Akşemseddin
Akşemseddin | |
|---|---|
 Şeyh Akşemseddin'in Göynük'teki türbesi | |
| Doğum | Mehmet Şemseddin 1389 Şam, Suriye |
| Ölüm | 16 Şubat 1459 (70 yaşında) Göynük |
| Milliyet | Türk |
Akşemseddin (1389, Şam - 16 Şubat 1459, Göynük), asıl adı ile Mehmed Şemseddin, çok yönlü Türk âlim, tıp insanı ve Şemsîyye-î Bayramîyye isimli Türk Tasavvuf tarikatının kurucusu. Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmed'in hocası olarak bilinmektedir.
Hayatı
Şeyh Hamza'nın[1][2] oğlu olarak, 1389 yılında Şam'da doğmuştur. Şeyh Hamza, ailesiyle beraber Amasya'ya gelen küçük Şemsettin'i yetiştirmiştir. Rivayetlere göre Akşemseddin'in soyu, baba tarafından Ebu Zerr Giffari'ye dayanmaktadır.[3] İlk tahsilini babasından alan Akşemseddin'in 7 yaşında hafız olduğu öne sürülmektedir. Ailesiyle birlikte Çorum-Osmancık kazasının Sarpın Kavak köyüne yerleşmiştir. Babasının vefatından sonra Amasya ve Osmancık medreselerinde eğitimini tamamlayan Akşemseddin, Osmancık Medresesine müderris oldu. Akşemseddin ayrıca, tıbba ve eczacılığa merak sararak tıp ilmini öğrendi. Daha önceden Seyyid Abdülkâdir Geylânî, İmam-ı Gazali ve Muhammed Celaleddin-i Rumi gibi örneklerinde görüldüğü gibi, ilim tahsili ile tatmin olmayan Akşemseddin, irfan tahsili için müderrisliği ve medreseyi terk etti. Tasavvufa olan ilgisinden dolayı, Akşemseddin önce İran'ı dolaştı ama umduğunu bulamadığı için yeniden Anadolu'ya dönmek zorunda kaldı.[4] Anadolu'da ise, Akşemseddin'e Ankara'da bulunan Hacı Bayram Veli'yi tavsiye ediyorlar ve şöyle diyorlardı:
| “ | Kazandığın şu zahiri ilmini mana ilmiyle, bilgini aşk ile, akıl vergisini kalp ve gönül vergisiyle tamamlaman gerek. Bu da yalnız olmaz. Sana bir mürşit lazım. Kalk Ankara'ya git. Orada Hacı Bayram Veli'ye müracaat et. O seni tamamlasın, bütünleşin. Sen bu dünyaya lazım bir insansın.[5] | „ |
Ankara'ya giden Akşemseddin, Hacı Bayram Veli'nin öğrencilerinin nefislerini kırmak, fakirlere yardım etmek ve yoksullara ikramda bulunmak için de olsa cer ve yardım kabul etmesi, çarşı pazarda devran yaptırması gibi hallerinden hoşlanmadığı için Ankara'dan ayrıldı ve başka bir mürşid aramak için Halep'e gitti.[6][7] Halep'te bir gece rüyasında boynuna bir zincirin takılmış olduğunu, zincirin diğer ucu Hacı Bayram Veli'nin elinde ve kendisini Ankara'ya doğru çektiğini gördü.[8][9] Bunun üzerine yeniden Ankara'ya döndü.[10][11] Hacı Bayram Veli'nin yanında özel ilgi ve sıkı bir riyâzet ve mücâhadeye alınan Akşemseddin, kendisine gösterilen bu ihtimamı en iyi şekilde değerlendirdi. Kısa süre tasavvufun bütün yollarını ve inceliklerini öğrenen Aksemseddin, bu başarısından dolayı Hacı Bayram Veli'den icâzet aldı ve hilafet tacı giydirildi. Bunun sonrasında Hacı Bayram Veli'den aldığı izinle Ankara'dan ayrıldı ve Beypazarına yerleşti. Beypazarında büyük bir şöhret bulan Akşemseddin, kısa bir süre sonra oradan da ayrılır ve İskilip'e yerleşir. İskilip'ten de yine aynı kesrete düşme sebebiyle ayrılır ve Bolu'nun Göynük ilçesine yerleşir. Göynük'te de yine bir değirmen ve mescid inşa ettirip, kendi çocuklarının tahsil ve terbiyesi ile meşgul olmuş, diğer taraftan mevcut eserlerini yazmış ve yedi kere hacca gidebilme imkânı bulmuştur. Akşemseddin'in on iki evladı olduğundan bahsedilmekte ise de[2] mevcut diğer kaynaklarda sadece on çocuğundan söz edilmektedir.[12]
İstanbul'un Fethi
Akşemseddin'in asıl ünü, 2. Murat'ın emir ve isteğiyle II. Mehmed'in hocalığına tayin edilişiyle başlamıştır. Akşemseddin, II. Mehmed'e danışmanlık yapıp İstanbul'un fethine katkıda bulunmuştur. Akşemseddin çocukları, öğrencileri ve müritleriyle birlikte fetih ordusuna katılmışlardır.[13] Akşemseddin İstanbul kuşatmasının en kritik günlerinde II. Mehmed'e bir mektup yazmıştır.
