Aile hekimliği

Aile hekimliği, bir tıp disiplinidir. Diğer tıp branşları gibi kendine özgü bir eğitimi, uygulaması ve araştırma konuları bulunan, dahili tıp bilimleri içinde değerlendirilebilinen klinik bir branştır. Çocuk, genç ve yaşlı tüm bireylere hem koruyucu hem de tedavi edici sağlık hizmetleri sunan bir tıp uzmanlık dalıdır.

Aile hekiminin görevi

Aile hekimleri, iç hastalıkları, kadın hastalıkları - doğum, çocuk sağlığı ve hastalıkları, psikiyatri, kardiyoloji, göğüs hastalıkları, acil tıp, dermatoloji, seçmeli (genel cerrahi, fizik tedavi ve rahabilitasyon, nöroloji) branşlarında belirli sürelerde rotasyon yaparak temel hastalıkların önlenmesi ve tedavisindeki bilgileri edinirken aile hekimliğine özgün yaklaşımları da öğrenerek ve içselleştirerek mezuniyet sonrası eğitimlerini tamamlarlar ve uzman hekimler olarak sağlık bakım ekipleri içinde yerlerini alırlar.

Aile hekimliği, hastalarında yaş, cinsiyet, organ ya da sistem ayrımı yapmaz, eğitimi dahilindeki tüm hastalara hizmet verir.

Aile hekimleri hastalarını sadece tedavi etmez, onları hastalanmadan önce korumaya çalışır. Bu amaçla kişiye yönelik koruyucu hizmetler içinde aşılama, yaşam tarzı değişiklikleri için danışmanlık yapma, bebek ve çocuk izlemi, gebe izlemi, aile planlaması hizmetlerini sunar. Salgın ve bulaşıcı hastalıklar varlığında aile bireylerini bilgilendirir ve koruyucu önlemlerin alınmasını sağlarken çevre sağlığı için gerekli önlemlerin alınması için yerel yönetimlerle işbirliği yapar, diğer tıp branşlarıyla ortak olarak toplumun sağlığını koruma çalışmalarına aktif olarak katılır. Koruyucu hekimlik aile hekimliğinde önemli bir yer tutar.

Toplumsal ve bireysel sağlığı geliştirme çalışmaları içinde yaşlı sağlığı ve bakımı, seyahat tıbbı ve sporcu sağlığı ile ilgili sorunlar da aile hekimlerinin ilgilendiği konular arasındadır. Kişileri bu konularda bilgilendirerek olası sorunları önlemeye veya en aza indirmeye çalışırlar. Aile hekimleri sağlığın korunması ve artırılması bağlamında hizmet sunduğu birey ve toplumun sağlık eğitiminden de kendini sorumlu tutar. Birey olarak hastasına hastalığı ile ilgili eğitimin yanı sıra sık görülen hastalıklar, bu hastalıkların önlenmesi ve yönetilmesinde bireyin ve toplumun sorumluluğu paylaşmaları için onları bilgilendirir. Sonuç olarak ile hekimlerinin amacı her bireyin sağlık düzeyini yükseltmek ve daha sağlıklı bir topluma ulaşmaktır. Kişilerin talep ettikleri tüm sağlık konularında onları bilgilendirerek kişilerin kendi sağlıkları konusunda daha fazla söz sahibi olmalarını ve kendi kararlarını oluşturabilmelerini amaçlar

Aile hekimi hastalarının fark etmedikleri, şikayet etmedikleri sağlık sorunlarından da sorumludur. Hastalarını bilgilendirir, gerekli sağlık kontrollerini yaparak hastalıkları erken dönemde yakalamaya çalışır, hastalıklara karşı alınabilecek önlemleri uygular. Koruyucu hekimlik aile hekimliğinde önemli bir yer tutar.

