İçeriğe atla

Algonkinler

Algonkinler
(Omàmiwinini, Anicinàpe)
Yeşil renk Algonkin topraklarıdır
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Din
Hristiyanlık , geleneksel kabile dini

Algonkinler[1] (Algonkince Omàmiwinini [tekil] Omàmiwininiwak [çoğul] ya da Anicinàpe ; İngilizce Algonquin, Algonquin proper, Algonkin, Fransızca Algonquins), Kanada'nın Québec ve Ontario eyaletinde yaşayan Anişinabelerden Algonkin halklarının Kuzey Algonkinleri grubundan Kuzeydoğu Kızılderilileri kültür grubundan bir Kızılderili halkı. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Algonkinler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

17. yüzyıl St. Lawrence ırmağının yukarı kesimi kıyılarında ve Ottawa ırmağının aşağı kesimi kıyılarında, yani günümüzdeki Kanada'nın Québec eyaleti topraklarında, birbirinden bağımsız halde yaşayan Algonquinlere, bu adı, bölgeye gelen Fransızlar verdiler. Toplamacılıkla yaşayan Algonquıin ailesinden diller konuşup, uygarlıkları ve toplumsal örgütlenmeleri de birbirine benzeyen bu küçük kabileler, Kanada'ya yerleşme çabalarında ve Kuzey Amerika'nın doğu iç kesimindeki kürk ticaretini ele geçirme çabalarında, İrokuvalarla karşı Fransızlara destek oldular. Ama İrokuvaların yoğun saldırıları karşısında, köylerini ve av alanlarını terk etmek zorunda kaldılar. Bazıları batıya, Huron gölü bölgesine yerleşirken, bazıları da kuzeye ve doğuya doğru giderek İrokuvaların savaş alanlarının dışına çıktılar. İçlerinden bir bölümü daha sonra Fransız kolonisine dönerek, New France bölgesi 1763'te İngilizler tarafından alınıncaya kadar, Fransız-Kızılderili savaşları'nda Fransızlara yardım ettiler. Günümüzde, Kanada'da, özellikle Ontario ve Quebec'teki küçük rezervlerde, St. Lawrence-Ottawa kıyıları Algonquinlerinin torunları sayılan 2000 kadar kızılderili yaşamaktadır.

Adlandırma

Algonkin adı en dar (Algonquin) anlamıyla Algonkinleri ve dillerini; en geniş (Algonquian) anlamıyla da Algonkin halkları ve dillerini belirtir. Algonkin teriminin Malisetçe elakómkwik ([ɛlæˈɡomoɡwik] «they are our relatives/allies»)[2][3] kelimesinden geldiği iddia edilir.

Kaynakça

  1. ^ AnaBritannica (1. cilt, sayfa: 378 Algonkinler)
  2. ^ Cappel, Constance, (2006), Odawa Language and Legends: Andrew J. Blackbird and Raymond Kiogima, Bloomington, IN: Xlibris [p. 401, notes 133, 136]
  3. ^ Bright, William (2004). Native American Place Names of the United States. Norman: University of Oklahoma Press [p. 32]

Bibliyografya

  • Clément,, Daniel (1996), The Algonquins, Hull, Quebec: Canadian Museum of Civilization,, ISBN 0-660-15961-9
  • Couture, Yvon H. (1983), Les Algonquins, Val d'Or, Quebec: Éditions Hyperborée
  • Pritchard,, Evan T. (1997), No word for time: the way of the Algonquin people, Tulsa, Oklahoma,: Council Oak Books, ISBN 1-57178-042-4
  • White, Richard (1991), The Middle Ground: Indians, Empires, and Republics in the Great Lakes Region, 1650-1815 (Studies in North American Indian History), Cambridge, England,: Cambridge University Press,, ISBN 0-521-37104-X

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ottawa</span> Kanadada belediye

