İçeriğe atla

Aksum Krallığı

Aksum Krallığı
መንግሥተ አኵስም
𐩱𐩫𐩪𐩣
Βασιλεία τῶν Ἀξωμιτῶν
MÖ 150-y. MS 960
{{{arma_açıklaması}}}
Axumite kralı Ebana'nın sikkesi
Aksum ve Güney Arabistan'dan 320'ye.
Aksum ve Güney Arabistan'dan 320'ye.
BaşkentAksum
Yaygın dil(ler)
Resmî din
Kıptî Ortodoks Kilisesi
HükûmetMonarşi
Necaşi 
• y. 100
Za Haqala (bilinen ilk)
• y. 940
Dil Na'od (son)
Tarihî dönemKlasik Antik Çağ'dan Erken Orta Çağ'a
• Kuruluşu
MÖ 150
7. yüzyıl
• Dağılışı
y. MS 960
Yüzölçümü
2.500.000 km2
Öncüller
Damot Krallığı
Günümüzdeki durumu

Aksum Krallığı (Tigrinya dili: መንግስቲ ኣኽሱም, ayrıca Aksumite İmparatorluğu olarak da bilinir), Günümüzde kuzey Etiyopya ve Eritre'de Tigray Bölgesi'nde yer alan kadim krallıktır.[1][2] Aksum imparatorlar, güçlü krallıklardı ve kendilerini kralların kralı, Aksum, Himyar, Raydan, Saba, Salhen, Tsiyamo, Beca ve Kuş'un kralı haline getirdiler.[3] Aksumitler tarafından yönetim M.S. 100 ile M.S. 940 yılları arasındaydı. Siyaset, Aksum kentinde yoğunlaşmıştı ve M.Ö. 4. yüzyılda ön-Aksumit Demir Çağı döneminden başlayarak büyüdü, M.S. 1. yüzyılda öne çıktı. Aksum, Roma İmparatorluğu ile Kadim Hindistan arasındaki ticari rotada önemli bir oyuncu oldu. Aksumit hükümdarlarının kendi Aksumit para birimlerini bastırmaları azalan Kuş Krallığı üzerindeki hegemonyalarını belirlemeleri yanında ticareti de kolaylaştırdı. Ayrıca Arap Yarımadası'ndaki krallık siyasetine düzenli olarak müdahil oldular ve nihayetinde bölge üzerindeki yönetimi Himyar Krallığı'nın fethi ile genişlettiler. Maniheizm peygamberi Mani (ö. MS 274) Aksum'u Pers, Roma ve Çin yanında zamanının dört büyük gücünden biri olarak görüyordu.[1][4]

Aksumitler, Hristiyanlık öncesi zamanlar dini amaçlara hizmet eden anıtsal steller dikmişlerdir. Bu granit sütunlardan biri yaklaşık 27 metre ile bu şekildeki yapılar arasında dünyanın en büyüğüdür.[5] Ezana hükümdarlığında Aksum Hristiyanlığı kabul etmiştir. 7. yüzyılda Mekke'den erken dönem Müslümanlar Kureyş kabilesinin zulmünden kaçarak bu krallığa iltica etmişlerdir, bu seyahat İslam tarihinde ilk hicret olarak bilinir.[6][7]

Krallığın kadim başkenti Aksum günümüzde kuzey Etiyopya'nın Tigray Bölgesi'nde bir kasabadır. Krallık, "Etiyopya" adını 4. yüzyılın başlarında kullandı.[8][9] Gelenek, Ahit Sandığı'nın bulunduğu ve Saba Melikesi Belkıs'ın ise yaşadığı yerin Aksum olduğunu iddia eder.[10]

Tarihi

Meroe'nin rakibi olan Aksum Krallığı'nın kökenleri Afrika kıtasında değil, Arabistan'dadır. MÖ 1000 yıllarında Yemen'de küçük fakat zengin devletler kurulmuştu. Bunlardan biri de, sanıldığına göre, Kral Süleyman dönemindeki Saba devletiydi. MÖ 7. yüzyılda Sami dilini konuşan bazı topluluklar nüfus artışı yüzünden Yemen'i terk edip Kızıl Deniz'in karşı kıyısına geçtiler ve Etiyopya yaylasının kuzeydoğu ucuna yerleştiler. Tarımla uğraşan bu toplumlar gelişerek yerli halkı egemenlikleri altına almayı başardılar. Yerli halk, yeni gelenlerin kültürünü ve dilini benimsedi.

