Akbaba, Çaybaşı

Akbaba
Mahalle
Mahallenin haritadaki yeri
Ordu'nun Türkiye'deki konumu
Akbaba Akbaba'nın Ordu'daki konumu
Koordinatlar: 40°58′28″N 37°04′55″E / 40.9744°K 37.0819°D / 40.9744; 37.0819
Ülke	Türkiye
İl	Ordu
İlçe	Çaybaşı
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Yönetici	Muhtar[1] İhtiyar heyeti[1]
Rakım	358 m
Nüfus  (2019)[2]	472
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	0452
İl plaka kodu	52
Posta kodu	52310

Akbaba, Ordu ilinin Çaybaşı ilçesine bağlı bir kırsal mahalledir. Ordu ili büyükşehir belediyesi olmadan önce köy statüsü taşıyordu.

Köyün bilinen en eski adı Akbaba'dır. Nitekim 1892 tarihli vakıf kaydında Akaba olarak geçer.^[4] Richard Kiepert'in 1913 tarihli "Unije" adlı haritasında "Ak Baba", Erkan-ı Harbiye-i Umumiye'nin 1914 tarihli haritasında "Akbaba" (آقبابا) şeklinde yazılmıştır.^[5][6]

Akbaba, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından tarihsel topraklarından göç eden Gürcülerin yerleştirildiği köylerden biridir. 18 Ağustos 1879 tarihinden önce Maçaheli ve Batum bölgelerinden gelen göçmenlerin bir kısmı Akbaba köyünün Akkaya mahallesine yerleştirilmiştir.^[7] Nitekim Rus idaresi sırasında Müslüman Gürcülerin yaşadığı Acara, Maçaheli gibi bölgeleri dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, din üzerinden propaganda yapan Osmanlı hocalarının etkisiyle bu bölgelerden büyük göçlerin olduğunu, bazı köylerin tamamen boşaldığını belirtmiştir.^[8] Nitekim çok fazla insanın göç ettiği, kiminin yolda, kiminin yüksek köylere çıkmadan Ünye sahilinde sıtmadan kırıldığı bugün de halk arasında anlatılmaktadır. 2016 yılında yayımlanan bir araştırmaya göre, Akbaba köyü halkının geçmişi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Maçaheli bölgesinden göç etmiş olan Gürcülere dayanmaktadır. Genç kuşak dışındaki kişiler bu tarihte de sınırlı kapasitede Gürcüce konuşuyordu.^[9]

Akbaba köyünde göçmen Gürcülerde Ali Ağa bin Emin Ağa tarafından bir vakıf oluşturulmuş ve 18 Temmuz 1892 tarihinde mescidin vakfiyesi hazırlanmıştır.^[4] Emin Ağa ile onun oğlu, Küçük Ağa olarak da bilinen Ali Ağa'nın köydeki Çiloğlu ailesine mensup ilk iki kuşak olduğu bilinmektedir. Gürcülerin göçünün başlangıcından yaklaşık otuz yıl sonra, 1910 yılında yapılan nüfus tespitinde Akbaba köyünün nüfusu, 200'ü kadın ve 186'sı erkek olmak üzere, 50 hanede yaşayan 386 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte Akbaba köyü, Canik sancağının Ünye kazasına bağlı Fenaris nahiyesine bağlıydı.^[10]

Akbaba köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Ak Baba (آق بابا) şeklinde kaydedilmiştir. Bu tarihte köy Ünye kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Ünye kazası ise, Merkez ve Karakuş nahiyelerinden oluşuyordu.^[11] 1940 genel nüfus sayımında köy aynı idari konuma sahipti ve nüfusu, 224'ü erkek ve 228'i kadın olmak üzere, 452 kişiden oluşuyordu.^[12] 1965 genel nüfus sayımında Akbaba köyü, Ünye ilçesinin Çaybaşı bucağına bağlıydı ve nüfusu 774 kişiye çıkmıştı. Bu nüfus içinde 185 kişi okuma yazma biliyordu.^[13] Bu sırada Ünye ilçesi Merkez, Çaybaşı ve Tekkiraz bucaklarından oluşuyordu. Çaybaşı bucağı 1990 yılında ilçe olunca, Akbaba köyü de bu ilçeye bağlandı.

Göç etmiş olan Gürcülerin ilk iki kuşağının doğum yerinin Batum olduğu nüfus kayıtlarından bilinmektedir. Akbaba, bugünkü Çaybaşı ilçesi sınırları içinde göçün sonucunda ortaya çıkmış Gürcü köylerinden biri olarak geçer.^[14] Göç sonrasında dağınık bir yerleşime sahip olan köydeki ev, ambar, samanlık gibi bütün yapıların ahşap olduğu bilinmektedir. Ahşap evler genellikle iki katlı olarak inşa ediliyor ve kestane kerestesi daha makbul sayılıyordu. Bu yapıların alt katı ahır, üst katı ev olarak kullanılıyordu. Yamaç bir arazide yapılan evin temeli taş duvar örülerek düzenleniyordu. Bu tip evlerin çok azı günümüze ulaşmıştır.

