İçeriğe atla

Aleksandr Hatisyan

Aleksander Hatisyan
ErmeniceԱլեքսանդր Խատիսյան
Aleksander Hatisyan
Ermenistan Başbakanı
Görev süresi
28 Mayıs 1919 - 5 Mayıs 1920
Yerine geldiğiOvannes Kaçaznuni
Yerine gelenHamo Ohancanyan
Ermenistan Dışişleri Bakanı
Görev süresi
30 Haziran 1918 - 4 Kasım 1918
Yerine geldiğiYeni makam
Yerine gelenSirakan Tigranyan
Görev süresi
27 Nisan 1919 - 5 Mayıs 1920
Yerine geldiğiSirakan Tigranyan
Yerine gelenHamo Ohancanyan
Ermenistan İçişleri Bakanı
Görev süresi
26 Ocak 1919 - 27 Nisan 1919
Yerine geldiğiAram Manukyan
Yerine gelenSargis Manasyan
Ermenistan Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı
Görev süresi
13 Aralık 1918 - 7 Şubat 1919
Yerine geldiğiAram Manukyan
Yerine gelenSahak Torosyan
Tiflis Belediye Başkanı
Görev süresi
1910-1917
Yerine geldiğiVasiliy Cherkezov
Yerine gelenBenia Chkhikvishvili
Gümrü Belediye Başkanı
Görev süresi
1917-1917
Kişisel bilgiler
Doğum 17 Şubat 1874(1874-02-17)
Tiflis, Tiflis Vilayeti, Rus İmparatorluğu
Ölüm 10 Mart 1945 (71 yaşında)
Paris, Fransa
Partisi Ermeni Devrimci Federasyonu (Taşnak, Daşnaksütün)
Bitirdiği okul Harkiv Üniversitesi
Mesleği Siyasetçi, gazeteci
Dini Ermeni Apostolik Kilisesi

Aleksander Hatisyan (ErmeniceԱլեքսանդր Խատիսեան) (17 Şubat 1874 Tiflis – 10 Mart 1945 Paris), Ermeni siyasetçi ve gazeteci. 28 Mayıs 1919 ile 5 Mayıs 1920 tarihleri arasında Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin başbakanlık görevini yürütmüştür.[1]

Hayatı

Hatisyan, Rus İmparatorluğu'na bağlı Tiflis Vilayeti'nin merkezi Tiflis kentinde (bugünkü Gürcistan'ın başkenti) doğdu.

Rusya'nın Kafkas ordusunda I. Dünya Savaşı sırasında yararlanılan Ermeni Gönüllü Tugayları.

Siyasette Ermeni Devrimci Federasyonu (Taşnak) saflarında yer aldı. 1910 to 1917 yılları arasında Tiflis belediye başkanlığı yaptı. Bu dönemde Tiflis başpiskoposu Kont İllaryon İvanoviç Vorontsov-Daşkov, piskopos Mesrop Der-Movsesyan ve önde gelen sivil liderlerden Dr. Hakob Zavriyev danışmanlıklarını yapıyordu. 1914 yazında Ermeni Gönüllü Tugayları'nın kurulmasını birlikte gerçekleştirdiler.[2]

Bakan ve başbakanlık dönemleri

Ekim Devrimi sonrasındaki siyasi ortamda Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulmasında aktif görevler aldı. Tiflis Ermeni Ulusal Konseyi ve Ermeni Ulusal Kongresi üyeliklerinin sonrasında Kongre tarafından daimi yürütme komitesine seçildi. Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin ilanından sonra, 30 Haziran 1918 tarihinde devletin ilk Dışişleri Bakanı görevini üstlendi. Bu dönemde 11 Mayıs – 4 Haziran 1918 tarihleri arasında Osmanlı İmparatorluğu ile yapılan Batum Antlaşması'nın görüşmelerine katıldı ve antlaşmanın imzacıları arasında yer aldı.

ABD Başkanı Woodrow Wilson tarafından görevlendirilen General James Guthrie Harbord ile görüşmesi. (1921 öncesi)

26 Ocak - 27 Nisan 1919 tarihleri arasında İçişleri Bakanlığı yaptıktan sonra 2. kez Dışişleri Bakanlığına getirildi ve bir ay sonra 28 Mayıs 1919 tarihinde başbakan seçildi. 5 Mayıs 1920 tarihine kadar bu görevini Dışişleri Bakanlığı ile birlikte yürüttü.

20 Kasım 1919 tarihinde Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Başbakanı Nesib Bey Yusufbeyli ile iki devlet arasındaki özel konuları ve sorunları görüştüğü bir toplantı gerçekleşmiştir. Toplantıya ABD ordusuna mensup Albay James C. Rhea da katıldı. Görüşmeler 23 Kasım 1919 tarihinde Tiflis'te yapılan bir antlaşma ile imza altına da alındı.[3]

ABD Başkanı Woodrow Wilson tarafından görevlendirilen General James Guthrie Harbord ile başta Ermeni Kırımı ve self determinasyon konuları olmak üzere bir görüşme yaptı.

