için Seyit Rıza'nın tüm planlarından haberdardı. Seyid Rıza, sonun kaçınılmaz olduğunu bildiği için Alişer'in İran veya Irak'a sığınmasına ve Fransa ve İngiltere hükûmetlerinden şefaat dilemesine karar vermişti. Rehber'in bu karardan haberi vardı. Alişir, Rehber tarafından bir mağarada tuzağa düşürüldü ve karısı Zarife ile beraber öldürüldü. Karısıyla onun başları kendi kirvesi Zeynel tarafından kesilip Alpdoğan Paşa'ya gönderildi.[6]

Kaynakça

  1. ^ Hüseyin Akar, Dersim'den Portreler, Kalan Yayınları, Ekim 1999, ISBN 975-8424-03-3, s. 33. 31 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ ... öldüğü zaman tahminen 55 yaşlarında idi, Nazmi Sevgen, "Yakın Tarihin Esrarla Örtülü Hadiseleri ve Koçkirili Alişir", Tarih Dünya Dergisi, Yıl 1 Sayı 9, 15 Ağustos 1950, İstanbul,
  3. ^ a b Nazmi Sevgen, Zazalar ve Kızılbaşlar: Coğrafya-Tarih-Hukuk-Folklor-Teogoni, Kalan Yayınları, Ağustos 1999, ISBN 975-8424-00-9, s. 225.
  4. ^ "Millî Mücadele Yıllarında Koçgiri Aşireti Reisi Alişan Bey'in Faaliyetleri". Koçgiri Aşireti reisi ve İmranlı Nahiyesi Müdürü Alişan Bey, aynı zamanda Kürt Teali Cemiyeti’nin üyesiydi. Alişan Bey, kardeşi Haydar Bey ve kâtipleri Alişer Efendi ile birlikte Koçgiri İsyanı’nın tertipleyicileri arasında yer almıştır. 1918’den itibaren bağımsızlık yolunda çalışmalar yapmaya başlamıştır. Mondros Ateşkes Anlaşması ve Sevr Anlaşması ona istediği fırsatı vermişti. Koçgiri Aşiretleri, Kürt Teali Cemiyeti vasıtasıyla İstanbul’daki İngiliz Yüksek Komiseri ile irtibatlıydı. Milli Mücadele’nin engellenmesi için İngilizler, Koçgiri’ deki aşiretlerin harekete geçirilmesi için her türlü desteği sağlıyordu. Alişan Bey devlete sadakat ve bağlılığı gerekçe gösterilerek, Sadrazam Damat Ferit Paşa tarafından devlet nişanı ile ödüllendirilmişti. Fakat daha sonra Alişan Bey’in Kürtçülülük propagandası yaparak isyan etmesi dikkate şayan bir olaydı. Mondros Ateşkes Anlaşması sonrasında Alişan Bey, İngilizlerin Kürt politikasının bir aracı haline gelmiştir. İngilizler tarafından Sevr Anlaşması’nın Anadolu’da uygulanmasında rol oynamıştır. Bu çalışmada, Sevr Anlaşması’nın hemen sonrasında ortaya çıkan Koçgiri İsyanı’nda İmranlı Nahiyesi Müdürü Alişan Bey Alişan Bey’in ayrılıkçı faaliyetleri ele alınacaktır. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 2018. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2020. 
  5. ^ "DERSIM MASSACRE, 1937-1938". In the following months, the army successfully advanced against fierce resistance and changing tribal coalitions led by Rıza, allied tribal chiefs and Alişer, a talented poet and activist. Unity of the rebels was far from achieved; only a few tribes formed the hard core of the resistance. On 9 July, Alişer and his wife were killed by their own people, their heads sent to Alpdoğan. SciencesPo. 27 Haziran 2011. 5 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2020. 
  6. ^ "Dersim Massacre, 1937-1938 | Sciences Po Mass Violence and Resistance - Research Network". www.sciencespo.fr (İngilizce). 19 Ocak 2016. 5 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2024. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Koçgiri İsyanı</span> Türk Kurtuluş Savaşı sırasında çıkmış bir isyan

Koçgiri İsyanı, Şubat 1921'de Sivas'ın doğusunda bulunan ve ezici çoğunluğun militan olduğu Koçgiri bölgesinde başlayan bir Kürt ayaklanmasıydı. İsyan Alevi-Kürt topluluğu olan ve Sivas'ın doğusunda ikamet eden Koçgiri aşireti tarafından çıkarıldı. Aşiret liderlerinin Kürdistan Teali Cemiyeti ile yakın ilişkileri vardı. İsyan, Haziran 1921'de bastırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Şeyh Said İsyanı</span> 1925te Şeyh Said tarafından başlatılan isyan

Şeyh Said İsyanı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde merkezî yönetime karşı girişilen, geniş çaplı, Kürt ve Zaza aşiretlerin destek verdiği Kürt milliyetçisi ve hilâfet taraftarı ayaklanma.

<span class="mw-page-title-main">Diyap Yıldırım</span> siyasetçi ve aşiret reisi

Diyap Yıldırım, bilinen adıyla Diyap Ağa kimlikteki tam adı Dersimli Diyap Ağa, Türkmen asıllı Türk siyasetçi ve aşiret reisi, I. TBMM Tunceli milletvekili.

