İçeriğe atla

Akarçay Tepe Höyük

Arkeolojik Höyük
Adı:Akarçay Tepe Höyük
il:Şanlıurfa
İlçe:Birecik
Köy:Akarçay
Türü:Höyük
Tahribat:
Tescil durumu:Tescilli[1]
Tescil No ve derece:388
Tescil tarihi:10.02.1990
Araştırma yönemi Kazı

Akarçay Tepe Höyük ya da Akarçay Höyük, Şanlıurfa il merkezinin batısında, Birecik ilçesinin 15 km. güneyinde bulunan bir höyüktür. Yaklaşık 350 x 150 metre büyüklüğündeki höyük 6 metre yüksekliktedir.[2] Çanak çömlek yayılımına göre yerleşmenin 2,9 hektarlık bir alana yayıldığı belirtilmektedir.[3]

Kazılar

Guillermo Algaze başkanlığındaki yüzey araştırmaları sırasında saptanmış olan[3] höyükte kazı çalışmaları 1999 yılında Şanlıurfa Müzesi başkanlığında, İstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı, Barcelona Otonom Üniversitesi ve Tsukuba Üniversitesi öğretim üye ve öğrencilerinden oluşan karma bir ekip tarafından başlatılmıştır.[2] Kazı çalışmalarına 2001 ve 2002 yılında da devam ettirilmiştir. Bu kazı dönemlerinde ODTÜ - TAÇDAM (Tarihsel Çevre Değerlerini Araştırma Merkezi), mali destek sağlamıştır.[4] Kazılara 2003 ve 2004 yıllarında "idari ve mali sorunların aşılamaması nedeniyle" ara verilmiştir. Bu aradan sonra 2005 yılında, İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Fon Sekreterliği ile Kültür ve Turizm Bakanlığı DÖSİMM'den sağlanan araştırma desteğiyle yeniden başlamıştır.[5]

Tabakalanma

Kazılar sırasında höyükte, kesintisiz olarak birbirini izleyen üç ana yerleşme evresi saptanmıştır. Bunlar eskiden yeniye doğru Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem'in B Evresi (PPNB), Çanak Çömlekli Neolitik Dönem'e Geçiş Evresi ve Halaf-öncesi Çanak Çömlekli Neolitik Dönem olarak görülmektedir. Bu ana evreler höyük genelindeki sınıflandırmaya göre altı alt evreye ayrılmaktadır.[6]

  • I. ve II. evre Çanak Çömlekli Neolitik Dönem
  • III. evre, Geçiş Evresi
  • IV. evre, Son Çanak Çömleksiz Neolitik B
  • V. evre, Geç Çanak Çömleksiz Neolitik B
  • VI. evre, Orta Çanak Çömleksiz Neolitik B

Buluntular

Çanak Çömleksiz Neolitik tabakaların mimarisi geniş ve tek odalı yapılarla temsil edilmektedir. Kazılan odalardan biri 45 metrekaredir. Çanak Çömlekli Neolitik tabakaların mimarisi ise çok odalı, küçük yapılar olarak görülmektedir. Taş temeller üzerine çıkılan kerpiç duvarlar balçık ya da kerpiç toprağıyla sıvanmıştır. Birbirlerine uzun ve dar geçitlerle bağlanmışlardır.[7]

Çanak çömlek buluntularına göre bir tarihlendirme Halaf öncesini, günümüzden 8 bin yıl öncesini göstermektedir.[7]

Yontma taş endüstrisi hem çakmak taşı hem de obsidiyen kullanmıştır. İki farklı kalitede çakmak taşı üzerinde çalışıldığı görülmektedir. Bunlardan biri yakın civardan bulunabilen çakmaktaşlarıdır. Diğer grup ise yerleşmeden en az 25 km. mesafedeki kaynaklardan sağlanan, çukulata renkli, daha iyi kalitede olan malzemedir ve bunlardan genellikle ok uçları yapılmıştır. Obsidiyen kullanımının yeni evrelere doğru azaldığı gözlenmiştir.[8]

