Akkiraz, Çıldır
| Akkiraz | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Akkiraz Akkiraz'ın Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Çıldır |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 1593 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 198 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Akkiraz, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Akkiraz köyünün eski adı Kavtarnagebi'dir. Gürcüce bir yer adı olan Kavtarnagebi (ქავთარნაგები), Gürcüce özel ad olan "Kavtara" (ქავთარა) ile "bina, ev" anlamına gelen "nagebi" (ნაგები) kelimelerinden türemiş olup "Kavtara evleri" anlamına gelir.[3] Bu yer adı Türkçeye "Kaftarnageb" şeklinde girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defteri ile Çıldır Eyaleti cebe defterinde Kaftarnageb (كفترنكب) olarak geçer.[4][5] Bu yer adı, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kertene Köy'e (كرتنە كوی) dönüşmüştür.[6]
Kavtarnagebi köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Cavaheti bölgesinin Türkiye kısmında yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 1578 yılında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyün merkezinde bulunan Kavtarnagebi Kalesi bu dönemden kalmış olmalıdır.[7]
Kavtarnagebi köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Çıldır livasının Kurd Kalası nahiyesine bağlıydı. Köyde 39 Hristiyan hane ve köyün nüfusun büyük çoğunluğu Gürcülerden oluşuyordu. Az sayıda da Ermeni yaşıyordu.[4][8] Deftere göre köyde vergiye tabi olan buğday, arpa, çavdar ve keten tohumu tarımı ile arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. Bir adet su değireni bulunuyordu.[9]
Bugünkü Akkiraz köyünün idari sınırları içinde bulunan Gaçiani ve Petrisi köyleri, Kavtarnagebi'yle aynı idari konuma sahipti. Her iki köyün de nüfusu bu tarihte üçer haneden oluşuyordu. İki köyde sonradan ortadan kalkmıştır. Petrisi adıyla geride sadece kale kalmıştır. Zaldu köyü ise, 1595 tarihinde boş olarak kaydedilmiştir.[9][10]
Kavtarnagebi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatı kapsamında Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 yılında yaptığı nüfus tespitinde Kavtarnakev (Картанакевъ) adıyla kaydettiği köy, Ardahan sancağının Çıldır kazasına bağlı Tzkarostavi nahiyesinin 13 köyünden biriydi. Köydeki 36 hanede, 153'ü erkek ve 159'u kadın olmak üzere, 312 kişi yaşıyordu. Nüfusu, iki hane hariç, Türk olarak kaydedilmiştir. İki hanede ise 10 Karapapak yaşıyordu.[11] 1595 tarihli nüfusla kıyaslandığında köyün demografik yapısının tamamen değiştiği görülmektedir.
Kavtarnagebi, Rus hakimiyetinin sona ermesinden sonra, bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Kavtarnagebi köyü Türkiye'ye bırakıldı.[12]
Kavtarnagebi köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kertene Köy (كرتنە كوی) olarak geçer. Köy bu sırada Kars vilayetinin Çıldır kazasının Kurt Kale nahiyesine bağlıydı.[6] 1940 genel nüfus sayımında "Kerteneköy" adıyla aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 650 kişiden oluşuyordu.[13] Kavtarnagebi veya Kertene Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında Akkiraz olarak değiştirilmiştir.[14] 1965 genel nüfus sayımında Akkiraz köyünün nüfusu 1.038 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 256 kişi okuma yazma biliyordu.[15]
Akkiraz köyünde bir kalenin var olduğu, köyün merkezindeki kayalık bir tepede günümüze ulaşan duvar kalıntılarından anlaşılmaktadır. Bugünkü köyün sınırları içinde bir başka tarihsel yapı ise, ortadan kalkmış olan Petrisi köyünün kalesidir. Petrisi Kalesi, Akkiraz köyünün 4,2 km güneybatısında, Petrisi ve Oğuz derelerinin birleştiği yerde bulunmaktadır. Bu kalenin günümüze kalan duvarlarının yüksekliği 4-5 metreyi bulur. Akkiraz köyünün 4,2 km batısında, köyün sakinlerinin "Kumulet" olarak adlandırdığı yerde, megalit bir kalenin kalıntıları bulunmaktadır. Bu kalenin ortadan kalkmış olan Kumuleti adlı yerleşmenin kalesi olduğu anlaşılmaktadır. Bugün Dirsekkaya köyü sınırları içinde kalan Zegani (Zaki) Kilisesi, tarihsel olarak Kavtarnagebi bölgesinde bulunuyordu. Bu yapı, 1902 yılında çok az zarar görmüş halde ayakta duruyordu. Zaki Kilisesi daha sonra, 1970 yılında dinamitle neredeyse tamamen yıkılmıştır.[16][17]
Coğrafya
Akkiraz köyü, Ardahan il merkezine 77 km, Çıldır ilçe merkezine ise 35 km uzaklıktadır.[18]
Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 198[2] |
| 2021 | 206[2] |
| 2020 | 218[2] |
| 2019 | 218[2] |
| 2018 | 244[2] |
| 2017 | 268[2] |
| 2016 | 287[2] |
| 2015 | 308[2] |
| 2014 | 315[2] |
| 2013 | 322[2] |
| 2012 | 322[2] |
| 2011 | 320[2] |
| 2010 | 327[2] |
| 2009 | 322[2] |
| 2008 | 331[2] |
| 2007 | 351[2] |
| 2000 | 412[18] |
| 1990 | 706[19] |
| 1985 | 896[20] |
Kaynakça
- ^ "Akkiraz, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 4 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Çıldır Akkiraz Köy Nüfusu". Nufusune.com. 3 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "ნაგები" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 25 Mart 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 427". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 265". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 764.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 53. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5.
- ^ "1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre "Gürcistan Vilayeti"nin etnik haritası". 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 289". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 424-429". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 434". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ "Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 351" (PDF). 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 698". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ "1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 357" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 32, 53, 65-66 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 220, ISBN 9789941478178.
- ^ a b "Akkiraz Köyü". YerelNet.org.tr. 7 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
.png){kind=link}
.png){kind=link}