Aile hekiminin eğitimi

Bu dalda eğitim görmüş hekime bazı ülkelerde aile hekimliği uzmanı, bazı ülkelerde de genel pratisyen denir ancak Türkiye'de tıp fakültesinden mezun olan kişiye doğrudan pratisyen hekim dendiğinden ve uzmanlık eğitimi almamış olduğundan dolayı bu terim Türkiye için doğru değildir. Tıp fakültesinden mezun olunarak temel tıp eğitimi alındıktan sonra birinci basamak hekimi olabilmek için ek bir eğitim gerekmektedir. Bu eğitimin süresi ve şekli ülkeden ülkeye değişmekle birlikte Türkiye'de en az 3 yıl sürmektedir.

Türkiye'de aile hekimliği

Günümüzde aile hekimliği eğitiminin en az yarısının birinci basamakta geçmesi gerektiği ve eğiticilerinin ağırlıklı olarak birinci basamak hekimlerinden, tercihen aile hekimliği uzmanlarından oluşması gerektiği konusunda bir kanı vardır. Türkiye'de bu koşulları yerine getirmek için yoğun çabalar bulunmaktadır.

Türkiye'de aile hekimliği eğitimi almamış, sadece Tıp Fakültesi mezunu olan hekimler sahada birinci basamak hekimleri olarak çalışmaktadırlar. Bu durum, Dünya genelindeki gelişmiş ülkelerin uygulamalarına uymamaktadır.

Türkiye'de 2002 yılından beri "Sağlıkta Dönüşüm" adı altında bir reform süreci sürmektedir. Bu çerçevede sahada çalışan tabiplerin "Aile Doktoru"na dönüştürme çalışmaları çerçevesinde uyum eğitimleri verilmektedir. Uyum eğitimlerinin Aile Hekimliği Uzmanlık Eğitimine eşdeğer olup olamayacağı tartışma konusudur. İki eğitim birbirleriyle karşılaştırılmayacak durumdadır. O nedenle bu tartışmalar lüzumsuzdur, çünkü Tıp Fakültesi mezunu bir doktor, birinci basamak hekimliği açısından yeterli olmamakta, yıllar süren bir ek eğitim alması gerekmektedir. Tıp Fakültelerinin eğitsel amaçları konusunda bir uzlaşı mevcut değildir. Mezun ettikleri öğrencilerine birinci basamak sağlık hizmetlerinde önemli görevler biçenler olduğu kadar, tıp eğitimi uzmanlaşmanın bir ön koşuludur diyen öğretim üyeleri de bulunmaktadır. Ancak dünyada bulunan genel kanaat temel tıp eğitiminin birinci basamak hekimlik uygulamaları için yeterli olmadığıdır. Müfredatlarında yapılacak uyarlamalarla Aile Hekimliğine ve Birinci Basamağa hekim adayı kazanmak mümkün olacaktır. Uzmanlığı bile seçecek olsa genç hekim, birinci basamağın önemini de böylece kavrayacaktır.

Birinci basamak, bir hastanın ilk başvurduğu sağlık kurumu olmalıdır. Özellikle sevk zincirinin sıkı biçimde denetlendiği sistemlerde bu böyledir. Hasta gereği halinde birinci basamak hekimi tarafından 2. basamağa ya da daha üst kurumlara sevk edilir.

Bu sistemlerde Aile Hekimliği Uzmanı hastaların ilk başvuracakları hekimdir.

Aile hekimliği Uzmanı, sadece aile bireylerine hizmet sunmasından dolayı değil kendilerine başvuran kişileri aileleri ve toplumları içinde değerlendirdiklerinden dolayı bu adı almıştır. Aile hekimlerinin hizmet sunduğu nüfus yaşayan herkestir. Kendisine kayıtlı olan bireyler ile bütün sağlık sistemi arasında aracılık yapar ve sağlık sorunlarında bu süreci koordine eder. Hastalardan, acil durumlar dışında, kendi aile hekimlerine görünmeleri beklenilmektedir, ancak bazı durumlarda sevk zincirini aşıp 2. ve 3. basamakta bulunan branş uzmanlarına gitme eğilimi söz konusudur. Bu özellikle hekimiyle yeterince güven ilişkisi kuramamış, yapılan girişimlerden memnun kalmamış olan, birinci basamak sağlık kurumunda bulunan laboratuvar donanımından memnun olmayan hastalar tarafından sıklıkla seçilen bir yoldur. Aile Hekimliği Uzmanının kapı tutuculuk görevinden memnun kalmayıp, hastanelere doğrudan yapılan başvuruların sağlık harcamalarını daha artıracağı kaygısı bulunmaktadır. Bu nedenle katkı payları alınarak, hastanın tercihine izin verilmeye çalışılmaktadır.

