Aleksandr Frenkel

Aleksandr Frenkel (Gürcüce: ალექსანდრე ფრენკელი), tam adı Aleksandr Samoyloviç Frenkel, Rus hukukçu, gazeteci ve yazar. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı izleyen dönemde Batum ve Çürüksu (Kobuleti) bölgelerinde Müslüman Gürcülerin içinde bulunduğu koşulları ve Gürcü göçünü anlatan günlükleriyle tanınır.^[1]

Aleksandr Frenkel'in doğum yeri ve tarihi bilinmemektedir. Bununla birlikte üniversiteye girdiği yıl üzerinden 1838 yılında doğduğu tahmin edilmektedir. Petersburg Üniversitesinde hukuk öğrenimi gören Frenkel, mezun olduktan sonra avukat olarak çalışmaya başladı. Ölüm cezası gibi ağır mahkûmiyetlere karşı çıkarak Rus ceza kanununda reformlar yapılmasını savundu. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan önce Rusya'dan Gürcistan’a gitti. Bu savaş sırasında Rus ordusu saflarında çatışmaları izledi. Petersburg’ta üniversite yıllarından tanıdığı Gürcü yazar Niko Nikoladze’nin Tiflis’te çıkardığı, siyasal ve edebi yazılara yer veren Obzor gazetesinde yazdı. Frenkel aynı dönemde Petersburg’ta çıkan Rusça Golos gazetesinin Tiflis muhabiriydi. Daha sonra Tiflis’te yayımlanan Yuriditseskoe Obozrenie gazetesinin yazı kurulunda yer adlı.^[1]

Frenkel'in Gürcü tarihçi Dimitri Bakradze ve Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili ile yakın ilişkileri vardı. Takaişvili anılarında Frenkel’in Yahudi kökenli olduğunu ve Ortodoks inancına geçtiğini yazmıştır. Frenkel Gürcü kralı Vı. Vahtang’ın yasalarını derledi ve 1887 yılında Gürcü Kralı VI. Vahtang Kanunlarının Derlemesi (сборник законов грузинского царя Вахтанга VI) adıyla yayımladı. Frenkel, Tiflis’te yargılanan ve idama mahkûm edilen eşkıya Tato Tzulukidz’nin (1854-1880) yargılandığı duruşmaları izledi; bu yargılama üzerine yazdığı ve eşkıyalığın tarihçesini de içeren kitabı Gürcüceye çevrilerek 1911 yılında Eşkıya Tato Tzulukidze (ყაჩაღი ტატო წულუკიძე) adıyla yayımlandı. Frenkel 1886 yılında Rusça Kavkazskoe Obozrenie adlı gazeteyi yayımlamaya başladı ve bu gazetenin yayımı yaklaşık iki yıl sürdü. Aleksandre Frenkel’in 1909 yılında öldüğü tahmin edilmektedir.^[1]

Frenkel, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Osmanlı Devleti’nin Rusya’ya savaş tazminatı olarak bıraktığı toprakların bir parçası olan Çürüksu (Kobuleti) ve Batum bölgelerine dair izlenimlerini 1879 yılında Rusça Çürüksu ve Batum Üzerine Denemeler (Очерки Чурук-су и Батума) adıyla basılmıştır. Bu kitap 2023 yılında Çürüksu ve Batum Notları adıyla Türkçe yayımlanmıştır. Frenkel, kişisel tanıklıkları üzerinden bu kitapta Müslüman Gürcülerin göçünü, yaşam tarzını ve geleneklerini anlatmıştır. Frenkel kitabında, Çürüksu'da Osmanlıların Müslüman Gürcü erkekleri göç etmek zorunda bırakmak için kadınları ve çocukları zorla gemilere bindirdiğini, bundan dolayı 14-15 Ağustos 1879’de Osmanlılar ile halk arasında çatışmalar çıktığını yazmıştır.^[2][3]