Ajax Operasyonu
| ABD'nin rejim değişikliği için müdahaleleri |
|---|
Ajax Operasyonu (resmî adı: TP-AJAX), Birleşik Krallık ve ABD tarafından, İran'ın demokratik olarak seçilen milliyetçi kabine ve başbakan Muhammed Musaddık'ı devirmek ve Pehlevi ailesini yeniden iktidara getirmek amacıyla düzenlenen örtülü harekâttır.[1] Operasyon ayrıca ABD'nin barış zamanında yabancı bir hükûmeti devirmek için giriştiği ilk gizli eylemdi.[2]
Musaddık, İngiliz şirketi (şimdi BP'nin bir parçası) olan Anglo-İran Petrol Şirketi'nin belgelerini denetlemeye ve şirketin İran petrol rezervleri üzerindeki kontrolünü sınırlamaya çalışmıştı.[3] Şirketin İran hükûmeti ile işbirliği yapmayı reddetmesi üzerine, parlamento İran petrol endüstrisini millileştirmeye ve yabancı şirket temsilcilerini ülkeden ihraç etmeye karar verdi.[4][5][6] Parlamentonun bu kararından sonra Birleşik Krallık, İran'ı ekonomik olarak baskı altına almak için dünya çapında bir İran petrol boykotu başlattı.[7] Başlangıçta Birleşik Krallık, daha sonra dünyanın en büyük rafinerisi olacak olan, İngiliz yapımı Abadan petrol rafinerisinin kontrolünü ele geçirmek için ordusunu seferber etti, ancak Başbakan Clement Attlee, İranlı ajanları Musaddık hükûmetininin altını oymak için kullanırken,[8] ekonomik boykotu sıkılaştırmayı tercih etti.[9] Merkezi İstihbarat Teşkilatı'nın (CIA) katılımının emsal teşkil etmesinden korktuğu için darbeye karşı çıkan önceki Truman yönetiminin aksine, Musaddık'ın güvenilmez olduğuna karar veren ve İran'ın komünistlerce ele geçirilmesinden korkan İngiltere Başbakanı Winston Churchill ve Eisenhower yönetimi İran hükûmetini devirmeye karar verdi.[8] 1952'deki ABD hükûmetinin Musaddık hükûmetine yardımcı olmak için tek taraflı eylemi (Birleşik Krallık desteği olmadan) düşünmesine rağmen, İngiliz istihbarat yetkililerinin vardıkları hükümler ve Birleşik Krallık hükûmetinin talepleri darbeyi başlatma ve planlamada etkili oldu.[10][11][12]
Kaynakça
- ^ "A Very British Coup" (radio show). Document (İngilizce). British Broadcasting Corporation. 2005. 15 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2006.
- ^ Gasiorowski, Mark J (August 1987). "The 1953 Coup D'etat in Iran The 1953 Coup D'etat in Iran". International Journal of Middle East Studies. 19 (3): 261–86. doi:10.1017/s0020743800056737 27 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. JSTOR 163655 28 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Kinzer, Stephen (2008). All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror. Wiley. ISBN 978-0470185490.
- ^ Kressin, Wolfgang K. (May 1991). "Prime Minister Mossaddegh and Ayatullah Kashani From Unity to Enmity: As Viewed from the American Embassy in Tehran, June 1950 – August 1953 16 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. University of Texas at Austin.
- ^ Milani, Abbas (2008). Eminent Persians. Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-0907-0.
- ^ Milani, Abbas (2011). The Shah. ISBN 9780230115620.
- ^ Mary Ann Heiss in Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran, pp. 178–200
- ^ a b Kinzer, Stephen (2008). All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror. John Wiley & Sons. ISBN 9780470185490.
- ^ Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran
- ^ "New U.S. Documents Confirm British Approached U.S. in Late 1952 About Ousting Mosaddeq" 16 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. National Security Archive. 8 Ağustos 2017.
- ^ "Proposal to Organize a Coup in Iran" 10 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. National Security Archive. 8 August 2017.
- ^ "How a Plot Convulsed Iran in '53 (and in '79)" 21 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The New York Times.
| 1925-1979 |
|
|---|---|
| Askeri ilişkiler ve çatışmalar | |
| Yasalar | |
| Başka konular | |
