Akpınar, Borçka
| Akpınar | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Akpınar Akpınar'ın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Borçka |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 232 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08400 |
Akpınar, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Akpınar köyünün eski adı Arhva’dır.[2] Gürcüce bir ad olan Arhva (არხვა), Türkçeye aynı biçimde girmiştir. Nitekim 1835 tarihli nüfusu defteri ile 1876 Trabzon vilayeti salnamesi ve Artvin vilayeti üzerine 1927’de yayımlanan bir kitapta Arhva (آرخوا) olarak geçer.[3][4][5] 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Artvin bölgesine hakim olan Ruslar ise, 1886 tarihli nüfus sayımında köy Arhoa (Архоа) olarak kaydedilmiştir.[6]
Arhva, tarihsel Klarceti bölgesinde yer alan Murgul Vadisi'nin yerleşim yerlerinden biridir. Köydeki kilise kalıntısına bakarak buranın Osmanlı dönemi öncesine ait eski bir yerleşme olduğu söylenebilir.[7] Osmanlılar köyü, 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirdi. Osmanlı döneminde Arhva, Çıldır Eyaleti sınırları içinde bulunuyordu. Osmanlı Devleti'nin askere alma ve vergi belirleme amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında da bu eyalete bağlı Livana livasının bir köyüydü. Bu liva içinde Artvin ve Murgul kazalarını kapsayan nüfus defterine göre Arhva'da 77 hanede 212 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi sadece erke nüfusunu saptadığından köyün toplam nüfusu için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Arhva'nın nüfusunun yaklaşık 424 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Bu tarihte Arhva'nın büyük bir köy olduğu görülmektedir. Köyün nüfusunun Gürcülerden oluştuğu 1886 yılındaki nüfus tespitinden anlaşılmaktadır.[3]
Osmanlı Devleti'nin 1867 yılında vilayet sistemine geçmesinin ardından Arhva, Trabzon Vilayeti içinde Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının bir köyüydü. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre nüfusu 50 hane ve 142 kişiden oluşuyordu. Salnamede belirtilmemiş olmakla birlikte, bu tarihte de Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı Arhva'nın toplam nüfusunun yaklaşık 284 kişiden oluştuğu söylenebilir. 1835 yılına göre nüfusunun bu kadar azalmış olması açıklamaya muhtaçtır. Bir olasılık köyün sınırları değişmiş olabilir.[6][8]
Arhva, yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusya'nın eline geçti. Rusların 1886 tarihli nüfus sayımı sırasınd köy, Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazaya bağlı kazasına bağlı Kartla nahiyesinin köylerinden biriydi. Köyün nüfusu, tamamı Gürcü olan ve 9 hanede yaşayan 34 kişiden oluşuyordu. Arhva köyünün önceki nüfus sayılarına bakarak adeta boşaldığı görülmektedir. Köyün nüfusunun Osmanlı ülkesine göç ettiği anlaşılmaktadır. Arhva köyü Vaşlovani, Kantsalie, Şuğlieti ve Şua Sopeli adlı mahallelerden meydana geliyordu.[6][9] Nitekim 93 Harbi sonrasında Arhva’dan göçen Gürcüler bugün Sakarya ilinde Kızanlık ve Servetiye adlı köylere yerleşmiş ve b köylere Arhva adını vermişlerdir.[10][11]
Arhva, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusya'nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükûmetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye'ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de imzaladığı Moskova Antlaşması'yla Arhva köyünü de kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[12]
Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespitine göre Borçka kazasına bağlı Murgul nahiyesinde yer alıyordu. Bu sırada 23 hanede 83 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[13] Arhva Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Sülüklü, sonra Akpınar olarak değiştirildi. Ertesi yılki nüfus tespitinde köyün nüfusu 27 hanede yaşayan 127 kişiden oluşuyordu. Muvahhid Zeki’nin 1927 tarihli Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı kitabında verdiği bilgiye göre, Arhva’nın sakinleri ikişer katlı evlerde yaşıyordu. Zemin kısmı kâgir olan evlerin bu katı ahır olarak kullanılıyordu. Köyün nüfusu dindar olmakla birlikte hurafelere itibar etmiyordu. Son derece çalışkan olan köyün halkı asıl olarak tütün ve mısır, bir miktar da buğday ve arpa yetiştiriyordu. Köyde buğdaydan sonra mısır ekilerek iki kez ürün alınıyordu.[14]