Bitki kalıntıları üzerinde yapılan incelemede Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem'de tarıma alınmış tahıl türleri olarak Kaplıca buğdayı (Triticum monococcum), emmer buğdayı (Triticum dicoccum) ekmeklik buğday (Triticum aestivum) ve iki sıralı arpa (Hordeum distichum) saptanmıştır. Diğer yandan mercimekgiller'den mercimek (Lens culinaris), bezelye Pisum sativum) ve acı baklanın (Vicia ervilia) tarıma alındığı anlaşılmaktadır.[9] Hayvan kemikleri ise keçi, sığır ve domuzun evcil ve yabanıl türleri ile eşek (Equus asinus/ Equus hemionus), karaca (Gazella gazella. Sp./ Gazella subguturosa) ve yabani tavşan gibi (Leporolus sp.) yabanıl türlere aittir.[10]

Değerlendirme

Geç Çanak Çömleksiz Neolitik B yapı katı buluntuları üzerinde yapılan Karbon-14 tarihlendirmesi MÖ 8. binyılın ilk yarısını göstermektedir.[11]

Tüm evreler açısından GÖ tarihlendirme (günümüzden önce) şu şekildedir;

  • I. evre 7.280 ± 59
  • II. evre 7.470 ± 80
  • III. evre 7.970 ± 120
  • IV. evre 8.390 ± 110
  • V. evre 8.750 ± 40[8]

Bu veriler ışığında höyükte yerleşmenin MÖ 8. binyılda Önasya terminolojisi ile Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem'in B Evresi'nin (PPNB) Orta aşamasında (Orta PPNB) başladığı, MÖ 6. binyıla, Halaf Öncesi Dönem'e kadar devam ettiği ileri sürülmektedir. Bu bağlamda, Orta Fırat Bölgesi'nde Neolitik Devrim'i gerçekleştiren ilk köy yerleşimlerinden biridir. Akarçay Tepe Höyüğü'nün arkeoloji açısından bir önemli yanı da Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem'den Çanak Çömlekli Neolitik Dönem'e geçiş evresinin kesintisiz olarak izlenebildiği ender yerleşimlerden biri olmasıdır.[12]

Yerleşmede Obeyd Kültürü Dönemi ve Geç Kalkolitik Çağ izlerine rastlanmış olmakla birlikte uzun süreli bir yerleşmeye işaret eden bulgular yoktur. Her iki kültür dönemine ilişkin izler, çukurlar, çukurlarda ve yüzey toprağında rastlanan çanak çömlek ile sürtme taş bulgulardır.[13] Akarçay Tepe'nin Kalkolitik Dönemde yerleşme dışı alan olarak kullanıldığı düşünülmektedir.[14]

Kaynakça

  1. ^ "TAY – Yerleşme Ayrıntıları". 21 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2012. 
  2. ^ a b 22. Kazı Sonuçları Toplantısı (2000) Cilt 1, Sh.: 181
  3. ^ a b "TAY – Yerleşme Dönem Ayrıntıları". 13 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2012. 
  4. ^ 24. Kazı Sonuçları Toplantısı (2002) Cilt 2, Sh.: 223
  5. ^ 28. Kazı Sonuçları Toplantısı (2006) Cilt 1, Sh.: 187,188
  6. ^ 25. Kazı Sonuçları Toplantısı (2003) Cilt 1, Sh.: 303
  7. ^ a b 22. Kazı Sonuçları Toplantısı (2000) Cilt 1, Sh.: 182
  8. ^ a b 22. Kazı Sonuçları Toplantısı (2000) Cilt 1, Sh.: 183
  9. ^ 28. Kazı Sonuçları Toplantısı (2006) Sh.: 195
  10. ^ 28. Kazı Sonuçları Toplantısı Sh.: 196
  11. ^ TAÇDAM - Akarçay Tepe 2002 Yılı Kazıları[]
  12. ^ 28. Kazı Sonuçları Toplantısı (2006) Sh.: 187
  13. ^ 25. Kazı Sonuçları Toplantısı (2003) Cilt 1, Sh.: 304
  14. ^ 28. Kazı Sonuçları Toplantısı (2006) Sh.: 194