Gürcü göçmenlerin uzun yıllar kullandığı köyün merkezindeki cami, hemen yanındaki mektep ile caminin etrafındaki mezarlık içinde bulunan ve “Evliya” olarak adlandırılan yatırın türbesi de ahşap yapılardı. Ahşap cami ve yatır türbesi daha sonra beton yapılar olarak yeniden inşa edilmiştir. Akbaba adının, beyaz sakalından dolayı “Ak Baba” olarak nitelenen bu “Evliya”dan geldiği rivayet edilir. Bununla birlikte “Evliya”nın ortaya çıkışıyla ilişkili de bir rivayet vardır. Buna göre eskiden Akbaba camisinin yanındaki mezarlıkta bulunan Rumca yazılı taşı köylülerden biri evin duvarında kullanmak üzere alıp götürür. Ne var ki ertesi gün taşı eski yerinde bulur. Taşı yeniden evine götürür, fakat taş bu kez de eski yerine döner. Köylüler bu işte ilahi bir gücün varlığına karar verip taşın olduğu yere ahşap türbeyi yaparlar ve taşı da içine dikerler. Akbaba mezarlığındaki yatır türbesi bu şekilde ortaya çıkmıştır. Yıllar sonra üzerinde Rumca yazı bulunan taş kaldırılmış ve yerine bugün de türbenin içinde duran Arapça yazılı taş konmuştur.

Gürcü dilinin ve geleneğinin büyük ölçüde unutulduğu köyde 2018 yılında “Çaybaşı Akbaba Köyü Batum Gürcü Göçmenleri Şenliği” adı altında bir şenlik düzenlenmiştir. Bu şenliğin içeriği, icra edilen şarkılar ile sergilenen âdetler üzerinden köyde yaşayan Gürcülerin büyük ölçüde asimile olduğu söylenebilir.^[15]

Akbaba köyünün son yıllardaki nüfusu 472 ile 546 arasında değişmiştir. Son tespite göre köyde 472 kişi yaşamaktadır.^[2] Köyün nüfusu köyden kente göçten dolayı son yıllarda azalmıştır ve günümüzde yaz mevsimi ile kış mevsimi nüfusu arasında da önemli fark vardır. Öte yandan köyün nüfusunun giderek artması ve ekilebilir arazilerin yetersiz hale gelmesi üzerine daha erken dönemde bazı aileler Samsun ilinin Bafra ilçesine göç etmiştir.

Köyün merkezi Çaybaşı kasabasına 8 km, eskiden içinde yer aldığı Ünye ilçesinin merkezine 38 km uzaklıktadır.^[16] Akbaba köyü, Canik Dağlarının kuzey kısımlarında, 600-900 metre yükseklikte, genelde engebeli bir arazide yer alır. Köyün neredeyse tamamı iki dere arasında kalan bir sırt ile bu sırtın iki tarafındaki yamaçlarda yer alır. Evlerin önemli bir kısmı bu sırtı baştan başa geçen yolun kıyılarına dizilmiştir. Bu sırtın yamaçlarında ve eteklerinde yer alan evler ise daha dağınık bir yerleşim sergilemektedir.

Akbaba köyüne Çaybaşı kasabasından iki ayrı yolla ulaşılır. Bu yollardan biri Çaybaşı'ndan çıkıp Manastır köyünden geçerek köyün merkezine ulaşır. Diğer yol ise Çaybaşı-İlküvez yolundan ayrılan bir yolla gidilir. Köyün en eski ulaşımı bu yoldan sağlanıyordu.

Dağınık bir yerleşime sahip olan köyün bir ucundan diğer ucuna birkaç kilometrelik mesafe vardır. Eskiden köyün kendisi Kozluk (eski adı "Hacı Teke"), Balarmut, Kuzey, Perece, Akkaya gibi mahallelerden oluşuyordu. Ancak Ordu ili büyükşehir belediyesine dönüşünce köyün kendisi mahalle haline gelmiştir. Kozluk mahallesi büyük kısmı yakın tarihte İçeribükü köyüne bağlanmıştır.

Köyün başlıca geçim kaynağı tarımdır. Yaylaya çıkıldığı eski dönemde hayvancılık önemli bir geçim kaynağı olmasına karşın, zamanla bu tamamen ortadan kalkmıştır. Akbaba köyünde yaşayanların bir kısmı eskiden baharda alt yayla olan Kintra'ya, yazında üst yayla olan Çağman'a çıkıyorlardı. Çok sayıda hayvanın beslendiği bu dönemde peynir ve tereyağı gibi süt ürünleri, kavurma gibi et ürünleri yapıp kışın tüketmek üzere sonbaharda köye geri dönüyorlardı.

Günümüzde köyün tarımsal ürünlerinin başında fındık gelir. Fındık üretimi hâlâ köyün önemli gelir kaynağıdır. Eskiden arıcılığın da önemli bir yere sahip olduğu bilinmektedir; fakat fındık üretiminde ilaçlamanın başlamasıyla arıcılık neredeyse ortadan kalkmıştır. Tüketilmek üzere üretilen tarımsal ürünlerin başında mısır gelir. Köyde ayrıca arpa, patates, fasulye gibi tahıl ve sebze, armut, elma, kiraz, ceviz gibi meyve yetişmektedir. Beyaz mısır, beyaz patates, bir tür darı olan “ğomi” (Setaria italica), bir tür kokulu siyah asma (Adesa ya da İzabela) Gürcülerin göçle birlikte getirdiği tarımsal ürünler olarak bilinir.

Akbaba köyünde eskiden ormanların açılmasıyla elde edilen ve tarla olarak kullanılan toprakların önemli bir kısmı köyden kente göçün bir sonucu olarak yeniden ormana dönüşmüştür.

• 
  Akbaba köyünün Kozluk mahallesine Çiloğlu ailesine ait ahşap ambar (nalia), 2010.
• 
  Akbaba köyünün Kozluk mahallesine Çiloğlu ailesine ait kestane kerestesinden yapılmış iki katlı ahşap ev, 2009.
• 
  Köyün mezarlığındaki yatırın giriş kapısı, 2009.
• 
  Ahşap yatır türbesi ve Emin Ağa'nın (Çiloğlu) mezarı, 2009.

Wikimedia Commons'ta Akbaba, Çaybaşı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.