Arabistan'dan gelen bu göçmenler zaman içerisinde güçlenerek, MS 100 yılı dolaylarında Eritre ve Etiyopya'nın kuzeyini kapsayan bölgede başkenti Aksum olan bir krallık kurmuştur. İlerleyen yıllarda doğuda Kızıldeniz limanlarını ve Güneybatı Arabistan'ı, kuzeyde de Nubiya topraklarını ele geçirerek geniş bir coğrafya da hakimiyet kurdular. Hellenistik Mısır'ın Aksum kralları üstünde büyük etkisi vardı. Bu bağıntı onların Hristiyanlığı kabul etmesinde rol oynadı. Din değişiminde baş rolü ise, MS 4. yüzyıl da, Frumentius (y. 300-380) adlı bir Suriyeli oynadı. İskenderiye patriği, Frumentius'u Aksum piskoposu görevine atamış, Aksum Kralı Ezana'nın 330 yılında Hristiyan dinine geçmesiyle Hristiyanlık ülkede kök salmaya başlamıştı. Bu nedenle Aksum Krallığı dünyadaki ilk Hristiyan devletlerden birisi olmuştur. Hristiyan Aksum yöneticileri Güney Arabistan'ın bazı bölgelerini 4. yüzyılda ele geçirdiler ise de daha sonra Persler tarafından geri püskürtüldüler. Bundan sonra Aksum devleti gerilemeye başladı. Mısır'ın Müslüman Araplar'ın eline geçmesiyle Kızıldeniz'den geçen ticaret yolları tıkandı. Krallık, göçebelerin saldırıları karşısında daha fazla dayanamadı ve çöktü. Ancak, siyasal, dinsel ve kültürel gelenekleri halk arasında devam etti ve Orta Çağ'da Etiyopya'nın iç bölgelerinde, yeniden canlılık kazandı.

Galeri

  • Dungur'un yeniden oluşturması.
    Dungur'un yeniden oluşturması.
  • En büyük Aksum dikili taşı, kırıldığı için devrilmiştir..
    En büyük Aksum dikili taşı, kırıldığı için devrilmiştir..
  • Aksum-dönemi Asmara'dan amfora.
    Aksum-dönemi Asmara'dan amfora.
  • Etiyopya'ya döndükten sonra Aksum Steli.
    Etiyopya'ya döndükten sonra Aksum Steli.
  • Ta'akha Maryam sarayının modeli.
    Ta'akha Maryam sarayının modeli.
  • Aslan kafası şeklinde Aksum su başlıkları.
    Aslan kafası şeklinde Aksum su başlıkları.
  • Figür başlı Aksum kavanozları.
    Figür başlı Aksum kavanozları.
  • Stel arazisinin altında bulunan mezarlar.
    Stel arazisinin altında bulunan mezarlar.
  • Kör Kapı mezarının girişi.
    Kör Kapı mezarının girişi.
  • Aksum'da Stelae Park.
    Aksum'da Stelae Park.
  • Gudit Stelae arazisinde küçük steller.
    Gudit Stelae arazisinde küçük steller.
  • Aksum'da bir başka stelae arazisi.
    Aksum'da bir başka stelae arazisi.
  • Lalibela'da açık Aksum stilinde inşa edilmiş bir Zagwe kilisesi.
    Lalibela'da açık Aksum stilinde inşa edilmiş bir Zagwe kilisesi.
  • Aksum altın sikkeleri.
    Aksum altın sikkeleri.
  • Aksum Steli ve harabeleri.
    Aksum Steli ve harabeleri.
  • Çölde Aksum Steli.
    Çölde Aksum Steli.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b The wealth of Africa - The kingdom of Aksum - Teachers’ notes 17 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. britishmuseum.org
  2. ^ Butzer, Karl W. (1981). "Rise and Fall of Axum, Ethiopia: A Geo-Archaeological Interpretation". American Antiquity. 46 (3). Cambridge University Press. ss. 471-495. doi:10.2307/280596. JSTOR 280596. 
  3. ^ Dr. Stuart Munro-Hay, [1] Aksum: An African Civilisation of Late Antiquity. Chap. 11, Inscription DAE 8
  4. ^ Daily Life in Aksum 16 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. eduplace.com
  5. ^ Brockman, Norbert (2011). Encyclopedia of Sacred Places, Volume 1. ABC-CLIO. s. 30. ISBN 978-1598846546. 11 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2019. 
  6. ^ "Archived copy" (PDF). 7 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2017. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 7 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2019. 
  8. ^ Stuart Munro-Hay (1991). Aksum: An African Civilization of Late Antiquity (PDF). Edinburgh: Edinburgh University Press. s. 57. 23 Ocak 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2013. 
  9. ^ Paul B. Henze, Layers of Time: A History of Ethiopia, 2005.
  10. ^ Raffaele, Paul (Aralık 2007). "Keepers of the Lost Ark?". Smithsonian Magazine. 4 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2011. 