1920 yılının yaz aylarında özel bir görevle yurt dışına çıktı. İç borçları kapatabilmek için diasporadaki Ermenilerden "Ermenistan için Altın Fonu" adı altında yardımların toplanmasını organize etti.

Eylül 1920'de Doğu Cephesi'nde taarruza geçen Kâzım Karabekir komutasındaki 15. kolordu, Mîsâk-ı Millî sınırları içinde olan Sarıkamış, Kars, Ardahan, Artvin, Batum ve Iğdır'ı geri alıp Gümrü'ye de girince, Taşnak yönetimi barış istemek durumunda kaldı. Barış görüşmeleri 22 Kasım 1920 tarihinde Gümrü'de başladı. 2-3 Aralık 1920 gecesinin sabahında antlaşmayı Ermenistan Taşnak hükûmeti adına imzaladı.

Diaspora dönemi

Aleksander Hatisyan'ın "Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kuruluşu ve gelişimi" adlı kitabı.

Kızıl Ordu'nun Ermenistan'ı ele geçirip rejim değişikliğinin gerçekleşmesinden sonra, birçok diğer Ermeni Devrimci Federasyonu (Taşnak) yöneticisi gibi Hatisyan da ülke dışına çıkmak durumunda kaldı. Fransa'nın Paris kentine yerleşti. Diasporada geçirdiği yıllarda da aktif siyasetten uzaklaşmadı. Ermeni Ulusal Delegasyonu içinde önce başkan yardımcısı sonra başkan oldu. 11 Kasım 1922 - 24 Temmuz 1923 tarihleri arasındaki Lozan Barış Konferansı'na da katılılarak Ermenilerin haklarını korumak için çaba gösterdi.

Ayrıca Hatisyan, "Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kuruluşu ve gelişimi" adlı bir kitap da kaleme almıştır. II. Dünya Savaşı sırasında Paris kenti Nazi işgaline uğrayınca, savaşın sonuna kadar Portekiz'in Porto kentine taşındı.

Ölümü

Hatisyan 10 Mart 1945 tarihinde Paris'te öldü.[1]

Fotoğraf galerisi

Kaynakça

  1. ^ a b "Alexander Khatisian". armenian-history.com. 2008. 4 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2017. 
  2. ^ Hovannisian. The Armenian People from Ancient to Modern Times. s. 280. 
  3. ^ Libaridian, Gerard J. (2 Mart 2017). "Alexander Khatisian-Nasib Beg Usubbekov; Armenia-Azerbaijan meeting, 20 November, 1919" (İngilizce). ANI Armenian Research Center. ss. 24-27. 9 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2017. 

Dış bağlantılar

Siyasi görevi
Önce gelen:
Ovannes Kaçaznuni
Ermenistan Başbakanı
28 Mayıs 1919 – 5 Mayıs 1920
Sonra gelen:
Hamo Ohancanyan
Önce gelen:
Sirakan Tigranyan
Ermenistan Dışişleri Bakanı
27 Nisan 1919 - 5 Mayıs 1920
Sonra gelen:
Hamo Ohancanyan
Önce gelen:
Aram Manukyan
Ermenistan İçişleri Bakanı
26 Ocak 1919 - 27 Nisan 1919
Sonra gelen:
Sargis Manasyan
Önce gelen:
Aram Manukyan
Ermenistan Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı
13 Aralık 1918 - 7 Şubat 1919
Sonra gelen:
Sahak Torosyan
Önce gelen:
Yeni makam
Ermenistan Dışişleri Bakanı
30 Haziran - 4 Kasım 1918
Sonra gelen:
Sirakan Tigranyan

İlgili Araştırma Makaleleri

Gümrü Antlaşması, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti arasında 3 Aralık 1920'de imzalanan antlaşmadır. Ayrıca TBMM'nin uluslararası alanda imzaladığı ilk antlaşmadır.

<span class="mw-page-title-main">Moskova Antlaşması (1921)</span> Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ile TBMM Hükûmeti arasında 16 Mart 1921de imzalanan antlaşma

Moskova Antlaşması, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti arasında 16 Mart 1921'de imzalanan antlaşmadır. Bu antlaşma ve devamı niteliğindeki antlaşmalarla belirlenmiş olan sınırlar günümüzde Türkiye, Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan arasında hâlen geçerlidir.