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çayönü</span>

Çayönü Höyüğü ya da Çayönü Tepesi Diyarbakır il merkezinin kuzeybatısında, Ergani İlçesi'nin 7 km güneybatısında yer alan bir höyüktür. Höyük, 4,5 metre yükseklikte 160 x 350 metre boyutlarında yayvan, geniş bir tepe üzerindedir. Güneyinden Boğazçay Deresi geçmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Obeyd kültürü</span>

Obeyd Kültürü ya da Ubeyd Kültürü, Güney Mezopotamya'da MÖ 5.900 – 4.300 tarihleri arasında var olmuş bir yerel ve tarihöncesi kültürdür. Güney Mezopotamya'nın en eski yerleşimi olarak Çanak Çömlekli Neolitik Çağ'dan Kalkolitik Çağ'a uzanan ve Uruk Dönemi başlarına kadar süren bir kültürdür.

Nevali Çori, Şanlıurfa ilinin Hilvan ilçesine bağlı Güluşağı mahallesinin hemen kuzeybatısında bulunan bir höyüktür. Höyük, Atatürk Baraj Gölü suları altında kalmadan önce Fırat'ın bir kolu olan Kantara Deresi'nin iki yanında yer almaktaydı. Dere höyüğü ikiye bölmüş durumdadır. Yerleşme, derenin doğu yakasında 90 X 40 metre boyutlarında, batı yakasında ise daha küçük bir alandır. Bu yerleşmelerden büyük olanı (doğu) Nevali Çori I, batı taraftaki ise Nevali Çori II olarak adlandırılmaktadır. Yerleşmenin arkeolojik olarak en önemli tabakaları, beş yapı katı olarak izlenen, Nevali Çori I olarak tanımlanan kesimdeki Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ tabakalarıdır. Bu tabakalarda yürütülen kazı çalışmaları ve buluntular üzerinde yapılan analizler, Nevali Çori neolitik halkının esas olarak avcı - toplayıcı yaşam tarzını sürdürmekle birlikte, tarım ve hayvancılık yaptığını ortaya koymaktadır. Ortaya çıkarılan mimari kalıntılar ise Orta Fırat Havzası'nın Erken Neolitiği hakkında önemli bilgiler vermiştir. Özellikle, Göbekli Tepe, Urfa – Yeni Mahalle, Karahan, Sefer Tepe, Hamzan Tepe ve Taşlı Tepe gibi arkeolojik alanlarda benzerleri görülen T biçimli sütunların yer aldığı kült binası önemli bir keşif olmuştur.

Türbe Höyük, Siirt il merkezinin 27 km. güneybatısında yer alan bir höyüktür. Botan Çayı'nın Dicle'ye katıldığı bölgenin yaklaşık 6 km. kuzeyinde, Botan Vadisi'nde, dere kıyısındadır. Boyutları yaklaşık 100 x 40 metredir.

Şemsiyetepe Höyüğü, Elazığ il merkezinin batısında, Bilaluşağı Köyü'nün hemen güneyinde yer alan bir höyüktür. Höyüğün büyük bir bölümü günümüzde Karakaya Baraj Gölü kıyısında kalmıştır. Höyük, 70 x 90 metre ölçülerinde, 5-6 metre yükseklikte dairesel ve küçük bir tepedir. Esasen höyük orta boy bir yerleşme sayılırdı, fakat Fırat günümüze kadar yerleşmenin kuzey ve kuzeybatı kesimini yemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Halaf kültürü</span>

Halaf Kültürü, Kuzey Mezopotamya'nın Çanak Çömlekli Neolitik Çağ'ında, Tell Halaf'da kesintisiz olarak gelişen bir tarihöncesi kültürdür. Tell Halaf yerleşimi, MÖ 6.000 civarı ile MÖ 5.400 arasında Halaf Dönemi olarak adlandırılan bir dönem boyunca gelişmiştir. Halaf Kültürü'nü yine aynı bölgede Obeyd Kültürü izlemiştir. Halaf Kültürü adını, günümüzde Türkiye – Suriye sınırının hemen güneyinde yer alan ve Erken Kalkolitik Çağ'a tarihlenen Tell Halaf yerleşiminden almaktadır. Halaf Kültürü'nün Samarra ve Hassuna kültürlerinden kaynaklanmadığı ama onlardan etkilendiği görüşü hakimdir.

