Aksaray
| Aksaray | |
|---|---|
Şehir | |
 Aksaray'ın Türkiye'deki konumu | |
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | İç Anadolu Bölgesi |
| İl | Aksaray |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Evren Dinçer (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 4.606 km² |
| Rakım | 980 m |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 68100 |
| Alan kodu | 382 |
| ISO 3166 kodu | TR-68 |
| Plaka kodu | 68 |
Resmî site Aksaray Belediyesi | |
Aksaray, Aksaray ilinin şehir merkezidir.
Tarihçe
Aksaray'ın tarihi antik dönemlere kadar uzanmaktadır. Hititler devrinde Garsaura adıyla anılan yerleşim, son Kapadokya kralı Archelaos tarafından yeniden inşa edildi. Şehri yeniden inşa edilen krala nispetende kente Archaleis adı verildi.[1] Kapadokya Krallığı'nın son bulmasıyla yerleşim Roma topraklarına katıldı. Klavdiyus döneminde Roma kolonisi olan yerleşimden Colonia Archelais adıyla bahsedildi.[2] Roma'nın ikiye ayrılmasıyla Bizans idaresine geçen yerleşim 1078 sonrasında civar yerleşimlerle birlikte Selçuklu hakimiyetine girdi. Selçuklular tarafından Kutalmışoğlu'nun idaresine verilen yerleşim daha sonra yeni kurulan Anadolu Selçuklu Devleti topraklarına katıldı. Sultan II. Kılıç Arslan tarafından 1170 yılında şehir yeniden imar edilmiş ve yaptırdığı saray nedeniyle de yerleşim "Aksaray" adını almıştır. Sultanın çoğunlukla şehirde yaşaması ve Sultan tarafından kente askeri tesisler inşa edilmesi nedeniyle de Dârüzzafer, Dârürribât ve Dârülcihâd unvanları da verildi.[3]
Anadolu Selçuklu Devleti'nin zayıflamasıyla yerleşim Karamanoğulları Beyliği egemenliğine geçti. Bir süre Eretna Beyliği ve Karamanoğulları arasında el değiştirdi. 1399 yılında Osmanlı idaresine geçen yerleşim 1402 Ankara Muharebesi sonrasında yeniden Karamanoğulları topraklarına katıldı. Karamanoğlu-Osmanlı mücadelesi sonrasında 1468'de kesin olarak Osmanlı hakimiyetine geçti. Yerleşim Osmanlı-Karamanoğlu mücadelesinde büyük tahribata uğradığı gibi Osmanlı'nın egemen olmasıyla nüfusun önemli kısmi İstanbul'a nakledilmiştir. Zorunlu iskana tabi tutulan bu kitlelerin yerleşimiyle İstanbul'daki günümüz Aksaray semti kurulmuştur.
1530 yılı Osmanlı kayıtlarında Karaman Eyaleti'nin Niğde Sancağına bağlı müstakil bir liva olan Aksaray'da 37 mahalle bulunmakta olup, tahminen bu tarihte yerleşimde 5000-6000 arasında nüfus bulunmaktaydı. Osmanlı'nın ilk resmi nüfus sayımı sadece erkek nüfusun tespit edilmesi için yapılmış olup, bu sayıma göre Aksaray merkezde 2.322 erkek bulunmaktaydı. 19. yüzyıl ortalarında yerleşimden Niğde sancağına bağlı bir kaza olarak bahsedilmiştir. 1868-69 tarihli salnamede yerleşimde 1020 hane bulunduğu kayda geçmiştir.[4] Cumhuriyetin ilk yıllarıyla kurulan il teşkilatının merkez ilçesi oldu. 1933 yılında Aksaray ilinin kaldırılmasıyla yeniden Niğde ilinin bir ilçesi oldu. 1989'da çıkarılan 3578 sayılı kanunla Aksaray ili yeniden kurulmasıyla bu ilin merkez ilçesi konumuna geldi.