Ottawa, Kanada'nın başkenti ve dördüncü büyük kentidir. Ottawa Vadisi'nde kurulan kent, Ontario eyaletinin güneydoğu ucundadır ve hemen Québec eyaleti sınırındadır. Ottawa ve nehrin karşısındaki Québec'de bulunan Gatineau şehri birlikte Ulusal Başkent Bölgesi'ni oluşturur. Toronto'nun 400 kilometre doğusunda, Montreal'in ise 250 kilometre batısında yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderililer</span> Amerika kıtasının yerlilerine verilen isim

Kızılderililer ya da Amerika Yerlileri, Sibirya kökenli Eskimo - Aleut halkları dışında kalan bütün Amerika yerlileri için kullanılan ortak birleştirici ad. Dilce birbiriyle akraba olmayan iki ayrı ana grupta toplanırlar: Sibirya kökenli olan Na-Dene dilleri ile Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili dillerini içeren Amerind dilleri.

<span class="mw-page-title-main">Odavalar</span>

Odavalar (Odawalar) ya da Otavalar (Ottawalar), Kanada ile Amerika Birleşik Devletlerinde yaşayan ve Algonkin dilleri grubundan Odava dilini konuşan Kızılderili Ojibva halkıdır. Odavaların geleneksel toprakları Huron Gölünün kuzey, güney ve doğu kıyıları olsa da günümüzde bu toprakların çok az kısmında bulunmaktadırlar. Bugün daha çok Kanada'nın Ontario eyaletinin güneyi ile ABD'nin Michigan eyaletinin kuzeyinde yaşayan Odavalar ata topraklarında kalırken, ABD'nin Kansas ile Oklahoma eyaletlerinde yaşayanalar ise Beyazlarca topraklarından sürülen göçmen Odavalardır. Avrupalılarla ilk teması 1615 yılında olan Odavaların adları daha sonraları Kanada'nın başkenti Ottawa şehrine verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Potavatomiler</span>

Potavatomiler, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Michigan, Wisconsin ve Oklahoma eyaletleri ile Kanada'nın Ontario eyaletinde yaşayan Anişinabelerden Kuzeydoğu Kızılderilileri kültür grubundan bir Kızılderili halkı. Diğer ABD Kızılderilileri ve Kanada Kızılderilileri gibi Potavatomiler de yasal olarak Kızılderili rezervasyonu (ABD) ya da Kızılderili rezervi (Kanada) adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Ojibvalar</span>

Ojibva, Anişinaabe veya Çippeva, Kuzey Amerika'da yaşayan Anişinabelerden Algonkin halklarından bir Kızılderili halkıdır. ABD'de nüfus olarak Çerokiler ve Navajo'lardan sonra üçüncü sırada gelirler. Kanada ve ABD topraklarına eşit olarak bölünmüşlerdir. Huron-Ojibwe savaşını kazanmışlardır. Şu anki nüfuslari yaklaşık 30.000.789'dur. En büyük kızılderi kabilesidirler. Çok ilginç savaş teknikleri vardır. 1856 yılında Mohikanlar tarafından yenilmişlerdir. Ama topraklarını Mohikanlar alamamıştı. Çünkü İngiliz-Mohikan savaşında olan Mohikanlar İngilizler'e yenilmiş, toprakları yok olmuştur. Son Mohikan başka bir kabile şefi olduğu için Ojibwe topraklarını alamamıştır.

