İçeriğe atla

Aleksander Krzyżanowski

Aleksander Krzyżanowski

Aleksander Wilk Krzyżanowski (1895-1951), Polonyalı subay, II. Dünya Savaşı sırasında Polonya direniş üyesi ve direniş ordusu olan Armia Krajowa Vilnius bölgesi komutanı.

Gençliği

Bryansk’da doğdu. Polonya o dönemde Rusya Çarlığı sınırları içinde bulunduğu için I. Dünya Savaşı sırasında Çarlık Ordusunda topçu olarak yer aldı.

Sovyet - Polonya Savaşı

Ana madde: Sovyet-Polonya Savaşı

Polonya 1918 yılında bağımsızlığını ilan edince Polonya Ordusuna dahil oldu. Sovyetler Birliği'ne karşı yapılan Sovyet-Polonya Savaşına katıldı. Çarpışmalar sırasında kendisini göstererek Krzyż Walecznych madalyasına hak kazandı. 1920 yılı Ocak ayında Daugavpils Muharebesine katıldı.

Topçu komutanı

İki savaş arasındaki dönemde kurulan İkinci Polonya Cumhuriyeti’nde askerlik mesleğine devam etti. 1 Eylül 1939 günü başlayan Alman saldırıları sırasında General Tadeusz Kutrzeba komutasındaki Poznań Ordusuna bağlı 26. Topçu Alay komutanıydı. Komuta ettiği birlik Bzura Muharebesi sonunda tamamen yokedildi.

II. Dünya Savaşı

Yenilgiden hemen sonra Świętokrzyskie Dağlarında direniş başlatsa da başarısız olur ve 1939 yılı Ekim ayı sonlarında Varşova’ya döner. Burada ilk direniş örgütlerinden Służba Zwycięstwu Polski’ye katılır. Vilnius’e gönderilir. Bölge Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı ile Nazi Almanyası ile müttefik olan Sovyet Kızıl Ordusu tarafından işgal edilmiştir. Bölgedeki Polonyalı direniş lideri General Nikodema Sulik’in NKVD tarafından tutuklanmasının ardından bölge sorumlusu olur. 1942 yılında örgüt Armia Krajowa adını alır.

Direniş lideri

Krzyżanowski geniş bir Alman karşıtı direniş cephesi kurmaya çalışsa da Litvanya, Belarus ve Sovyet partizanlarıyla ortak hareket edemez. Özellikle Władysław Sikorski tarafından Londra’da kurulan sürgündeki Polonya hükûmeti ile Sovyetler Birliği’nin gerilimli ilişkisi direnişe de yansır.

Polonya ile Sovyetler Birliği arasında Pilsudski dönemine dayanan düşmanlık sonucu Sovyet partizanları ile Armia Krajowa arasında silahlı çatışmalar yaşanır. 1944 yılından itibaren Armia Krajowa Almanlarla işbirliği yaparak Sovyet partizanlarına saldırmaya başlar.[1]

Almanlarla aynı saflarda

Alman haberalma teşkilatları Sicherheitsdienst ve Abwehr ile yapılan görüşmeler sonucu Krzyżanowski'nin birlikleri Almanlarla iş birliği yapacak ve Almanlar Polonyalıların hizmetinden memnun kaldıklarını raporlarında belirteceklerdir.[2] Anlaşma sonucu ilk başta Almanlara karşı kurulan Polonyalı direnişçiler Almanlar tarafından silahlandırılmış, Almanlar Polonyalı ajanların faaliyetine izin vermiştir.

Litvanya direnişi ile çatışmalar

1944 yılının Mayıs ayında Polonya direnişçileri Litvanyalı direnişçilerle çatışmaya girer. Litvanyalı komutan Povilas Plechavičius, Polonyalı direnişçilerin vilnius bölgesinden çekilmesini talep eder. Bölgenin paylaşılamaması nedeniyle 13-14 Mayıs 1944 tarihinde yaşanan silahlı çatışmada Polonyalılar galip gelir. Bunun üzerine Litvanyalı direnişçiler Glinciszki köyünde Polonyalı direnişçilere destek verdiklerini öne sürdükleri köylülere saldırırlar ve 37 Polonyalı sivili katlederler. Krzyżanowski’ye bağlı birliklerin de misilleme olarak benzer katliamlar yaptıkları bilinmektedir.[3][4]

Vilnius Ayaklanması

Ana madde: Ostra Brama Harekâtı

1944 yılında Doğu Cephesi boyunca ilerleyen Kızıl Ordu karşısında geri çekilmek zorunda kalan Alman ordularının Vilnius’dan çekileceği belli olur. Şehrin Sovyetler Birliği tarafından kurtarılmasını istemeyen sürgündeki Polonya hükûmeti ülkedeki direnişçilere ve Armia Krajowa birliklerine ayaklanma çağrısı yapar. Buna göre Sovyetler şehre geldiğinde Polonyalı bir bağımsız yönetimle karşılaşacaktır. Bu yöndeki planlar gereğince Krzyżanowski Vilnius’un ele geçirilmesi için 6 Temmuz günü ayaklanma başlar. Sovyet desteğini de alan ayaklanma sonunda 17 Temmuz 1944 günü şehir düşer. Ancak Sovyet yönetimi kendisine karşı olan sürgündeki hükûmetle işbirliği yapmak istemez. Direniş liderleri tutuklanır ve birlikleri dağıtılır.