<span class="mw-page-title-main">Türk Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi</span> Türk Kurtuluş Savaşının bir cephesi

Doğu Cephesi, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında 1919-1921 yılları arasında Türk-Ermeni Savaşı dahil olmak üzere, Doğu Anadolu ve Güney Kafkasya'da gerçekleşen muharebelerden meydana gelen cephe.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti</span> Kafkaslarda tarihi devlet (1918-1920)

Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti, varlığı boyunca kullandığı resmi adıyla Ermenistan Cumhuriyeti, resmi olmayan adıyla Birinci Ermenistan Cumhuriyeti, Transkafkasya Demokratik Federatif Cumhuriyeti'nin dağılmasından sonra Ermeni Devrimci Federasyonu tarafından kurulan bir de facto bir hükûmetti. Uluslararası alanda tanınmamış ve 28 Mayıs 1918 tarihinde kurulduğu zaman eski Rus İmparatorluğu'nun Erivan Guberniyası ve Kars Oblastı'nda yüzölçümü 8.913 kilometrekarelik arazide iddialarda bulunmuştur. Kızıl Ordu'nun 29 Kasım 1920 tarihinde Erivan'a girmesiyle son bulmuştur.

Drastamat Kanayan, daha çok "Dro" lakâbı ile tanınan Ermeni isyancı, eşkıyâ; daha sonra asker ve siyâsetçi.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti</span> ilk Azerbaycan cumhuriyeti (28 Mayıs 1918-28 Nisan 1920)

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti veya kısaca Azerbaycan Cumhuriyeti, Doğu Kafkasya'da yerleşmiş ve yüzölçümü 147.629 km2 olan, Müslüman ve Türk toplumlarında kurulan ilk laik ve demokratik devlet. Nüfusu 2 milyon kişiye ulaşan cumhuriyetin sınırları kuzeyde Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, kuzeybatıda Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, batıda Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve güneyde İran'la belirlenmiştir. Azerbaycan'da en büyük şehir olan Bakü'nün Bolşevik Bakü Sovyeti'nin kontrolünde olması nedeniyle, AHC'nin geçici başkenti Gence olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Ovannes Kaçaznuni</span> Ermeni siyasetçi (1867-1938)

Hovhannes Kaçaznuni, Ermeni siyasetçi ve Ermenistan'ın ilk başbakanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ermeni Devrimci Federasyonu</span> Ermenistan’da bir siyasi parti

Ermeni Devrimci Federasyonu, Ermeni siyasi partisi. Ermenistan'ın bağımsızlığını sağlamak amacıyla 1890'da kuruldu. Hâlen gerek Ermenistan Cumhuriyeti'nde gerek diasporadaki Ermeniler arasında aktif bir siyasi partidir. Doğu Ermenice adıyla Daşnaktsutyun olan örgütün adı Türkçeye Batı Ermenice'den bir takım ses değişikliklerinden sonra Taşnaksutyun olarak geçmiştir ve kısaca Taşnak adıyla da bilinir. Ermenicede Federasyon anlamına gelir; çünkü örgüt özellikle Rusya'daki Ermeni örgütleri başta olmak üzere birçok örgütün birleşmesinden oluştuğundan bu adın verilmesi uygun görülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti</span> 1918 - 1921 yılları arası var olmuş ülke

Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, Gürcistan'ın 1918-1921 arasında bağımsız olduğu dönemdeki adıdır.

Oltu Muharebesi, 25 Haziran-5 Eylül 1920 tarihlerinde Ankara Hükûmeti ile Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti arasında yapılan savaştır. Doğu Cephesi Komutanı Kâzım Karabekir komutasındaki Türk Ordusu'nun kesin zaferiyle sonuçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Ermenistan Cumhuriyeti</span> Kafkaslarda hiçbir zaman tanınmamış bir devlet (1921)

Dağlık Ermenistan Cumhuriyeti, Güney Kafkasya'da kısa süre varlığını devam ettiren ve tanınmayan bir devlet. Kabaca bugünkü Ermenistan'ın Syunik Marzını kapsamaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Aram Manukyan</span>

Aram Manukyan ya da Sarkis Hovanesyan, Ermeni siyasetçi ve Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nın ilk İçişleri Bakanı.

<span class="mw-page-title-main">Türk Kurtuluş Savaşı'nda Sovyetler Birliği-Türkiye ilişkileri</span> Türk-Sovyet politik ve askeri ilişkileri

Türk Kurtuluş Savaşı'nda Sovyetler Birliği-Türkiye ilişkileri, Türk Kurtuluş Savaşı döneminde Sovyetler Birliği ve Türkiye hükûmetleri arasındaki politik ve askerî ilişkilerdir. 1917'deki Ekim Devrimi sonrasında kurulan Sovyetler Birliği dünyadaki tüm komünist ayaklanmalara destek vermiş, bununla birlikte sömürgeci ve emperyalist müdahalelere karşı da mücadele etmiştir. Ekim Devrimi'nin ardından Sovyetlerde Rus İç Savaşı (1918-1922) sürerken aynı yıllarda Anadolu'da Türk Kurtuluş Savaşı (1919-1922) devam etmekteydi. Bu dönemde yeni kurulan Sovyetler, kendi gibi İtilaf Devletlerinin önde gelenleriyle savaşan Türkiye heyeti ile diplomatik ilişkiler geliştirdi ve Türkiye'ye para, silah ve mühimmat yardımı gönderdi.

