İçeriğe atla

Aleutça

Aleutça ya da Unanganca
Unangam Tunuu Унангам тунуу
Ana dili olanlarAmerika Birleşik Devletleri (Alaska), Rusya (Komandor adaları)
Konuşan sayısı150 (Alaska) + 5 (Rusya)  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Eskimo - Aleut
Yazı sistemiLatin ve Kiril
Dil kodları
ISO 639-2ale
ISO 639-3ale

Aleutça ya da Unanganca, Aleut dili (kendilerince Unangam Tunuu), Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı Aleut Adaları ile Pribilof Adalarında ve Rusya'da Kamçatka Krayına bağlı Komandor Adalarında Aleutlar ya da Unanganlar tarafından konuşulan ve Eskimo - Aleut dilleri ailesinin tek başına iki kolundan birini oluşturan dil. Alaska'daki 2.300 kişilik nüfustan 150 kadarı, Rusyadaki 200 kişilik nüfustan ise ancak 5 tanesi anadillerini konuşabiliyor[1]

Diyalekt ve kabileleri

Diyalekt ve kabileleri:[2]

  • Uzak Batı Unangancası
    • Sasignan Unangancası [kendilerince Sasignan; Doğu lehçesinde Sasxinan; Batı lehçesinde Sasxinas; İngilizce Attuan]. Attu, Agattu, Semichi adalarında konuşulur.
    • Rus Unangancası [kendilerince Kasakam Unangangis 'Rus Aleutları'; İngilizce Copper Island Aleut; Rusça медновский язык]. Rusça temelli Sasignan kreolü olup Rusya Federasyonuna bağlı Komandorskiy adalarında (Остров Беринга и Медный Остров) konuşulur.
  • Orta Batı Unangancası [kendilerince Niiĝuĝim Tunuu, Aliguutax̂; İngilizce Atkan, Western Aleut]
    • Naahmiĝus. Delarof (Amatignak, Tanaga) adalarında konuşulur.
    • Niiĝuĝis. Andreanof (Kanaga, Adak, Atka, Amlia, Seguam) adalarında konuşulur.
  • Doğu Unangancası [İngilizce Eastern Unangan, Eastern Aleut]
    • Akuuĝun ya da Uniiĝun. Four Mountains (Amukta, Kagamil) adalarında konuşulur.
    • Qawalangin. Fox (Umnak, Samalga, Unalaska'nın batısı) adalarında konuşulur.
    • Qigiiĝun. Krenitzin (Unalaska'nın doğusu, Akutan, Akun, Tigalda) adalarında konuşulur.
    • Qagaan Tayaĝungin. Sanak (Unimak, Sanak) adalarında konuşulur.
    • Taxtamam Tunuu. Belkofski'de konuşulur.
    • Qaĝiiĝun. Shumagin adalarında konuşulur.

Konuşanları

Alfabe

Kiril

АБ*В*ГГ̑ДЕ*Ж*З†ИІ*ЙКҞЛМНҤО*П*Р*СТУЎФ*ХХ̑Ц*ЧШ*Щ*ЪЫ*ЬЭ*ЮЯѲ*Ѵ*
аб*в*гг̑де*ж*з†иі*йкҟлмнҥо*п*р*стуўф*хх̑ц*чш*щ*ъы*ьэ*юяѳ*ѵ*
* Yalnızca alıntılarda kullanılır

† Yalnızca Sasignan Unangancasında kullanılır

Latin

ABCHDFGĜXX̂HIKLMNOQRSTUVWYZ
abchdfgĝxx̂hiklmnoqrstuvwyz

Aleut Fontu kullanan web sitelerindeki gerçek harfli görünüm font yüklenmemiş bilgisayarlarda şöyle görünür:

x̂ = {
ĝ = }
X̂ = |
Ĝ = ^

Eğitim

1987-1988 döneminde Alaska okul bölgelerinde Aleut öğrencilerin sayısı :[3]

Okul Bölgesi Anadilini konuşabilenler Konuşamayanlar Toplam öğrenci sayısı
Aleutian Region 2 16 18
Anchorage 1 29 30
Bristol Bay . 1 1
Kenai . 1 1
Pribilof Islands . 70 70
Tanana . 18 18
TOPLAM 3 135 139

Aleut ve Pribilof Adalarındaki okullarda Aleutça bilen öğrencilerin 10 Ekim 2000 itibarıyla yüzdesi:[4]

  • Atka %100
  • Akutan %100
  • St. Paul %97
  • St. George %100
  • King Cove %91
  • Sand Point %86
  • False Pass %83
  • Nelson Lagoon %81
  • Adak %73
  • Nikolski %44
  • Unalaska %19
  • Cold Bay %17

Örnekler

Bazı gramer özellikleri

Aleutça, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:

  • Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul
tekil [5]ikilçoğulanlamı
Unangax̂ Unangax Unangan Aleut
qax̂ qax qan balık
sax̂ sax san kuş
isux̂ isux isuĝin kadın
tix̂lax̂ tix̂lax tix̂lan kartal
iqyax̂ iqyax iqyan kayak
ilgaaĝux̂ ilgaaĝux ilgaaĝun ahtapot
  • Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif (ya da ABS) eki alırlar : daha çok -x̂ (tekil) -x (ikil) -n (Doğu şivesinde çoğul) -s (Batı şivesinde çoğul)
  • Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur: kök (stem), yapım eki (postbase), çekim eki (ending), bağlaç (enclitic)
  • Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz
  • Türkçede iyelik tamlaması (genitive + possessive) ile ifade edilen (örn: adamın evi) yapılar, Aleutçada iyelik tamlaması olmadığı için ona yakın başka bir yapıyla kurulur: relative + absolutive:

Unangam Tunuu : Aleut(un) dili
tayaĝum adaa : adamın babası
tayaĝum ulaa : adamın evi
tayaĝus hlangis : adamın oğulları

Fiiller de sayı ile uyumludur:

qax̂ akux̂ : balıkdır
qax akux : iki balıkdır
qan akun : balıkdırlar (en az üç balıkdır)

Dipnotlar

  1. ^ "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
  2. ^ Unangam Language Pre-contact Tribes and Dialects 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Knut Bergland and Moses L. Dirks
  3. ^ "Bilingual/Bicultural Education Programs". 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2010. 
  4. ^ "Available data from the schools in the Aleutian and Pribilof Islands current as of October 10, 2000". 15 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2010. 
  5. ^ "Barbara Švarný Carlson, Unangam Words Sweatshirt Project, May 1994". 12 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2010. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İnuit halkları</span> “İNUİT" bir halk topluluğunun ismi

İnuit halkları, Arktik bölgede, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol Yupik halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo - Aleut dilleri</span>

Eskimo - Aleut dil ailesi, Grönland, Kanada, Alaska ve Sibirya'nın belli bölgelerinde konuşulan dillerdir. Eskimo - Aleut halklarının ana dilleridir.

<span class="mw-page-title-main">Aleutlar</span>

Aleutlar ya da Unanganlar, Aleut Adaları'nda ve Alaska'nın bir bölümünde yaşayan Eskimo - Aleut halklarının Eskimolar dışında kalan grubu.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo halkları</span> Eski bir kuzey dünya topluluğu

Eskimolar ya da İnuit ve Yupikler, Arktik bölgedeki dört ülkeye dağılmış olarak, Doğu Sibirya, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan ve Eskimo - Aleut dillerini konuşan Eskimo - Aleut halklarının en büyük grubunu oluşturan avcı ve toplayıcı halk.

<span class="mw-page-title-main">Yupikçe</span>

Yupikçe, Yupik dili veya Alaska Yupikçesi, Batı ve Güneybatı Alaska'da Yupiklerin konuştuğu Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili.

<span class="mw-page-title-main">Supikçe</span>

Supikçe ya da Supik dili, Güney Alaska'da Supikler tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 3.500 kişilik Supik nüfustan 200 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Supikler</span>

Supikler ya da Pasifik Yupikleri, Alutikler, Güney Alaska'da yaşayan Yupik kolundan Eskimo halkıdır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 3.500 kişilik Supik nüfustan 200 kadarı anadillerini konuşabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yupikler</span>

Yupikler ya da Alaska Yupikleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin batı ve güneybatısında yaşayan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır. Kendilerini yuk («insan») kelimesi ile -pik/-piaq («gerçek») ekinden türettikleri Yupʼik/Yupʼiaq adıyla ifade ederler. Dillerini ise Yugtun olarak adlandırırlar. Hem Yupik halkları hem de Alaska yerlileri içinde en büyük nüfusa sahip olanlardır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 25.000 kişilik Yupik nüfustan 10.400 kadarı anadillerini konuşabiliyor. İngilizce bilmeyen Alaska yerlileri içinde 1993 yılında ilk sırayı % 42 lik oranla Yupikler, ikinci sırayı da % 20 lik oranla İnyupikler çeker. Şamanist inançlı avcı ve toplayıcıdırlar. Alaska'nın çetin ikliminde yenebilir her türlü şeyin yenildiği, yenemeyenlerin de kullanılabilirliğine bağlı olarak değerlendirildiği bir yaşam tarzı oluşturmuşlardır. Avların modern dünyada önemsenmeyecek kısımlarından ilginç eşya ve aksesuarlar yapmaları da asgari malzemenin azami olarak değerlendirilmesi olarak görülür. Fokların karınzarının pencere camı olarak kullanılması ya da kuş ve balık derisinden parka ya da ayakkabı yapmak Yupiklerin iklim ve coğrafya zoruyla oluşmuş geleneklerindendir. Dünya maske sanatında Yupik maskeleri benzersizdir. Y önsesini koruyan ana grup Yupik adını alırkan, bu sesi ç önsesine dönüştüren lehçeleri konuşanlar Çupik olarak adlandırılırlar.