Domuztepe Höyüğü, Osmaniye il merkezinin 35 km. güneydoğusunda yer alan bir höyüktür. Günümüzde Aslantaş Barajı kıyısında yer alan höyüğü tarihöncesi yerleşim katları su altında kalmıştır.

Mezraa - Teleilat Höyüğü, Şanlıurfa il merkezinin kuzeybatısında, Birecik ilçesinin 5 km güneyinde, Mezraa Köyü'nün hemen batısında ve kısmen altına yayılmış olan bir höyüktür. Yayıldığı alan 7 hektar olan höyük 450 x 160 metre boyutlarında olup 4 metre yüksekliktedir.

Çine Tepecik Höyük, Aydın İl merkezinin güneyinde, Çine İlçesinin 5 km. batısında, Karakollar Köyü'nün 3 km. güneybatısında yer alan bir höyüktür. Çine Çayı'nın 1 km. doğusunda bulunan höyük 120 x 40 metre boyutlarında olup 9 metre yüksekliktedir.

İmikuşağı Höyüğü, Elazığ İli, Baskil İlçesi, İmikuşağı Köyü'nün kuzeybatısında yer alan bir höyüktür. Fırat'ın doğu kıyısındadır. Tohma Çayı'nın Fırat'a döküldüğü bölgenin karşısındadır. Nehir yatağından 38 metre yüksekteki höyük 200 x 150 metre boyutlarındadır. Ovadan yüksekliği ise 20 metredir.

<span class="mw-page-title-main">Hacınebi Höyüğü</span> Birecikte bir höyük

Hacınebi Höyüğü, Şanlıurfa İl merkezinin kuzeybatısında, Birecik İlçesi'nin 5 km kuzeyinde, Uğurcuk Köyü'nün (Hacınebi) yanında yer alan bir höyüktür. Fırat'ın bölgede doğuya doğru kıvrım yaptığı kesimde bulunan höyük, nehir vadisi üzerinden, Mezopotamya'dan İç Anadolu'ya uzanan ticaret yollarının ve üzerinde ve kavşağındadır. Tepe, 240 x 140 metre boyutlarında ve 7-2 metre yüksekliktedir. Bu boyutlarıyla 33 dönümlük bir alanı kaplamaktadır.

Yassıhöyük, Denizli İl merkezinin güneydoğusunda, Acıpayam İlçe'sinin 8 km. kuzeyinde, günümüzde belde olan Yassıhöyük Köyü'nün hemen kuzeyinde yer alan bir höyüktür. Höyüğü oluşturan iki tepeden büyük olanı 350 x 200 metre boyutlarında, 14 metre yükseklikte, diğer ise 190 x 150 metre boyutlarında ve 5 metre yüksekliktedir. Kültür toprağı ova tabanından en az 4 metre daha derine uzanmaktadır. Denizli İli, Acıpayam ilçesinin Yassıhöyük Köyü yakınlarındaki aynı adla bilinen höyük, arkeoloji yazınında Yassıhöyük 1 olarak geçmektedir.

Salat Cami Yanı, Diyarbakır İli, Bismil İlçesi'nin yaklaşık 20 km. doğusunda, Dicle'nin bir kolu olan Salat Çayı kıyısında yer alan bir höyüktür. Höyükteki Neolitik yerleşim alanı 220 x 130 metrelik bir alana yayılmıştır. Kazı çalışmaları başlamadan önce höyükten sürekli olarak toprak alınması ve yapılaşma sonucunda tepenin büyük bir kısmı ortadan silinmişti.

Mezraa Höyük, Şanlıurfa ili'nin güneybatısında, Birecik İlçesi'nin kuş uçuşu 7 km güneyinde, Mezraa Belde'sinin 1,5 km güneydoğusunda, Fırat'ın doğu kıyısında yer alan bir höyüktür. Tepe, 180 x 140 metre boyutlarında olup ova seviyesinden 13 metre yüksekliktedir.