Koçgiri aşireti veya Koçkiri aşireti, Çoğunlukla Sivas'ın İmranlı ve Zara ilçelerinde yaşayıp Kayseri, Tunceli, Erzincan ve Kahramanmaraş illerinde de görülmektedir. Alevi itikadına bağlı, Kürtçenin Kurmanci lehçesini konuşun bir aşiretdir. Aşiretin etnik yapısına bakacak olursak Koçgiri Aşiret mensupları kendilerini Kürt olarak görürken İngiliz Sir Mark Skayes ise kürt değil Türkmen Aşireti olduğunu savunmuştur. Aşiret İran'nın Horasan Bölgesinden gelmiştir.

Kürdistan Teali Cemiyeti, Kürt Teali Cemiyeti, 30 Aralık 1918'de İstanbul'da kurulan ve doğu illerinde şubeleri açılan, bağımsız bir Kürt devleti kurulmasını amaçlayan cemiyet. Cemiyetin adı, Kürdistan Yükselme Derneği anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Cibranlı Halid Bey</span> Kürt siyasetçi

Miralay Cibranlı Halid Bey, Osmanlı Devleti ve Türkiye'nin subayı. Kürt İstiklal Komitesine başkanlık ettiği ileri sürülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Seyit Rıza</span> Kürt aşiret reisi

Seyit Rıza veya Pir Seyit Rıza, Alevi-Zaza Dersim Vilayeti’ndeki Şeyh Hasanlılar aşiretine mensup 1937–1938 Dersim İsyanı'nın lideri.

<span class="mw-page-title-main">Yusuf Ziya (1882 doğumlu siyasetçi)</span> Kürt siyasetçi

Koçzade Yusuf Ziya Bey, Birinci Meclis üyelerinden Kürt asıllı Türk siyaset adamı.

<span class="mw-page-title-main">Edward William Charles Noel</span>

Edward William Charles Noel, E. W. C. Noel, Edward Covbertin Noel, Mondros Mütarekesi'nde Doğu Anadolu'da faaliyet göstermiş İngiliz istihbarat subayı.

<span class="mw-page-title-main">Nuri Dersimi</span> Kürt milliyetçi ideolog ve veteriner hekim

Mehmet Nuri Dersimi, Koçgiri İsyanı ve Dersim İsyanına adı karışmış Alevi-Kürt ideolog ve veteriner hekim.

<span class="mw-page-title-main">İhsan Nuri</span> Kürt Silahlı Kuvvetleri genel komutanı ve Ağrı ayaklanmalarının lideri

İhsan Nuri Paşa, Hoybun Cemiyetinin liderlerinden olup Ağrı ayaklanmalarını yönetmiş Kürt asker ve politikacı. Halk arasında Ararat Kartalı olarak da bilinir. Hoybun tarafından Kürt Silahlı Kuvvetleri genel komutanlığına atanarak Ağrı ayaklanmalarının başına geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ekrem Cemilpaşa</span> Kürt siyasetçi

Ekrem Cemilpaşa ya da Ekrem Cemil Paşa (Burc) ya da Cemilpaşazade Ekrem, Kürt siyaset adamı.

<span class="mw-page-title-main">Hoybun</span> Kürt milliyetçi örgütü

Hoybun 5 Ekim 1927'de Lübnan'da kurulan Kürt milliyetçi siyasi parti.

<span class="mw-page-title-main">Seyyid Abdülkadir</span>

Seyit Abdülkadir Efendi, Şeyh Said İsyanı'ndan sonra idam edilmiş Kürt siyasetçi. Nakşibendi şeyhi olup Şeyh Ubeydullah Nehri'nin oğludur.

Dersim ayaklanmaları, Osmanlı Devleti döneminde Dersim bölgesinde 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyıl başlarında çıkmış isyanlara verilen ad.

Dersim İsyanı, Dersim'de 1937-1938 yıllarında merkezî Türk Hükûmetiyle bazı Dersim aşiretleri arasında bölgenin hâkimiyeti ile ilgili çıkan anlaşmazlıklar sonucu yaşanan olaylara verilen isim. Dersim'de aşiretlerin isyanı sonucunda mutlak devlet hâkimiyetini sağlamak için Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından aşiretler üzerine Dersim Harekâtı düzenlendi. İsyancıların önemli kesimini 1920'de Sivas'ın Zara ve İmranlı ilçelerinden sığınan isyancılar oluşturuyordu. Harekât neticesinde sayılar hakkında birçok iddia bulunurken yaygın kanı olarak 11.683 kişi göçe tâbi tutulurken, 1.401 kişi öldürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Ali Galip Olayı</span> Sadrazam Damat Ferit Paşa hükûmetinin gerçekleştirdiği girişim

Ali Galip Olayı, Sadrazam Damat Ferit Paşa hükûmetinin, Elazığ Valisi Ali Galip Bey'in önderliğinde Sivas Kongresi'nin yapılmasını engellemeye ve Mustafa Kemal Paşa'yı ortadan kaldırmaya, Heyet-i Temsiliye ve Millî Mücadeleyi durdurmaya çalıştığı girişim.

Kürt İstiklâl Komitesi, Kürt aşiret ve nüfuz sahiplerinin kurmuş olduğu, hedef olarak bağımsız bir Kürdistan seçilen Kürt gizli örgütü.

Hüseyin Abdullah Alpdoğan, Türk asker ve siyasetçi. Dersim İsyanı'nda Tunceli Valisi olarak görev yapmış ve bazı kesimler tarafından olaylardaki rolü öne sürülerek "Dersim Kasabı" şeklinde adlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">1937'de Türkiye</span>

Bu sayfada, 1937 yılında Türkiye'de görevdeki siyasi kurumlar ve kişiler, yaşanan olaylar, doğan ve ölen kişiler yer alır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.