Kanada Kızılderilileri, Kanada'da Eskimo İnuitler ile melez Métisler dışında kalan bütün Kanada yerlileri için kullanılan niteleme olup Kanada'da resmi olarak İlk Milletler adı kullanılır. Kanada'da Kızılderili (Indian) adı hâlâ yasal bir terim olsa da resmî olarak kullanımı günümüzde oldukça azalmıştır. Kanada Kızılderililerinin sayısı 2006 sayımına göre 698.025 kişidir. Şu an için Kanada tarafından kabul edilen 630 kabile hükûmeti yasal olarak tanınmaktadır ve bunların kabaca yarısı Ontario ile Britanya Kolumbiyası eyaletlerinde bulunmaktadır. Kanada'da yasal olarak yaşamak zorunda oldukları kısıtlayıcı yerlere Kızılderili rezervi adı verilir. Günümüzde Kanada Kızılderililerine karşı sistemik ırkçılık hâlâ uygulanmaktadır. eğitim ve öğretimleri yirminci yüzyılın ortalarına kadar ırkçı asimilasyon politikaları gereği oluşturulan Kanada Kızılderili yatılı okullarında yapılıyordu. Kızılderili Kütüğüne kayıtlı olanların hakları kayıtsız olanlara göre fazladır. Kızılderili işlerinden Kanada Kızılderili ajanı sorumludur.

<span class="mw-page-title-main">Kriler</span>

Kriler, daha çok Kanada'da Superior Gölünün kuzey ve batısında Ontario, Manitoba, Saskatchewan, Alberta ve Kuzeybatı Topraklarında, çok az bir kısmı da Amerika Birleşik Devletlerinde Montana eyaletinin kuzey orta sınır bölgesinde yaşayan Algonkin halklarından bir Kızılderili halkı. 200.000 kişilik nüfuslarıyla Kuzey Amerika'nın en büyük yerli halklarından biridir ve 2006 sayımına göre anadilini konuşan 117.400 kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Algonkin dilleri</span> Algonkin–Yurok dil ailesinden Amerika yerli dillerine air alt grubu.

Algonkin dilleri, Kuzey Amerika'da çoğu Kanada'da, birazı da Amerika Birleşik Devletleri'nde konuşulan Algonkin–Yurok dil ailesinden Amerika yerli dilleri alt grubu. Kanada'da konuşanı en fazla yerli dil olan Krice bu ailedendir ve 117.400 kişi tarafından konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Karaayaklar</span>

Karaayaklar, daha çok Kanada'da Alberta eyaletinde, çok az bir kısmı da Amerika Birleşik Devletleri'nde Montana eyaletinin kuzeybatısında yaşayan Algonkinlerden Kızılderili halkı. En yakın akrabaları Arapaholar, Atsinalar ve Şayenlerdir. Ova Kızılderilileri kültür grubuna dahildirler. Atabasklardan farklı bir dil konuşan Tsutinalar geçmişte Karaayak konfederasyonu'na katılmışlardı.

<span class="mw-page-title-main">Algonkin halkları</span>

Algonkin halkları, Kuzey Amerika'da çoğu Kanada'da, birazı da Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan ve Algonkin dillerini konuşan Kızılderili halklarıdır. En üst reis yapılanması olarak büyük reislere sakima denir.

<span class="mw-page-title-main">Mikmaklar</span>

Mikmaklar, daha çok Kanada'da New Brunswick, Newfoundland ve Labrador, Nova Scotia, Prince Edward Island ve Québec) bölgelerinde, çok az bir kısmı da Amerika Birleşik Devletlerinde Maine eyaletinde yaşayan Doğu Algonkin yerlilerinden bir Kızılderili halkı. 61.000 kişilik etnik nüfustan anadilini konuşabilen 11.400 kişidir.

Kuzeydoğu Kızılderilileri, Kuzey Amerika'da Kuzey Amerika yerlileri kültür bölgesinden Subarktik'in güneydoğusunda kalan Büyük Göller Bölgesinde yerli kültürü oluşturan Kızılderililer. Büyük bir kısmını Algonkin halkları (kısmen) ile İrokualar oluşturur. Kuzeyde Subarktik Kızılderilileri, batıda Ova Kızılderilileri, güneyde ise Güneydoğu Kızılderilileri kültür gruplarıyla çevrilidir. En üst reis yapılanması olarak büyük reislere sakima denir.