II. Mehmed Akşemseddin ile İstanbul'a girişte şehir halkı tarafından karşılanıyor, şehir halkı Akşemseddin'i II. Mehmed sanıp ona çiçekler uzatılıyor. Akşemseddin ise "Padişah ben değilim" diyerek yanındaki Fatih Sultan Mehmed'i gösteriyordu. II. Mehmed ise "Hünkar benim ama, o benim hocamdır. Çiçekler O'na Layıktır!" sözüyle tebessüm ediyordu.[14] II. Mehmed, İstanbul'un fethinin ardından Ayasofya'da hutbesini tamamladıktan sonra, minberden indi ve Akşemseddin'i imâmete geçirdi. Böylece Akşemseddin, fethin ilk Cuma namazını kıldırmış oldu.[15] Ayrıca Akşemseddin, Fetih'ten sonra II. Mehmed isteği üzerine Ebu Eyyûb el-Ensarî'nin kabrini tespit ettiği rivayet edilir.[16][17][18]
Ölümü
Akşemseddin, fetihten sonra, II. Mehmed'in ısrarına rağmen İstanbul'da kalmak istemedi, Göynük'e çekildi ve 16 Şubat 1459 yılında 70 yaşında öldü.
Akşemseddin ve tıp
Kaynaklarda Akşemseddin'in tıp ilmini kimden ve nasıl öğrendiğine dair net bir bilgi yoktur. Bununla alâkalı İskoç oryantalist Elias John Gibb, History of Ottoman Poetry adlı eserinde, Akşemseddin'in tıp alanındaki ilmini, Hacı Bayram Veli ile beraber olduğu yıllarda elde ettiğini kaydetmekte ve kendisinden âlim ve mübarek bir kimse diye söz etmektedir.[19]
Sadece beden hastalıkların değil, aynı zamandan ruh hastalıklarının da hekimi olan Akşemseddin, ruh hastalıklarını da tedavi ettiği belirtilmektedir.[20][21][22][23][24]
Eserleri
- Risaletü'n-Nûriye
- Hall-i Müşkilât
- Makamât-ı Evliyâ
- Kitabü't Tıb
- Maddetü'l-Hayat
- Def'ü Metain
- Nasihatnamei
Kaynakça
- ^ Feridüretü'l Evliyâ, s. 270
- ^ a b Şemseddin Sâmi: Kâmus-u Âlâm
- ^ Emir Hüseyin Enîsî: Menâkıb-ı Akşemseddin, s. 4
- ^ Emir Hüseyin Enîsî: Menâkıb-ı Akşemseddin, s. 8
- ^ Nezihe Araz: Anadolu Evliyaları, s. 151-152
- ^ Taşköprülüzâde: Şakayık-ı Nûmâniye, c. 1, s. 138
- ^ Emir Hüseyin Enîsî: Menâkıb-ı Akşemseddin, s. 7
- ^ Taşköprülüzâde: Şakayık-ı Nûmâniye, c. 1, s. 241
- ^ Nezihe Araz: Anadolu Evliyaları, s. 153-154
- ^ Şemseddin Sâmi: Kâmus-u Âlâm, c. 1, s. 265
- ^ Orhan Köprülü: 14. ve 15. Asır Türk Menâkıpları, s. 96
- ^ İbrahim Koç: İstanbul'un Manevi Fatihi Akşemseddin. Elest Yayınları, İstanbul, 2007, 2. Basım, s. 129
- ^ İbrahim Koç: İstanbul'un Manevi Fatihi Akşemseddin. Elest Yayınları, İstanbul, 2007, 2. Basım, s. 68
- ^ Murtaza Gürsoy: İstanbul'un Manevi Fatihi Akşemseddin. Elest Yayınları, İstanbul, 2007, 2. Basım, s. 78
- ^ Ahmed Muhtar: Feth-i Celîl-i Konstantiniye, s. 273
- ^ Murtaza Gürsoy: Meşhur Eyüp Sultan, s. 179-180
- ^ İbn Esîr: Üsdülgâbe, c. 2, s. 90
- ^ El-İstiâb, c. 1, s. 151
- ^ Elias John Wilkinson Gibb: History of Ottoman Poetry. Londra, 1900-1909, c. 3, s. 138
- ^ Taşköprülüzâde: Şakayık-ı Nûmâniye, c. 1, s. 147.
- ^ Nezihe Araz: Anadolu Evliyaları
- ^ Nişancızâde Muhammed bin Ahmed: Mirat-ı Kâinat, s. 556
- ^ Emir Hüseyin Enîsî: Menâkıb-ı Akşemseddin, s. 12
- ^ İslam Ansiklopedisi, c. 1, s. 320