Konuyla ilgili yayınlar

  • Bausi, Alessandro (2018). "Translations in Late Antique Ethiopia" (PDF). Egitto Crocevia di Traduzioni. Cilt 1. EUT Edizioni Università di Trieste. ss. 69-100. ISBN 978-88-8303-937-9. 4 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2019. 
  • Phillipson, David W. (1998). Ancient Ethiopia. Aksum: Its Antecedents and Successors. The British Museum Press. ISBN 978-0-7141-2763-7. 
  • Yule (ed.), Paul A. (2013). Late Antique Arabia Ẓafār, Capital of Ḥimyar, Rehabilitation of a 'Decadent' Society, Excavations of the Ruprecht-Karls-Universität Heidelberg 1998–2010 in the Highlands of the Yemen. Abhandlungen Deutsche Orient-Gesellschaft, vol. 29, Wiesbaden, pp. 251-4. ISBN 978-3-447-06935-9. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Aksum Krallığı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Etiyopya</span> Afrikanın doğusunda, Afrika Boynuzunda, bir devlet

Etiyopya veya Etyopya, resmî adıyla Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti Afrika Boynuzu'nda yer alan büyük bir Doğu Afrika ülkesi. Ülkenin başkenti yerel dilde "yeni çiçek" anlamına gelen Addis Ababa'dır. Sudan, Güney Sudan, Eritre, Cibuti, Somali ve Kenya, Etiyopya'nın komşularıdır. Afrika kıtasının en kalabalık ikinci ülkesidir.

<span class="mw-page-title-main">Aksum</span> batı Etiyopyada bulunan bir şehir

Aksum, batı Etiyopya'da bulunan bir şehir. Tigray'ın Mehakelegnaw Bölgesi'nde, Adwa dağlarının yamaçlarında bulunan şehrin enlemi ve boylamı 14°07′N, 38°44′E'dir. İsa'nın doğumundan sonra ortaya çıkan ve 7. yüzyıldan sonra bilinmeyen sebeplerden dolayı, büyük bir olasılıkla Etiyopya İmparatorluğu'nun iktidarı ülke merkezine taşımasından sonra, çöküş gösteren Aksum Krallığı'nın merkezi olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Belkıs</span>

Saba Melikesi Belkıs, günümüz Habeşistan (Etiyopya) veya Yemen'in olduğu topraklarda hüküm sürdüğü farz edilen, tarih öncesi Saba Krallığı'nın hükümdarıdır. Modern arkeoloji bu krallığın mevcudiyeti konusunda şüphecidir. Kitabı Mukaddes'te kraliçenin isminden bahsedilmez. Habeş kültüründe "bu şekilde değil, böyle değil" gibi anlamlara gelen Makeda ismiyle anılır. İslam kültüründe Belkıs olarak bilinir. Ayrıca bazı kaynaklarda Lilith, Nikaule veya Nicaula (Nikola) olarak da geçer.

<span class="mw-page-title-main">Osroene</span> MÖ 132-MS 244 arası var olan Mezopotamya devleti

Osroene veya Osrhoene Yukarı Mezopotamya'da eski bir bölge ve devletti. Başkentinin "Edessa Krallığı" olarak da bilinen Osroene Krallığı, M.Ö. 2. yüzyıldan MS 3. yüzyıla kadar var olmuş ve Abgarid hanedanı tarafından yönetilmiştir. Genellikle Partlarla ittifak yapan Osroene Krallığı, MÖ 132'den MS 214'e kadar tam bağımsızlığını sağlamak için yarı özerkliğe sahipti.. Arap kökenli bir hanedan tarafından yönetilse de, krallığın nüfusu ağırlıklı olarak Arami'ydi ve Yunan ve Part karışımıydı. Ayrıca, Edessa'da bazı Arap kültleri de onaylanmış olsa da, şehrin kültürel ortamı, güçlü Part etkilerinin yanı sıra temel olarak Aramice idi.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan Krallığı</span>

Ermenistan Krallığı, aynı zamanda Büyük Ermenistan Krallığı, veya basitçe Büyük Ermenistan, bazen Ermeni İmparatorluğu olarak da anılır, Antik Çağ'da bir monarşiydi. Hristiyanlığı devlet dini olarak kabul eden ilk devlettir. MÖ 321'den MS 428'e kadar varlığını sürdürmüştür. Tarihi, üç kraliyet hanedanı tarafından birbirini takip eden saltanatlara bölünmüştür: Orontid, Artaxiad ve Arsacid (52-428).