<span class="mw-page-title-main">Toboggan</span>

Toboggan, tobogan ya da tobagan, genellikle kar ve buz gibi kaygan yerlerde ulaşım ve taşımayı sağlayan, tahta ya da plastikten yapılan, çekimsiz ya da köpek çekimli arazi aracıdır. Esas olarak Subarktik Kızılderilileri tarafından, Kanada'da Mikmaklar, İnnular, Kriler, Ojibvalar, Odavalar gibi Algonkin halklarınca ve Alaska'da ve Kanada'da Alaska Atabasklarınca kullanılan geleneksel ulaşım aracı olsa da, günümüzde daha çok çocuklarca eğlencelik kızak olarak kullanılmaktadır. Ucu içe doğru kıvrık olup altında kızak kaydırağı bulunmaz, doğrudan gövde altı kara temas eder. Bölgedeki yerli halklarca çekme kızağı olarak kullanılırken, sonradan gelen diğer halklar kayma kızağı olarak kullanır.

Kanada'daki Kızılderili rezervleri listesi, Kanada'nın Nunavut haricindeki eyalet ve topraklarındaki Kanada Kızılderililerinin yasal olarak yaşamak zorunda oldukları kısıtlayıcı bölgelerin kısmî listesidir.

<span class="mw-page-title-main">Naskapiler</span>

Naskapiler, Kanada'da Doğu Québec ve Labrador'da yaşayan Algonkin halklarının Kuzey Algonkinleri grubundan Subarktik yerlisi bir Kızılderili halkı. Kendileri rengeyiği avcısı göçebe olsa da en yakın akrabaları olan İnnular yerleşiktir ve her iki halkın birlikte nüfusu 18.000 kişidir. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Naskapiler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Atikamekler</span>

Atikamekler, Kanada'da Québec eyaletinin güneybatısında Obedjiwan, Manawan, Wemontaci rezervlerinde yaşayan Algonkin halklarının Kuzey Algonkinleri grubundan Subarktik yerlisi bir Kızılderili halkı. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Atikamekler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

Bataklık Krileri, Kanada'nın Manitoba, Ontario ve Saskatchewan eyaletlerinde yaşayan Algonkin halklarının Kuzey Algonkinleri grubundan Subarktik yerlisi Krilerden bir Kızılderili halkı. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Bataklık Krileri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. Batı ve kuzeybatıda Orman Krileri, güneybatıda dar bir alanda Ova Krileriyle ve güneydoğuda Moose Krileri ile çevrilen Bataklık Krilerinin kuzey komşuları Atabasklardan olan Sayisi Deneleri, güney komşuları ise Merkezî Algonkin halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Anişinabeler</span>

Anişinabeler ya da Anişinabe halkları, Kanada ile Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan Algonkin halklarının Merkezi Algonkinler ile Kuzey Algonkinleri gruplarından Kuzeydoğu Kızılderilileri ile Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan bir Kızılderili halk grubu. Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubunun Anişinabe dilleri (Ojibwe–Potawatomi) alt grubundan dilleri konuşurlar ve en yakın akrabaları kendileri gibi Merkezî grupta yer alan Kriler, Menominiler, Şavniler gibi Kızılderililerdir. Diğer Kanada Kızılderilileri ve ABD Kızılderilileri gibi Anişinabeler de yasal olarak Kızılderili rezervi (Kanada) ya da Kızılderili rezervasyonu (ABD) adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Anişinabe dilleri</span>

Anişinabe dilleri ya da Ojibva-Potavatomi dilleri, Kanada ile Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan yaşayan Anişinabeler tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubundan Kızılderili dil grubudur.

<span class="mw-page-title-main">Algonkince</span>

Algonkince, Kanada'nın Québec ve Ontario eyaletinde yaşayan Algonkinler tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Anişinabe dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. 2006 sayımına göre 2.680 konuşanı vardır ve bunların % 10 kadarı tekdillidir.