Savaştan sonra

Vilnius’un alınmasından sonra tutuklanan Krzyżanowski 1947 yılına kadar tutuklu kalır. 1947 yılı Ağustos ayında kaçmayı başarsa da yenden yakalanır. Kurulan Sovyet yanlısı Polonya Halk Cumhuriyeti Batı yanlısı bu direnişçiyi tehlikeli olarak görüyordu. Tutuklu bulunduğu hapishanede sağlığı bozulan Krzyżanowski 29 Eylül 1951 günü öldü.

Geleneği

Polonya’da 1956 yılında meydana gelen yönetim değişikliğinden sonra cenazesi Powązki askerî mezarlığa defnedilir. 1994 yılında ise ölümünden sonra generallik rütbesine terfi ettirilir.

Kaynakça

  1. ^ Tadeusz Piotrowski, Poland's Holocaust, McFarland, 1997 s. 83 12 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir.
  2. ^ Piotrowski, Tadeusz, Poland's holocaust: ethnic strife, collaboration with occupying forces, Mc Farland s.88 [1] 24 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce), 15 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
  3. ^ İlgili makale 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Litvanyaca), 15 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
  4. ^ İlgili haber 21 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Litvanyaca), 15 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir

Konuyla ilgili yazılan eser

  • Tarka, Krzysztof, Generał Aleksander Krzyżanowski "Wilk", Varşova, 2000

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Varşova Gettosu Ayaklanması</span>

Varşova Gettosu Ayaklanması, Alman işgali döneminde, 19 Nisan - 16 Mayıs 1943 tarihleri arasında Polonya Genel Hükûmeti 'nin merkezi Varşova şehrinde bulunan Varşova Gettosu'nda devam eden ayaklanma.

Litvanya Bağımsızlık Savaşları veya diğer adıyla Özgürlük Mücadeleleri Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Litvanya'nın bağımsızlığı için yaptığı üç savaşı tanımlar. Bu savaşlar Bolşevik kuvvetlerine, Bermontiyalılara ve Polonya'ya karşı verilmiştir. Savaşlar, bağımsız Litvanya'nın uluslararası tanınmasını ve sivil kurumların oluşumunu geciktirmiştir.

Orman kardeşleri, II. Dünya Savaşı ve sonrasında Sovyet işgali altındaki Estonya, Litvanya ve Letonya partizanlarından oluşan Sovyet rejimine karşı direnen gerilla savaşçılarıdır. Polonya, Romanya ve batı Ukrayna'daki Sovyet rejimine direnen anti-Sovyet direnişçi gruplarına benzerlik gösterir.

Lublin-Brest Taarruzu, Kızıl Ordu'nun Belarus Stratejik Harekâtı kapsamında sürdürdüğü bir taarruz harekâtıdır. Harekât, 18 Temmuz - 2 Ağustos 1944 tarihleri arasında yapılmış olup Alman kuvvetlerini merkez ve doğu Polonya'dan çıkarmayı amaçlamaktadır. Genellikler Bagration Harekâtı olarak bilinir. 1. Belarus Cephesi'nin güney kanadı (sol) tarafından Alman Güney Ukrayna Ordular Grubu'na ve Merkez Ordular Grubu'na karşı icra edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sovyet partizanları</span>

Sovyet partizanları, II. Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği topraklarını işgal eden Mihver Devletlerine karşı cephe gerisinde gerilla savaşı veren Sovyet direniş kuvvetleridir. Direniş hareketi Sovyet hükûmeti tarafından merkezi olarak kontrol edilmiş ve Kızılordu modeline göre örgütlenmiştir. Sovyet partizanlarının temel hedefi işgal edilen topraklarda ve cephe gerisinde düşman birliklerinin düzenini bozacak şekilde ulaşım ve iletişimin kesilmesi, engellenmesiydi.

