İçeriğe atla

Alaş (parti)

Alaş
Genel başkanAlihan Bökeyhan
Kuruluş tarihi1917
Kapanış tarihi1920
BölünmeAnayasal Demokrat Parti
MerkezAlaş-Qala, Alaş Otonomu
İdeoloji
Siyasi pozisyonMerkez, Merkez sağ
Resmî renkler      Beyaz, sarı ve kırmızı
Kazakistan, Rus Cumhuriyeti

Alaş (Kazakça: Алаш партиясы, Kırgızca: Алаш партиясы), Rus Cumhuriyeti ve Sovyet Rusya'daki bir siyasi parti ve kurtuluş hareketi. Bugünkü Kazakistan ve Rusya topraklarında Alaş Otonomu'nun iktidar partisiydi. Kazaklar ve Ruslar arasında eşit muameleyi ve Kazak topraklarındaki Rus yerleşiminin durdurulmasını savundular. Özellikle ilk modern organize siyasi Kazak ve Kırgız elit grubuydu.[1]

Alaş partisi, Rus kimliğini benimsemek yerine Kazak kimliğinin benimsenmesi için çalıştı. Batı laikliği ve İslam dünyasıyla bağlar, Rus İç Savaşı boyunca parti entelijansiyası ve Kazak seçkinleri arasındaki başlıca bölünme sorunlarıydı.[1]

Partinin Genel başkanı ve Alaş Otonomu'nun başkanı Alihan Bökeyhan'dı. Alaş partisinin kurulmasından önce, kendisi ve partinin diğer önemli üyeleri, bazı ilişkilerini sürdürdükleri liberal Anayasal Demokrat Parti üyesiydi.[1]

Alaş Partisi, 26 Ağustos 1920'de Bolşeviklerin Alaş Otonomu'nu işgal eden Beyaz Ordu'yu yenerek Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni kurmasıyla kapandı.

Etimoloji

"Alaş" kelimesi, Türk dillerinde aşiret, boy üyesi veya akraba anlamına gelir. Ancak bazı kaynaklara göre Alaş, "Kazak" ile eşanlamlı olarak da kullanılabilir. Kazak vakanüvis ve politikacı Qadyrgali Jalaiyr, genellikle Alaş'ı Kazak'ın yerine geçen kelime olarak kullanmıştır.

Partinin Orta Asya'daki tüm Türk halklarını birleştirerek bağımsız bir devlet kurma planları vardı. Bunun için Kazakların unvanlı bir millet olmasını istemediler, bu yüzden milletler arasında yeni bir Türk kimliği yaratarak Alaş kelimesini seçmeye karar verdiler. Ancak bu planları gerçekleşmedi. Kazak siyasetçi Mustafa Çokay, Alaş'ın ilk kongrelerini şu şekilde yorumladı: "Kongre, büyük Türk halklarını birleştirme ortak hedefiyle birliğimizi göstermek için sembolik bir sahne haline geldi".

Tarihçe

Kuruluşu

Ahmet Baytursun, Alihan Bökeyhan ve Mir Yakub Dulatoğlu

Parti, eski Anayasal Demokrat Parti üyeleri tarafından kurulmuş ve böylece partiyi Anayasal Demokratların haleflerinden biri yapmıştır. Şubat Devrimi'nden sonra Rusya zayıfladı ve Kazak seçkinleri bu anı bir parti kurmak için kullandı. 21-28 Temmuz 1917'de Orenburg'da düzenlenen tüm Kazak kongresinde parti kuruldu ve Rus Cumhuriyeti'nin federal parlamenter cumhuriyet olmasına karar verdikleri hükûmetin şekli gibi temel sorular yanıtlandı.

Alaş Partisi Aralık 1917'de kuruldu, partinin kuruluş bilgileri Qazaq dergisinde yayınlandı. Alaş, de facto bir Alaş Otonomu kurarak çoğu bölgede seçimleri kazandı.

Kazak ÖSSC'de Alaş

Ahmet Baytursun'un son fotoğraflarından biri.

Alaş Partisi'nin varlığı, 26 Ağustos 1920'de Bolşeviklerin Alaş Otonomu'nu işgal eden Beyaz Ordu'yu yenerek Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni kurmasıyla sona erdi. Ancak Kazak seçkinler, Kazakistan'ı geliştirmek için çalışmalara devam etmeye karar verdi. Eski üyelerden bazıları Sovyetler Birliği Komünist Partisi'ne katıldı.