Son tespite (2018) göre köyde 192’si erkek ve 173’ü kadın olmak üzere 365 kişi yaşamaktadır.[15]
Akpınar köyünde yapılış tarihleri tespit edilemeyen eski bir kilise ile eski bir caminin varlığı bilinmektedir. Kilise köyün kuzey kısmında bulunuyordu. Köy kilisesi olan yapı zaman içinde tamamen yıkılmıştır. Kitabesi bulunmayan caminin ise, Muvahhid Zeki’nin verdiği bilgiye göre üç yüz yıllık olduğu tahmin ediliyordu.[7][16]
Coğrafya
Akpınar köyü, Artvin il merkezine 40 km, Borçka ilçe merkezine 8 km uzaklıktadır.[17] Akpınar Borçka kasabasının güney batısında, Çoruh Nehri'ne dökülen Murgul Çayı kıyısında yer alır. Borçka ilçesinin Murgul ilçesiyle sınır bölgesinde bulunan köy, eskiden Murgul ilçesi sınırları içinde kalıyordu. Mugul kasabasına daha uzak bir noktada yer alan Akpınar, sonradan Borçka ilçesine bağlanmıştır. Köy Borçka ilçesine bağlanmış olmakla birlikte aslında coğrafi olarak Murgul vadisinin köylerinden biridir. Murgul vadisi ise, Murgul Çayı’nın doğduğu Kabaca köyünden başlayıp Çoruh Nehri’ne katıldığı Taraklı köyünde son bulur. Çoruh Nehri üzerinde kurulan Borçka Barajı’nın sularının dolmasıyla birlikte Akpınar, akarsu kıyısındaki bir köyden ziyade göl kıyısındaki köye dönüşmüştür. Ormanlık bir alanda bulunan Akpınar zengin bir bitki örtüsüne sahiptir.
Muvahhid Zeki’nin 1927 tarihli Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı kitabında verdiği bilgiye göre, Murgul kasabasına iki saat, Borçka kasabasına bir saat mesafede olan Arhva'nın arazisi dağlık ve ormanlıktı. Havası nemliydi ve yazın sıtmaya yol açıyordu.[16]
Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 232[1] |
| 2020 | 230[1] |
| 2019 | 227[1] |
| 2018 | 365[1] |
| 2017 | 238[1] |
| 2016 | 197[1] |
| 2015 | 151[1] |
| 2014 | 201[1] |
| 2013 | 207[1] |
| 2012 | 199[1] |
| 2011 | 230[1] |
| 2010 | 233[1] |
| 2009 | 249[1] |
| 2008 | 246[1] |
| 2007 | 283[1] |
| 2000 | 264[17] |
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Borçka Akpınar Köy Nüfusu". Nufusune.com. 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913, s. 147" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Haziran 2021.
- ^ a b Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 40 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 352, ISBN 975-7871-07-9.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 120". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2019.
- ^ a b c "Artvin kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 25 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
- ^ a b Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 130, ISBN 9789941478178.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 353, ISBN 975-7871-07-9.
- ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları, 2019, Tiflis, s. 23, 31, ISBN 9789941485244.
- ^ "Kızanlık mah - Hendek (Karadere bucağı) - Sakarya". 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2019.
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 259 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2021.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Aralık 2021.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 144, 182, ISBN 978-9944-197-52-6.
- ^ "Borçka Akpınar Köyü Nüfusu" Erişim tarihi: 31 Mart 2020". 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2020.
- ^ a b Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 182, ISBN 9789944197526.
- ^ a b "Akpınar Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
Dış bağlantılar
- Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927.29 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