Arap Yarımadası'ndaki Yahudi kabileler, İslam'dan önce Arap Yarımadası'nda yaşamını sürdürmüş Mizrahi Yahudi gruplarıydı. Bu kabilelerin atalarının İbrani olup olmadığı yüzde yüz belli değildir. Yahudi geleneğinde Rehabitler gibi göçebe kavimlerin antik zamanlarda Yahudiliğe geçtiğinden bahsedilir.

<span class="mw-page-title-main">Etiyopya'nın bölgeleri</span>

Etiyopya, etnik kökene dayalı 9 yönetim bölgesine ayrılmıştır. Bu bölgelerin yerel ismi kilildir.. Bu bölgelerden ayrı 2 özel yönetimli şehir bölgesi de yönetim bölgeleri içinde sayılır. Bu 11 bölge şunlardır:

  1. Addis Ababa*
  2. Afar
  3. Amhara
  4. Benishangul-Gumuz
  5. Dire Dawa*
  6. Gambela
  7. Harari
  8. Oromia
  9. Somali
  10. Güney Ulusları ve Halkları Bölgesi
  11. Tigray
<span class="mw-page-title-main">Ebrehe</span> Yemen kralı

Abraha (Abreha olarak da yazılır, aynı zamanda Araplarda Ebrahah el-Aşram olarak da bilinir, bir Aksum generalidir ve sonradan Aksum Krallığı'nın Güney Arabistan genel valisi olarak hüküm sürer; büyük ölçüde Aksumi desteğine dayanması ve krallığını Aksum adetleri ve dini ile yönetmesine rağmen, kendisini Himyar'ın Kralı ilan eder. Abraha, MS 531 den MS 555 'e kadar günümüz Arabistan ve Yemen'inin çoğunu yönetir.

<span class="mw-page-title-main">Almaqah</span>

Almaqah veya Almuqh günümüz Yemen'inde hüküm sürmüş olan Saba Krallığı'nın etkisi altında kalan bölgelerde tapıldığı bilinen ay tanrısının ismi. Daha sonra Etiyopya ve Eritre'de Aksum krallığı haline gelen Damot krallığında da ona tapınıldı.

<span class="mw-page-title-main">Damot Krallığı</span>

Damot Krallığı milattan önce ilk bin yıl içerisinde Kuzey Etiyopya (Tigray) ve bugünün Eritre topraklarında varlık gösteren antik bir devletti. Bölgede yapılan çok az sayıdaki bilimsel araştırma çalışması ve arkeolojik kazılar nedeniyle, Damot Krallığı'nın Aksum Krallığı'ndan önce çöküp çökmediği ya da yerini doğrudan Aksum Krallığı'na bırakıp bırakmadığı bilinmemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kaleb</span>

Kaleb ya da Ella Asbeha antik Aksum Krallığı'nın en önemli necaşilerinden biridir. Yaklaşık milattan sonra 517 yılından ölümüne değin Aksum tahtında kalan Kaleb, Güney Arabistan'a yaptığı büyük sefer ile bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Ayla-Axum amforaları</span>

Ayla-Axum amforaları, antik Kızıldeniz ticaretinde kullanılmış, Etiyopya kökenli olduğu bilinen bir amfora çeşididir.

<span class="mw-page-title-main">Etiyopya tarihi</span>

Etiyopya tarihteki en eski ülkelerden birisidir. Etiyopya'nın diğer adı "Habeşistan" olup köleler ülkesi anlamına gelir. Tarihi tarih öncesi dönemlerdeki Lucy'nin bulunmasına kadar uzanır. Antik çağlarda Aksum Krallığı kurulmuş ve ülkede Hristiyanlık yayılmıştır. 7. yüzyılda Müslümanlar, Habeşistan'a hicret etmiştir. Çağdaş Etiyopya 2 kez işgale uğramıştır ve komünizmi benimsediği dönem de olmuştur.

Etiyopya Halkın Devrimci Demokratik Cephesi, Etiyopya'da eski bir sosyalist siyasi ittifaktı. EPRDF, Tigray Halk Kurtuluş Cephesi (TPLF), Amhara Demokrat Partisi (ADP), Oromo Demokrat Partisi (ODP) ve Güney Etiyopya Halkın Demokratik Hareketi (SEPDM) olmak üzere dört siyasi partiden oluşuyordu. Etiyopya Demokratik Halk Cumhuriyeti'nin devrilmesine öncülük ettikten sonra, 1991'den 2019'a kadar Etiyopya siyasetine egemen oldu.