Eski Alaş üyeleri okullar için çeşitli ders kitaplarını çevirmeye başladı. Kazakistan'da 1932-1933 yıllarında yaşanan kıtlık sırasında Kazak seçkinleri, propagandayı ve kıtlığın tamamen göz ardı edilmesini eleştirerek Sovyet siyasi sistemine karşı büyük protesto gösterdi ve Sovyetler Birliği hükûmetine iki mektup yazdılar. Birincisi Gabit Musirepov, Mansur Gataulin, Embergen Altynbekov, Mutash Dauletkaliev ve Kadir Kuanyshev'in 4 Temmuz 1932'de yazdığı "Beşin Mektubu" idi. İkincisi ise, Turar Rıskulov'un Josef Stalin'e yazdığı "J. V. Stalin'e Mektup" isimli mektubuydu.

1930'larda seçkinlerin çoğu yakalandı ve milliyetçi fikirleri desteklediği iddiasıyla Gulag'a gönderildi. 1935-1938 döneminde Kazak seçkinlerinin çoğu kurşuna dizildi.

Hatırası

4 Temmuz 2021'de, Kazakistan Cumhuriyeti'nin başkenti Astana'da Alaş Orda hareketinin liderleri Ahmet Baytursun, Alihan Bökeyhan ve Mir Yakub Dulatoğlu'un yer aldığı bir anıtın açılışı yapıldı.[2]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c Galick, David (29 Mart 2014). "Responding to the Dual Threat to Kazakhness: The Rise of Alash Orda and its Uniquely Kazakh Path". The School of Russian and Asian Studies. 18 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2015. 
  2. ^ tengrinews.kz (4 Temmuz 2021). "Памятник лидерам Алаш Орды установили в Нур-Султане". Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz (Rusça). 4 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan</span> Doğu Avrupa ve Orta Asyada yer alan egemen devlet

Kazakistan, resmî adıyla Kazakistan Cumhuriyeti, topraklarının büyük bölümü Orta Asya'da, küçük bir bölümü Doğu Avrupa'da yer alan bir ülkedir. Kazakistan, günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletinden biri olup Türk Devletleri Teşkilatı ve TÜRKSOY'un üyesidir. 2.724.900 km² yüzölçümü ile dünyanın en büyük dokuzuncu ülkesidir. Müslüman çoğunluklu ülkelerin ve Türk devletlerinin yüzölçümü bakımından en büyüğü, doğal kaynaklar bakımından da en zenginidir. Kazakistan Türk tarihinin önemli devletlerinden olan Saka, Hun, Göktürk, Kıpçak, Karahanlı, Altın Ordu gibi devletlerin merkez üssü; Kıpçak, Oğuz, Karluk gibi Türk boylarının beşiği olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan bayrağı</span> Ulusal bayrak

Kazakistan bayrağı (Kazakça: Қазақстан Республикасының мемлекеттiк туы, Qazaqstan Respublikasynyñ memlekettık tuy), Kazakistan Cumhuriyeti’nin ulusal ve resmî bayrağıdır.

<span class="mw-page-title-main">Türkistan Millî Özerk Hükûmeti</span> Eski bir Orta Asya Türk devleti

Türkistan Millî Özerk Hükûmeti, Türkistan Millî Muhtar Hükûmeti, 1917'de Rus devriminin meydana geldiği dönemlerde eski Hive, Hokant ve Buhara hanlıklarının topraklarının üzerinde özerkliğini ilan eden ve ileride diğer iki Türki bölgeyle birleşmeyi öngören hükûmet.

<span class="mw-page-title-main">Alaş Orda</span>

Alaş Orda, 1910'lu ila 1920'li yıllar arasında Kazakların ve Kırgızların ilan ettikleri bir devletin ve buna yol açan harekâtın adı. Resmen 1928 yılına kadar var olmuştur.

Kazakistan tarihi günümüzdeki Kazakistan'ın sınırları içinde kalan bölgelerin tarih öncesi zamanlardan günümüze kadar süregelen tarihidir.

<span class="mw-page-title-main">Millî Meclis (Azerbaycan)</span> Azerbaycan Cumhuriyetinin parlamentosu

Azerbaycan Cumhuriyeti Millî Meclisi - Azerbaycan Cumhuriyetinin anayasal devlet organı. Tek meclisli parlamentodur ve 125 milletvekilinden ibarettır. Milletvekilleri liste usulü çoğunluk sistemi, genel, eşit ve direkt seçim hukuk esasında hür, kişisel ve gizli oylama yolu ile 5 yıllık döneme seçiliyor.