Nüfus
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| Aksaray merkez ilçesi | |||
| 1927[5] | 71.577 | 7.339 | 64.238 |
| Aksaray ilçesi (Niğde) | |||
| 1935[6] | 78.732 | 8.344 | 70.388 |
| 1940[7] | 87.657 | 9.144 | 78.513 |
| 1945[8] | 94.802 | 9.558 | 85.244 |
| 1950[9] | 109.908 | 10.966 | 98.942 |
| 1955[10] | 123.701 | 14.345 | 109.356 |
| 1960[11][a] | 119.888 | 19.979 | 99.909 |
| 1965[12] | 135.756 | 24.414 | 111.342 |
| 1970[13] | 151.364 | 30.138 | 121.226 |
| 1975[14] | 179.947 | 45.564 | 134.383 |
| 1980[15] | 203.229 | 62.927 | 140.302 |
| 1985[16] | 230.250 | 81.056 | 149.194 |
| Aksaray merkez ilçesi | |||
| 1990[17][b] | 189.256 | 90.698 | 98.558 |
| 2000[18] | 236.560 | 129.949 | 106.611 |
| 2007[19] | 244.036 | 151.164 | 92.872 |
| 2008[20] | 251.628 | 161.323 | 90.305 |
| 2009[21] | 259.469 | 171.423 | 88.046 |
| 2010[22] | 262.581 | 176.504 | 86.077 |
| 2011[23] | 266.962 | 182.339 | 84.623 |
| 2012[24] | 270.528 | 186.599 | 83.929 |
| 2013[25] | 273.999 | 189.977 | 84.022 |
| 2014[26] | 278.171 | 195.990 | 82.181 |
| 2015[27] | 283.063 | 202.336 | 80.727 |
| 2016[27] | 293.631 | 213.088 | 80.543 |
| 2017[27][c] | 289.778 | 220.459 | 69.319 |
| 2018[27] | 295.351 | 223.166 | 72.185 |
| 2019[27] | 301.661 | 231.302 | 70.359 |
| 2020[27] | 308.393 | 239.002 | 69.391 |
| 2021[27] | 315.222 | 247.147 | 68.075 |
| 2022[27] | 319.865 | 253.113 | 66.752 |
İklim
Aksaray İli orta iklim kuşağında olup, soğuk, karasal iklim tipine sahiptir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlıktır. Yağışlar genellikle ilkbahar ve kış aylarında görülmektedir.[28]
 Aksaray iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 19,4 | 21,6 | 29 | 31,8 | 33,8 | 36,9 | 40 | 38,8 | 36,5 | 32,8 | 26,2 | 22 | 40 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 5,4 | 7,2 | 12,4 | 17,9 | 22,8 | 27 | 30,5 | 30,4 | 26,5 | 20,6 | 13,5 | 7,6 | 18,5 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −3,6 | −2,4 | 1,2 | 5,5 | 9,5 | 12,9 | 16 | 15,6 | 11,1 | 6,6 | 1,7 | −1,6 | 6 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −26,4 | −29 | −19 | −7,5 | −0,2 | 2,9 | 6,8 | 5,9 | 1 | −6 | −14 | −21,9 | −29 |
| Ortalama yağış (mm) | {{{Ocak or yağış}}} | 34 | 40,2 | 46,9 | 40,8 | 25,2 | 6,1 | 3,8 | 8,4 | 26,1 | 32,2 | 43,4 | 345,7 |
| Kaynak: Türkiye Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü[29] | |||||||||||||
İlgi çekici yerler
Şehir merkezinde bulunan tarihî eserler Selçuklu, Karamanoğulları ve cumhuriyet dönemine aittir. Anadolu Selçuklu döneminden kalan Eğri Minare, Kılıçarslan Hamamları, Selçuklu köprüleri vardır.
Karamanoğulları döneminden ise Karamanoğlu Camii (Ulu Cami) ve Zinciriye Medresesi kalmıştır.
Cumhuriyetin ilk döneminin en güzel mimari örnekleri bulunan Aksaray'da dönemin Aksaray Valisi Abdullah Sabri Karter tarafından yaptırılan birçok eser vardır. 1920'lerde tamamlanan Aksaray Hükümet Konakları, Aksaray Vali Konağı, Aksaray Milli Kütüphanesi, Azmi Milli Un Fabrikası cumhuriyet dönemi mimarlığının en güzel ve özgün örneklerindendir. Bu eserlerin tamamı şehir merkezinde bulunmaktadır.
Hasan Dağı Aksaray ile Niğde arasında şehirden görülebilen 3.000 metrelik bir yanardağdır. Kentin çevresinde ayrıca höyükler yer alır. Aşıklı Höyük Aksaray şehrinin doğusunda 25 km bir mezar höyüğüdür. Diğer bir höyük, Acemhöyük, Aksaray şehrinin kuzey batısında 18 km bir Erken Tunç Çağı yerleşimidir.
Helvadere kasabasındaki antik Roma ve Bizans şehri Nora da Aksaray şehir merkezine yakındır.
Ihlara, Aksaray şehrinden 40 km uzaklıkta bir kanyondur. Ihlara kanyonunda 9. yüzyıl ve öncesinden kalma vadi duvarlarına oyulmuş ve freskler ile süslenmiş antik kiliseler vardır. Şehirdeki Ervah mezarlığında 14. yüzyıl İslam alimi Somuncu Baba ve müderris Cemaleddin Aksarayi'nin mezarları vardır. Zincirye Medresesi, 1345'te Karaman beyi tarafından yaptırılan, tipik bir Selçuklu kapılı medresedir.