Dünya Sağlık Örgütünün verilerine göre aile hekimleri kendilerine yapılan başvuruların %80-90'ına sorunun niteliğinden bağımsız olarak kesin çözüm getirebilmektedirler. Bu başvuru sırasında hastalıklarının çok büyük kısmı tedavi edilir (%90-95). Aile hekimleri bir üst sağlık basamağına, (hastanelere) sevk ettiği %5-10 oranındaki hastalarını da izler ve onların sorumluluğunu taşır (süreklilik ilkesi). Aile Hekimliği Uzmanlarının hizmet alanı aile üyelerinin tümünü içerecek tarzda geniş bir biyolojik perspektifi içermesinin yanı sıra hizmet verdiği bireylerin sosyal ve psikolojik durumlarını da kapsar (kapsamlı hizmet ilkesi). Hastaya önerilen tüm tanı ve tedavi yaklaşımları hasta bireye özgündür ve bir bütün olarak bireyin biyolojik, psikolojik ve sosyal gereksinimlerine yanıt verir. Aile hekimleri sadece aile yönelimli bir yaklaşım göstermez, aynı zamanda toplum sağlığının gereklerini gözeten bir yaklaşım sergiler.

Aile Hekimliği Uzmanları hastalarını aile ve toplumları içinde değerlendirir. Hastalıkların sadece hastayı değil aileyi de etkilediğini dikkate alarak aile yönelimli bir yaklaşım sunar. Bu yaklaşım içinde hastanın sorunları çözümlenirken hastalığın aile üzerine etkileri ve ailenin hastalık üzerine etkileri dikkate alınarak sorunun çözümlenmesi için tedavinin planlanması aşamasında hastanın ve ailesinin görüşlerinin alınarak ortaklaşa bir tedavi planı hazırlanması hastanın tedaviye uyumunu artırır ve tedavinin etkinliğini sağlar.

Aile Hekimliği Uzmanları sadece aile merkezli bir yaklaşım göstermez, aynı zamanda toplum sağlığının gereklerini gözeten bir yaklaşım sergilerler. Buna WONCA 2002 Avrupa tanımında toplum yönelimli yaklaşım olarak isimlendirilmektedir.

Türkiye'de 2010 yılı itibarıyla tüm sağlık ocakları, aile hekimliği birimine dönüştürülerek aile hekimliğine geçilmiştir.

Kaynakça

European Definition of General Practice/Family Medicine (Version 2005)
Güneş ED, Yaman H. Transition to Family Practice in Turkey. Journal of Continuing Education in the Health Professions 2008; 28(2): 106-112
McDaniel SH, Campbell TL, Hepworth J, Lorenz A. Aile Yönelimli Birincil Bakım. Çeviri editörü: Yaman H. İstanbul: Yüce Yayınevi. 2007.
Yaman H, Ungan M. The Discipline of Turkish Family Medicine.[Letter]. European Journal of General Practice 2003;9(3):119.
Yaman H. General Practice in Europe: Key features of primary healthcare in Turkey [Letter]. European Journal Of General Practice 2004;10(4):161
Yaman H. Training In Family Medicine: The Current State In Turkey. Education For Primary Care 2002 ;13 (3):394 - 397
Yaman H, Özen M. Satisfaction with Family Medicine Training In Turkey: A Survey Of Residents. Croatian Medical Journal 2002;43(1):54-57.
Görpelioglu S, Korkut F, Aytekin F. Family 101practice in Turkey.Family Practice 1995 Sep;12(3):339-40.
Ersoy F, Sarp N.Restructuring the primary health care services and changing profile of family physicians in Turkey.Family Practice 1998 Dec;15(6):576-8