<span class="mw-page-title-main">Armia Krajowa</span> 2.Dünya Savaşı sırasında Alman işgalindeki Polonyadaki direniş hareketi

Armia Krajowa, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası’nın işgali altındaki Polonya’da bir direniş hareketi. 1942 yılı Şubat ayında Związek Walki Zbrojnej adıyla kuruldu. İki yıl içinde çoğu direniş grubunu kapsayacak şekilde genişledi. Polonya Sürgün Hükûmetine bağlıydı ve bu hükûmetin silahlı kuvvetine evrildi. 1944 yılında bünyesinde 200 ila 600 bin kişinin bulunduğu öne sürülür. Yugoslav Partizanları ve Sovyet partizanlarının ardından Avrupa’daki savaş sırasında en büyük üçüncü direniş örgütüydü. Örgütün varlığına, 20 Ocak 1945 tarihinden itibaren işgal altındaki Polonya topraklarının ilerleyen Kızıl Ordu tarafından ele geçirilmesi üzerine son verilir.

<span class="mw-page-title-main">Yunan Direnişi</span>

Yunan Direnişi, II. Dünya Savaşı sırasında 1941-44 yılları arasında Mihver Devletleri işgali altında bulunan Yunanistan’da işgale karşı faaliyet gösteren silahlı ve silahsız farklı siyasi görüşlere sahip grupları içeren terimdir. II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinden az önce Almanların ülkeden atılmasının ardından direnişin farklı unsurları iktidarı almak için birbirleriyle mücadeleye girişmiş ve sonunda Yunan İç Savaşı patlak vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Varşova Ayaklanması</span>

Varşova Ayaklanması, Polonya'daki Armia Krajowa birliklerinin Varşova'yı Alman işgalinden kurtarmak için gerçekleştirdiği, II. Dünya Savaşı'nın önemli operasyonlarından birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Prag Ayaklanması</span>

Prag Ayaklanması, Çek partizanlar tarafından II. Dünya Savaşı sırasında Prag'ı Alman işgalinden kurtarmak için yapılan bir girişimdir. Direniş 5 Mayıs 1945 tarihinde başladı. Ayaklanmayı bastıramayan Almanlar 8 Mayıs'ta geri çekilmeye başladılar. Ayaklanma bu açıdan başarılı oldu. Kızıl Ordu Prag'a girmeye başladı ve geride kalan Alman birliklerini ezdi.

<span class="mw-page-title-main">Armia Ludowa</span>

Armia Ludowa, Polonya'nın işgaline karşı olarak 1 Ocak 1944 tarihinde komünist ilkelere dayalı kurulmuş direniş örgütü. Sürekli olarak Sovyet partizanları ile iş birliği içerisindeydi.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz Rus partizanlar</span>

Bölge çok sık ormanlar ve bataklıklar içeren coğrafi yapısı ve Batı ile iletişimi sağlayan stratejik yapısı nedeniyle önemlidir. Belarusu komünistler Barbarossa Harekâtının ilk günlerinden hemen sonra direniş örgütlemeye başlamışlardır. Partizanların iddialarına göre işgal sırasında yapılan eylemler sonucunda 500.000 Alman ve işbirlikçi öldürülmüştür. Belarus'un Nazi işgali altında olduğu dönemde partizanların komutanlığını Panteleymon Ponomarenko yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">4. Waffen-SS Panzergrenadier Tümeni Polizei</span>

4. SS Tümeni "Polizei", Waffen-SS tümenlerinden bir tanesidir. II. Dünya Savaşı öncesinde parti liderlerini korumak amacıyla kuruldu. Savaşın başlamasıyla işgal edilen bölgelerde partizanlara karşı savaştı. Mücadele edilen partizanlar; Fransız Partizanları, Polonya Partizanları, Sovyet Partizanları ve Yunan Partizanları olarak sıralanabilir. Hatta partizanları yıldırmak için Yunanistan'da yapılan katliamlardan bir tanesi olan Distomo katliamını gerçekleştirdi. Ancak bu tümen sadece partizanlara değil düzenli ordulara karşı da savaştı. Nazi Almanyası'nın teslim olduğu Mayıs 1945 yılında Amerikan birliklerine teslim oldu.

<span class="mw-page-title-main">Birinci Polonya Ordusu</span>

Birinci Polonya Ordusu, Polonya Patriots Birliği'nin yoğun olarak taşrada yaşayan, defalarca başka yerlere nakledilen, kaçan ya da sürülen köylüler arasında yaptığı propaganda ile oluşturulmuş ordudur. 1944 yılında oluşturulmuş olan ordunun çoğunluğu Kızıl Ordu'nun Belarus Cephesi ile birlikte batıya doğru ilerledi.

<span class="mw-page-title-main">Witold Pilecki</span>

Witold Pilecki Polonyalı bir asker. İkinci Polonya Cumhuriyeti'nin sırasında Polonya Süvari Rittmeister rütbesine sahip olarak, Kasım 1939 yılında Alman işgali altındaki Polonya'da Gizli Polonya Ordusu direniş grubunun kurucusuydu. Şubat 1942 yılında kurulan yeraltı Anayurt Ordusu'nun bir üyesi idi.