<span class="mw-page-title-main">İlk veba salgını</span> veba salgınları serisi, 541-767

İlk veba salgını, Yersinia pestis bakterisinin neden olduğu bulaşıcı hastalık olan vebanın ilk Eski Dünya salgınıdır. Erken Orta Çağ Pandemisi olarak da adlandırılan bu hastalık, 541'de Justinianus Veba Salgını ile başladı ve 750 veya 767'ye kadar devam etti; Justinianus Veba Salgını'nı takip eden en az on beş veya on sekiz büyük veba dalgası tarihsel kayıtlardan tespit edilmiştir. Pandemi, en şiddetli ve en sık Akdeniz Havzası'nı etkiledi, ancak Yakın Doğu ve Kuzey Avrupa'yı da etkiledi. Doğu Roma imparatoru I. Justinianus'un adı bazen Geç Antik Çağ'daki tüm veba salgınları dizisinin yanı sıra 540'ların başlarında Doğu Roma İmparatorluğu'nu vuran Justinianus Vebası için de kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Tigray Halk Kurtuluş Cephesi</span>

Tigray Halk Kurtuluş Cephesi (TPLF), Etiyopya'da eski bir sosyalist siyasi parti idi. Parti, 18 Şubat 1975 tarihinde Tigray Bölgesi'nde kurulmuş olup Etiyopya İç Savaşı sırasında önde gelen muhalif silahlı gruplardan biriydi. Etiyopya Demokratik Halk Cumhuriyeti'nin devrilmesine öncülük ettikten sonra, Etiyopya Halkın Devrimci Demokratik Cephesi'nin bir parçası olarak 1991'den 2018'e kadar Etiyopya siyasetine egemen oldu.

<span class="mw-page-title-main">Yemen'de Hristiyanlık</span>

Yemen'de Hristiyanlık İslam ve Hinduizm'den sonra en yaygın olan bir azınlık dinidir. Yemen seküler bir devlet değildir. İslam'dan ayrılmak, başka bir dine geçmek, farklı bir dinin ibadethanesini inşa etmek anayasa ve kanunlarda tanınan bir hak değildir. Bu yüzden Hristiyanların sayısı çok da artmamaktadır. Ölüm cezalarına rağmen 2015 yılında yapılmış bir araştırmaya göre 400'e yakın Yemenli Müslümanın Hristiyanlığa geçtiği belirtilmektedir. Yemenlilerin kaynaklarına göre Yemen'de 25.000 Hristiyan bulunmaktadır fakat BBC, Birleşmiş Milletler ve Dünya Hristiyanlık Veritabanı'nın kaynaklarına göre Yemen'de 41.000 civarında Hristiyan bulunduğunu iddia etmiştir. Aden kentinde 3 tane kilise bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Aksum'lu Ezana</span>

Ezana, daha önce şu anda Eritre ve Etiyopya topraklarında bulunan eski bir krallık olan Aksum Krallığı'nın hükümdarıydı. Kendisini "Saba ve Salhen, Himyar ve Dhu-Raydan kralı" olarak tanımlamıştır. Geleneksel olarak Ezana'nın daha çocukken babası Ella Amida'nın (Ousanas) yerine kral olduğu ancak annesi Sofya'nın onun yerine yaşı gelinceye kadar naiplik yaptığı kabul edilir. MS 350 yıllarında Kuş Krallığı'nı fethetmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Seyf ibni Zi Yazan</span>

Ebu Murra Sayf bin Dhī Yazan al-Himyarī MS 516 ile 578 yılları arasında yaşamış, Güney Arabistan'daki Aksum egemenliğine son vermesiyle tanınan yarı efsanevi bir Himyar kralıdır.

Ebu Kerib Es'ad Kâmil, kısaca Ebu Kerib, Himyer Krallığı'nın kralıydı. MS 390'dan 420'ye kadar Yemen'i yönetmiş, babası Melikikerib Yuhamin ile birlikte hükümdarlık yaptıktan sonra 400'de tek başına hükümdar olmuştur. Ebu Kerib bazı kaynaklarda Arap Yarımadası'nın Yahudiliğe geçen ilk kralı olarak gösterilir, ancak çağdaş tarihçiler bu din değiştirmeyi babasına atfetmişlerdir. Ebu Kerib ayrıca Kâbe'yi kisve ile örten ilk kişi olarak kabul edilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.