<span class="mw-page-title-main">Özel Transkafkasya Komitesi</span>

Özel Transkafkasya Komitesi 9 Mart 1917'de, İmparatorluk Valisi Nikolay Nikolayeviç Romanov'un yerine geçen Devlet Duması V. A. Kharlamov başkanlığında, sivil idari bölgelerin en üst organı olan Güney Kafkasya'da Geçici Rusya Hükümeti tarafından Kafkasya cephesinde savaş sırasında işgal edilen bölgelerde sivil idarelerin kurulması için özel talimatla kuruldu. Terek ve Kuban oblastları için komiserler atandı, komisyonun yanı sıra komite, Geçici Hükûmete bağlı Petrograd'daki Kafkas İşleri Valisi aracılığıyla merkezi hükûmet kurumlarıyla ilişkilerini sürdürdü.

<span class="mw-page-title-main">Gürcü-Ermeni Savaşı</span>

Gürcistan-Ermenistan Savaşı, 1917'de Ekim Devrimi yani Bolşevik Devrimi'nden sonra başlamıştır. 7 ilâ 31 Aralık 1918 tarihleri arasında sürmüştür. Yeni kurulan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin Kvemo Kartli ve Lori'nin kontrolünü ele geçirmek için verdikleri savaştır.

<span class="mw-page-title-main">Kızıl Ordu'nun Ermenistan'ı işgâli</span>

Kızıl Ordu'nun Ermenistan'ı işgâli veya Ermenistan'ın Sovyetleştirilmesi, Rus-Ermeni savaşı, Sovyet Rusya'nın 11. Ordusunun, Eylül ayından başlayarak 4 Aralık 1920 tarihine kadar geçen sürede, eski Rus İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu toprakları üzerinde kurulmuş olan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nde yeni Sovyet hükûmeti kurmak için gerçekleştirdiği askerî seferdir. Müdahale, Ermeni Bolşeviklerin başkent Erivan ve diğer şehirlerde çıkardıkları ayaklanma ile de eş zamanlıdır. Müdahale, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin varlığının sona ermesine ve Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulmasına neden olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Wilson Ermenistanı</span>

Wilson Ermenistanı ABD Başkanı Woodrow Wilson Dışişleri Bakanlığı tarafından çizildiği üzere Sevr Antlaşması'ndaki Birinci Ermenistan Cumhuriyeti'nin sınır yapılandırmasını ifade eder. Sevr Antlaşması, Ağustos 1920'de Batı Müttefik Güçleri ile Osmanlı İmparatorluğu'nun mağlup hükûmeti arasında hazırlanmış ve imzalanmış bir barış antlaşmasıydı. Anlaşma Amerika Birleşik Devletleri tarafından asla imzalanmadı. Antlaşmanın imzalanmasına rağmen Osmanlı İmparatorluğu tarafından hiçbir zaman onaylanmadı.

Demokrat Liberal Parti (Ermenistan) (Ermenice: Ռամկավար Ազատական Կուսակցություն (Հայաստան), Ramgavar Azatakan Kusaktsutyun (Hayastan) olarak telaffuz edilir), 3 Haziran 2012'de kurulan ve daha sonra 2016'da feshedilen bir Ermeni siyasi partisiydi. Parti, kuruluşundan bu yana önemli bir iç bölünme yaşadı ve bu farklılıklar uzlaştırılmadı.

Ermeni Ulusal Konseyi Ekim 1917'de Tiflis'te Ermeni Ulusal Kongresi tarafından oluşturulan kalıcı bir yürütme organıydı. Konsey, Mayıs 1918'de Orta Çağ'dan bu yana ilk bağımsız Ermeni devleti olan Birinci Ermenistan Cumhuriyeti'nin kurulmasından sorumluydu.

<span class="mw-page-title-main">Nahçıvan Uyezdi</span>

Nahçıvan Uyezdi, Rus İmparatorluğu'nun genel valiliklerinden olan Kafkasya Genel Valiliğini oluşturan guberniyalardan biri olan Erivan Guberniyası'na bağlı uyezdlerden biriydi. Kuzeyinde Erivan Guberniyası'na bağlı Şerur-Daralayaz Uyezdi, doğusunda Yelizavetpol Guberniyası'na bağlı Zengezur Uyezdi, güneyinde ise İran yer alıyordu. Uyezdin idari merkezi Nahçıvan şehriydi.