Ypatingasis būrys veya Özel SD ve Alman Güvenlik Polisi Kadrosu (Litvanca: Vokiečių Saugumo policijos ir SD ypatingasis būrys, Lehçe: Specjalny Oddział SD i Niemieckiej Policji Bezpieczeństwa, also colloquially strzelcy ponarscy Vilnius Bölgesinde faaliyet gösteren ve "Litvanya'nın Sonderkommando eşdeğeri" olarak da adlandırılan yaklaşık 50 kişiden oluşan Litvanya'lı bir öldürme ekibi idi. Başta Litvanyalı gönüllülerden oluşan birlik, Alman hükûmeti tarafından kuruldu ve Einsatzkommando 9 ve daha sonra Sicherheitsdienst ve Sicherheitspolizei'ye bağlandı. Birimin büyüklüğü ile ilgili farklı tahminler bulunmaktadır. Polonya'lı tarihçi Czesław Michalski, Tadeusz Piotrowski'nin başlangıcında 100 gönüllü bulunduğunu iddia etmiştir. 118 kişinin ismi biliniyor, 20 üyesi ise cezalandırılmıştır. Alman polis ekibi ile birlikte, Ponary katliamına katılan ekip, Yaklaşık 70.000 Yahudi öldürülürken, Vilnius'tan gelen yaklaşık 20.000 Polonyalı ve 8.000 Rus Savaşı esiride öldürülenlerin arasında bulunuyor.

<span class="mw-page-title-main">Nazi Almanyası'nın Litvanya'yı işgali</span>

Litvanya'nın Nazi Almanyası tarafından işgali, 22 Haziran 1941'de Nazilerin Sovyetler Birliği'ni işgalinden, 28 Ocak 1945'te Memel Savaşı'nın sonuna kadar sürdü. İlk başta Almanlar, Alman gelişinden önce Litvanya'yı işgal eden baskıcı Sovyet rejiminden kurtarıcılar olarak karşılandı. Bağımsızlığı yeniden kurma veya bir miktar özerklik kazanma umuduyla Litvanyalılar Geçici Hükümetlerini örgütlediler. Bir süre sonra ise Litvanyalıların Almanlara karşı tutumları pasif direnişe dönüştü.

<span class="mw-page-title-main">II. Dünya Savaşı'nda partizan karşıtı operasyonlar</span>

II. Dünya Savaşı sırasında partizan karşıtı operasyonlar, çeşitli partizan direniş hareketlerine karşı yapılan temizlik operasyonlarıydı. II. Dünya Savaşı sırasında bu operasyonlar öncelikle işgalci Mihver Devletleri tarafından gerçekleştirildi, ancak savaşın değişen seyri ile Sovyetler Birliği ve Müttefik güçler de partizanlarla uğraşmak zorunda kaldılar.

Polonya-Litvanya ilişkileri, Mindaugas yönetimindeki Litvanya Büyük Dükalığı'nın Rus topraklarının bir kısmını ele geçirmesinden ve böylece o zamanlar parçalanmış Polonya Krallığı ile bir sınır kurmasından sonra 13. yüzyıldan kalmadır. Polonya-Litvanya ilişkileri daha sonra gelişti ve sonuçta iki devlet arasında kişisel bir birliğe yol açtı. 16. yüzyılın ortalarından 18. yüzyılın sonlarına kadar Polonya ve Litvanya, Avusturya, Prusya ve Rusya tarafından bölünmelerinin ardından dağılan bir devlet olan Lehistan-Litvanya Birliği'ni oluşturmak için birleşti. İki devlet Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra bağımsızlığını yeniden kazandıktan sonra, artan milliyetçi duygular nedeniyle Polonya-Litvanya ilişkileri giderek kötüleşti. Vilnius bölgesine yönelik rekabet eden iddialar, iki savaş arası dönemde silahlı çatışmalara ve ilişkilerin bozulmasına yol açtı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Polonya ve Litvanya toprakları hem Sovyetler Birliği hem de Nazi Almanyası tarafından işgal edildi, ancak Polonyalılar ve Litvanyalılar arasındaki ilişkiler düşmanca kaldı. II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından, hem Polonya hem de Litvanya kendilerini bir Sovyet uydu devleti olarak Polonya, bir Sovyet cumhuriyeti olarak Litvanya'nın Doğu Bloku'nda buldular. Komünizmin çöküşüyle iki ülke arasındaki ilişkiler yeniden kuruldu.

<span class="mw-page-title-main">Fırtına Harekatı</span>

Fırtına Harekâtı, Polonya direnişinin baskın gücü olan Polonya İç Ordusu tarafından işgalci Alman kuvvetlerine karşı II. Dünya Savaşı sırasında gerçekleştirilen bir dizi ayaklanmaydı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.