<span class="mw-page-title-main">İnyupikçe</span>

İnyupikçe ya da İnyupik dili, Kuzey ve Kuzeybatı Alaska'da İnyupiklerin konuştuğu İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 15.700 kişilik nüfustan 2.144 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

Sibirya Yupikçesi , Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı St. Lawrence Adasında ve Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Bölgesinde yaşayan Sibirya Yupikleri tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.400 kişilik nüfustan 1.000 kadarı, Rusyadaki 900 kişilik nüfustan ise ancak 300 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

Nunivak Çupikçesi, Alaska'da, Nunivak Adasında Nunivak Çupiklerinin konuştuğu Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili olan Yupikçenin bir şivesi.

<span class="mw-page-title-main">Yupik halkları</span> Rusyada Çukçi Yarımadasında ve ABDnin Alaska eyaletinde yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan birisi

Yupik halkları ya da Yupik Eskimoları, Rusya'da Çukçi Yarımadasının birbirinden ayrı iki kıyısında ve Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska eyaletinde yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol İnuit halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Aleutians East Borough</span> Alaska eyaletinde bölge

Aleutians East ili veya Aleutians East Borough, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin Aleutlarca meskun olan bir ili. Borough terimi diğer eyaletlerden farklı olarak Alaska'da yaklaşık county-equivalent terimi ile benzerdir. İlin yönetim merkezi Sand Point'dir.

<span class="mw-page-title-main">Aleutians West Census Area</span>

Aleutians West Census Area, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin Aleutlarca meskun olan bir sayım bölgesi. Örgütlenmemiş borough olduğu için bir yönetim merkezi de yoktur. En gelişmiş şehri Unalaska'dır.

<span class="mw-page-title-main">Batı Kanada İnuitleri</span>

Batı Kanada İnuitleri, Kanada'da Kuzeybatı Toprakları'nda ve birazı da Yukon'da yaşayan İnuitlerin bir kolu.

<span class="mw-page-title-main">Batı Kanada İnuitçesi</span>

Batı Kanada İnuitçesi, Kanada'da Batı Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo - Aleut halkları</span>

Eskimo-Aleut halkları, anadilleri Eskimo - Aleut dilleri ailesine giren Sibirya kökenli avcı ve toplayıcı şamanist halklar. Sibirya kökenli olmalarına rağmen, günümüzde Sibirya'da az sayıda bulunurlar; daha çok Kuzey Amerika'nın arktik bölgesi ile Grönland'da yoğunlaşmışlardır ve Arktika'nın birincil ana halkı konumundadırlar. Dil temelli sınıflandırmaya göre, Aleutlar ile Eskimolar olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Dilce yapılan bu sınıflandırma kültürce yapılan sınıflandırmayla da örtüşür. Yalnız, dilleri Eskimo dillerinin Yupik koluna giren ve İngilizcede Alutiiq adıyla da anılan Supikler, kültürce Eskimolara değil Unangan da denilen Aleutlara yakındır ve geçmişte Ruslarca her iki halk da Çukçilerin verdiği "Aleut" ortak adıyla anılırlar. Eskimo - Aleut dilli halkların nüfusu 102.000 kişidir. Büyük çoğunluğunu Eskimolar oluştururken, Aleutlar 2300 kişilik nüfuslarıyla çok azınlıkta kalırlar.

<span class="mw-page-title-main">Aleut Adaları'nın ada listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Aleut adaları listesi, Aleut Adalarındaki doğudan batıya doğru en büyük kayda değer adalar ve ada gruplarının alfabetik listesidir. Adaların yerlileri Eskimo - Aleut halklarının Eskimoların dışında kalan grubunu oluşturan Aleutlar (Unanganlar) olsa da, uzun süren Rus Alaskası döneminde büyük ölçüde Ruslaşıp anadillerini unutmuşlardır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 2.300 kişilik nüfustan 150 kadarı, Rusyadaki 200 kişilik nüfustan ise ancak 5 tanesi anadillerini konuşabiliyor. Rusya'ya bağlı Komandorskiy adalarında günümüzde «Rus Aleutları» anlamına Kasakam Unangangis denen Aleut-Rus melezleri Rusça temelli Sasignan kreolünü konuşur. Parantez içinde italik dizilenler adaların Aleutça (Unanganca) adıdır.

<span class="mw-page-title-main">Fox Adaları (Alaska)</span> Amerika Birleşik Devletlerine bağlı ada grubu

Fox Adaları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin Aleut Adalarında bir kısmı Aleutians East Borough ilçesinin, diğer kısmı ise Aleutians West Census Area ilçesinin sınırları içinde kalan ada grubu.

<span class="mw-page-title-main">Near Adaları</span>

Near Adaları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinde Aleut Adalarının en uzak noktasında yer alan ada grubu. En büyük iki adası Attu ve Agattu'dur. Diğer adaları içinde Semichi Adaları, Alaid, Nizki ve Shemya adaları bulunur. Adaların alanı 1,143.785 km² dir. 2000 sayımına göre nüfusu 47 kişidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.