Karavelyan Höyüğü, Diyarbakır'ın doğusunda, Bismil İlçesi'nin 13 km. doğusunda, Bismil'in Tepe Beldesi, Merdan Köyü'nün yaklaşık 2 km. batısında, Karavelyan Düzünün kuzeydoğu ucunda yer alan bir höyüktür. Arkeoloji yazınında Karavelyan Tarlası 2 olarak da geçmektedir. Höyüğün çok yakınında Çeltikdüzü olarak bilinen bataklık bir alan vardır. Birbirine yakın iki hafif yüksek iki düzlük, yöre halkı tarafından Karavelyan ve Hınçıka olarak adlandırılır. Bu iki düzlükten batıdaki Karavenyan, devlet haritalarında Karaveyan Düzü olarak geçer. Tepe, 75 metre çapında olup 1-2 metre yüksekliktedir. Dicle'nin güney, Savur Çayı'nın batı kıyısındadır. Çevre, birikinti sekileri, yaz kış akan akarsularla verimli topraklara sahip olduğu gibi hayvancılık için uygun otlak alanları vermektedir. Yerleşme yeri olarak seçilmesinde bu çevresel özelliklerin belirleyici olduğu düşünülmektedir. Çok küçük bir höyük olup bir Halaf yerleşmesidir. Hınçıka Höyük yüzey araştırmalarında ulaşılan buluntulardan, Höyük'ün Orta Asur ve Geç Asur Dönemleri'nde iskan edildiği anlaşılmaktadır. Karavelyan Höyük'te iskanın MÖ 5700 yıllarında başladığı ileri sürülmektedir. Yerleşimin Halaf Dönemi'nden sonra terk edildiği, Orta Asur Dönemi'nde ise Karavelyan'ın değil 100 metre doğudaki Hınçıka Höyük'e yerleşildiği belirtilmektedir.

Takyan Tepe Höyüğü, Şırnak İl merkezinin güneyinde, Silopi İlçesi'nin 10,5 km. güneybatısında, Buğdaylı (Nerivan) Köyü'nün yaklaşık 2 km. güneydoğusunda, Şurik Deresi'nin doğusunda yer alan bir höyüktür. Tepe, 680 x 350 metre boyutlarında olup 15 metre yüksekliktedir. Höyükteki yerleşmenin 12 hektarlık bir alanı kapladığı belirtilmektedir.

Nervan Tepe Höyüğü ya da Nehirvan Höyüğü, Şırnak İl merkezinin güneyinde, Silopi İlçesi'nin 7 km. güneybatısında, Kavallı Köyü sınırları içinde yer alan bir höyüktür. Takyan Tepe Höyüğü'nden 3 km. mesafedeki höyük Şurik Deresi'nin doğu kıyısındadır. Tepe, 400 x 210 metre boyutlarında olup 16 metre yüksekliktedir.

Musular, Aksaray İli, Aksaray İlçesi, Kızılkaya Köyü'nün yaklaşık 1 km. güneyinde, Musular Mekii'nde yer alan bir düz yerleşmedir. Hasan Dağı ve Melendiz Dağı'nın kuzeyine düşen volkanik bir arazide Ihlara Vadisi'nin verimli ovasında, Melendiz Çayı'nın batı kıyısındadır. Aşıklı Höyük'ün 300-400 metre batısında yer almaktadır.

Çola Avika Höyüğü, Batman il merkezinin kuzeydoğusunda, Kozluk İlçesi'nin batısında, Ramdenka Çayı kıyısında, bir Paleolitik ve Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ konaklama ve işlik yeri olan Nevala Denik'in karşı kıyısında yer alan bir höyüktür. Tepe, 100 metre çapında ve 1-2 metre yüksekliğindedir.

Araptepe Höyüğü, İzmir İl merkezinin kuzeyinde, Menemen İlçesi'nin yaklaşık olarak 13 km. kuzeybatısında, Eski Foça'ya giden yol üzerinde yer alan bir höyüktür. Helvacı Höyücek Höyüğü'nün 2 km. kadar batısında, Bekirler Düz Yerleşmesi'nin 500-600 metre kuzeyindedir. Helvacı Köyü'nün batısındadır. Helvacı Ovası'ndaki yerleşme, daha çok dağlara yakındır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.