Amanat ya da eski ismiyle Nur Otan, 850.000 üyesiyle Kazakistan'ın en büyük siyasi ve 1999 yılından beri iktidar partisidir. Partinin Genel başkanlığı görevini 26 Nisan 2022 tarihinden beri Yerlan Koşanov yürütmektedir.

<span class="mw-page-title-main">İşenalı Arabayev</span>

İşenalı Arabayev veya Eşenaalı Arabayoğlu (1882-1938) Türkolog, dil bilimci, Kırgız dil biliminin kurucusu.

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan Halk Partisi</span>

Kazakistan Halk Partisi eski adıyla Kazakistan Komünist Halk Partisi, Kazakistan'da bir siyasi partidir. Parti başkanı Aykin Kongirov'dur. Merkez Komite Sekreterleri Turgin Sidikov, Jambıl Ahmetbekov, Gauhar Nugmanova ve Viktor Smirnov'dur.

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan Komünist Partisi</span> Kazakistanda siyasî parti

Kazakistan Komünist Partisi Kazakistan Cumhuriyeti'nde eski Komünist Parti. Sovyet dönemi Kazakistan Komünist Partisi'nin halefi niteliğindedir. 1999 yılındaki genel seçimlerde % 17.7 oranında oy alarak Kazakistan meclisindeki en güçlü ikinci parti olmuştur.

Alaş kozgalışı, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Rusya İmparatorluğu'na karşı örgütlenen ulusal bağımsızlık hareketi.

<span class="mw-page-title-main">Alihan Bökeyhan</span>

Alihan Nurmuhammedoğlu Bökeyhan, Kazak siyasetçi ve yayıncıdır. 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyıl başında Kazak aydınlarının milliyetçi önderi.

Kazakistan Cumhuriyeti'nin başkenti Astana şehridir. Kazakistan her yıl 6 Temmuz'da Sermaye Günü'nü kutluyor.

Alaş yaylası dağı - Tuva Cumhuriyeti'nin Bay Tayga kojununda bir dağ.

<span class="mw-page-title-main">Kazak Cüzleri</span>

Cüz üç ana Kazak topluluklarının, Kıpçak Obası'nda kontrol ettikleri alanlara denir. Bu alanların büyük kısmı bugünkü Kazakistan sınırlarını kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1925'ten 1936'ya kadar var olan Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) içindeki Sovyetler Birliği'nin özerk bir Cumhuriyeti idi.

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan-Kırgızistan sınırı</span> Kırgızistan ve Kazakistan Bölgerini Ayırır

Kazakistan–Kırgızistan sınırı 1.212 kilometredir. Özbekistan ile olan üçlü sınır noktasından Çin ile olan üçlü sınır noktasına kadardır. Kırgızistan'ın başkenti Bişkek, bu sınırın 16 km (10m) güneyinde, Almatı ise sadece 29 km (18.4m) kuzeyinde kalmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Alaş Otonomu</span>

Alaş Otonomu 1917 ile 1919 yılları arasında, bugünkü Kazakistan Cumhuriyeti topraklarında bulunan bir Kazak devletiydi. Başkenti Semey, daha sonra "Alash-qala" olarak biliniyordu.

<span class="mw-page-title-main">Sovyet Orta Asyası</span> orta Asyadaki Sovyet Cumhuriyetleri

Sovyet Orta Asyası, Orta Asya'nın bir dönem Sovyetler Birliği tarafından kontrol edilen bölümünü ve Sovyet yönetiminin kontrol sağladığı zaman aralığını ifade eder (1918-1991). Orta Asya Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri (SSC) 1991'de bağımsızlıklarını ilan etti. Bölgesel kullanım açısından, bölgenin adı Rus İmparatorluğu sırasında kullanılan Rus Türkistanı ile neredeyse eş anlamlıdır. Sovyet Orta Asyası, mevcut sınırlar 1920'lerde ve 1930'larda oluşturulmadan önce birçok bölgesel bölünmeden geçti.

<span class="mw-page-title-main">2021 Kazakistan parlamento seçimleri</span>

Mazhilis'in üyelerini seçmek için 10 Ocak 2021'de Kazakistan'da parlamento seçimleri yapıldı. Pek çok uluslararası gözlemci, o dönemden bu yana yapılan seçimlerin hiçbirinin özgür ya da adil olmadığını düşünmesine rağmen, bu, Kazakistan'ın bağımsızlığından bu yana 8. yasama seçimiydi. 2021 yerel seçimlerine denk geldi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.