Karamanoğlu Camii, şehir merkezinde bulunan büyük bir camidir. Eğri Minare, I. Alâeddin Keykubad'ın yönetimi altında inşa edilmiş bir Selçuklu Türk minaresi 1221–1236'dır. Yüksek Kilise, şehirden 3 km sarp bir kayanın üzerinde yer alır.
Ekonomi
Aksaray ilinin ekonomisi, toplam il işgücünün %70'ini oluşturan tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Arpa, şeker pancarı, incir, mısır, patates, soğan, fasulye, keten, kenevir, üzüm ve elma bölgenin başlıca ürünleri olup, buğday üretimi en baskın olanıdır. Tarımın yanı sıra geleneksel ekonominin bir parçası olarak halı ve kilim dokumacılığı da yapılmıştır. Kentte sanayi işletmeleri de vardır.[30]
Ihlara Vadisi ve Kapadokya'nın diğer turistik yerleri yakındır.
Belediye başkanları
Osmanlı dönemi
| № | Şehremini | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi |
|---|---|---|---|
| 1 | Kuddisi Çorakçı | 1913 | 1917 |
| 2 | Mehmet Sueri | 1917 | 1923 |
Cumhuriyet dönemi
| № | Belediye Başkanı | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi | Parti | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Mehmet Sueri | 1923 | 1927 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 2 | Ali Kavurmacıoğlu | 1927 | 1928 | ||
| 3 | Hadi Arıbaş | 1928 | 1933 | ||
| 4 | Selehattin Gedik | 1933 | 1934 | ||
| 5 | Muhittin Perek | 1934 | 1938 | ||
| 6 | İbrahim Hilmi Perek | 1940 | 1942 | ||
| 7 | Bayram Ali Gürün | 1942 | 1950 | ||
| 8 | Ahmet Kadıoğlu | 1950 | 1954 | Demokrat Parti | |
| 9 | Sadi Uluırmak | 1954 | 1958 | ||
| 10 | Ziya Durakoğlu | 1960 | 1961 | Bağımsız | |
| 11 | Mehmet Dalkılıç | 1963 | 1973 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 12 | Muhammet Taki Tatlıpınar | 1973 | 1980 | Adalet Partisi | |
| 13 | Güner Orbay | 1980 | 1982 | Bağımsız | |
| 14 | Fahri Büktel | 1982 | 1984 | ||
| 15 | Mehmet Emin Gürün | 1984 | 1989 | Anavatan Partisi | |
| 16 | Memiş Akın | 1989 | 1994 | Sosyaldemokrat Halkçı Parti | |
| 17 | Ahmet Er | 1994 | 1998 | Refah Partisi | |
| 1998 | 1999 | Fazilet Partisi | |||
| 18 | Osman Ertuğrul | 1999 | 2004 | Milliyetçi Hareket Partisi | |
| 19 | Nevzat Palta | 28 Mart 2004 | 4 Nisan 2014 | Adalet ve Kalkınma Partisi | |
| 20 | Haluk Şahin Yazgı | 4 Nisan 2014 | 15 Nisan 2019 | ||
| 21 | Evren Dinçer | 15 Nisan 2019 | Görevde | ||
Kaynak:[31]
Notlar
Kaynakça
- ^ Şahin, İ., Aksaray. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 2, S:291-292, 1989. URL:http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=020291&idno2=c020268#1 20 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-12-05
- ^ Özkan, S., Aksaray İli Arkeoloji Araştırmalarına Toplu Bir Bakış.Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Tarih İncelemeleri Dergisi, 1994. URL:http://tid.ege.edu.tr/dosyalar/IX_1994/TIDIX-1994-06.pdf 20 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim: 2016-12-05
- ^ İnbaşı, M., “XVI. Yüzyıl Başlarında Aksaray Şehri”. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Edebiyat Bilimleri Dergisi,Sayı:24, Erzurum-1997. URL:http://www.atauni.edu.tr/inbasi-m-xvi-yuzyil-baslarinda-aksaray-sehri-ataturk-universitesi-fen-edebiyat-fakultesi-edebiyat-bilimleri-dergisi-sayi-24-erzurum-1997-s-179-188 27 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-12-05
- ^ Kaya, M., XX. Yüzyıl Başlarında Niğde Sancağı’nın Nüfusuna Dair. Türkiyat Araştırmaları Dergisi,. URL:https://web.archive.org/web/20180427065033/http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/download/325/315. Erişim: 2016-12-05
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1935). "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). tuik.gov.tr. 10 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ağustos 2022.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f g h
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Merkez Nüfusu - Aksaray". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Aksaray Merkez Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "aksaraybld.iklim". 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme2016/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=AKSARAY[]
- ^ "Aksaray Belediyesi". www.aksaray.bel.tr. 14 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2021.
- ^ "Eski Başkanlar". 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2024.
Dış bağlantılar
- Aksaray Belediyesi18 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Aksaray Valiliği12 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Aksaray YerelNET 20 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
