Ahîzâde Abdülhalîm Efendi
Ahîzâde Abdülhalîm Efendi, Halîmî | |
|---|---|
| Doğum | 1555 İstanbul |
| Ölüm | 12 Haziran 1604 İstanbul |
| Ölüm sebebi | Karbonkül |
| Milliyet | Türk |
| Vatandaşlık | Osmanlı İmparatorluğu |
| Meslek | Kazasker, kadı, şair, hattat, müderris, tercüman |
| Dönem | 16. yüzyıl |
| Din | İslâm |
| Çocuk(lar) | Ahîzâde Yahya Efendi, Ahîzâde Mahmud Sûzî Efendi |
| Ebeveyn(ler) | Ahîzâde Mehmed Efendi, Sadullah Sa'dî Çelebi'nin kızı |
| Akraba(lar) | Ahîzâde Hasan Efendi (kardeş), Ahîzâde Hüseyin Efendi (kardeş) |
Ahîzâde Abdülhalîm Efendi, veya Divan edebiyatındaki mahlasıyla Halîmî (1555 - 12 Haziran 1604), 16. yüzyılda yaşamış İstanbul'lu bir Osmanlı âlimi. 1569 ve 1599 yıllarında kazaskerliği ve 1601'de Rumeli kazaskerliğinin yanı sıra Bursa, Edirne ve İstanbul kadısı; bir şair, hattat, müderris, tercüman ve yeni lâle türleri üretmiş bitki ıslahçısısıydı.
Hayatı
Miladî 1555 yılında (Hicrî 963 senesinin başında[1]) İstanbul'da doğdu.[2] Yetişme çağında devrinin en ünlü hocalarından[3] özel dersler almıştır. Gençliğinde babasının mutasarrıf bulunması sebebiyle yaşadığı Edirne kazâsında; Taşlık medresesinde Kara Çelebizâde Hüsâmeddin Efendi, Üç Şerefeli medresesinde Arapzâde Abdurraûf Efendi, Sultân Bâyezîd medresesinde Hâcegizâde ve Sultân Selîm medresesinde ise Sâlih Monla Efendi'nin gözde öğrencilerinden olmuştur.[4]
İstanbul'a döndükten sonra Mevlânâ Fuzaylü'l-Cemâlî'nin hizmetinde bulunmuş,[4] Şeyhülislam Ebuûsuûd Efendi'nin talebesi olmuştur.[5] Yüksek medrese tahsilini dereceyle tamamlamasının ardından mülâzemetini (icazet belgesi, diploma) Şeyhülislam Ebuûsuûd Efendi'den almıştır.[4]
Medrese eğitiminin yanı sıra, Hattat Şükrullah Halîfe'nin oğlu Hattat Pîr Mehmed Dede'den Şeyh Hamdullah'ın Aklâm-ı Sitte üslûbunu[6] ve özellikle de hüsn-i hattın Sülüs ve Nesih türlerini öğrenmiştir.[7][8] Abdülhâlim Efendi, kendi devrinin seçkin bir hattatı kabul edilmiştir.[5]
Mezuniyetinin akabinde sırasıyla Yeni İbrâhim Paşa (1574-76), Kasım Paşa (1579), Yeni Ali Paşa (1580), Şah Sultan (1582), Hâseki Sultan (1583-84), Sahn-ı Seman (1585-88), Şehzade (1588-90) ve Valide-i Atik (1590-92) medreselerinde müderrislik yapmıştır.[9]
Müderrisliğin ardından ise kadılığa yükselmiş, 1591'de Bursa ve 1592'de Edirne mollası olduktan[5] sonra 15 Mart 1596'da[2] İstanbul'a kadı olmuştur.[3][10]
Temmuz 1597 ila Eylül 1598 ve Ekim 1599 ila Mart 1601 dönemlerinde[2] Anadolu kazaskerliği yapması vesilesiyle Dîvân-ı Hümâyun azası olmuş, Ağustos 1601'de protokol ve rütbe olarak daha da yükselmiş ve Mayıs 1603'te azledilene[2] kadar Rumeli kazaskerliğinde bulunmuştur.[3]
Çiçek yetiştirmeye çok meraklı bir bitki ıslahçısısıydı, tohum üzerinde melezleme yaparak yeni lâle türleri meydana getirdiği bilinir.[8] İcat ettiği tescil edilmiş lâleler ve tarifleri şöyledir:[5]
- Hadenginâz (mor fitilli, sisli).
- Dilrüba (mor fitilli, koyu kahverengimsi sarı).
- Rif'atigülşen (mor fitilli, mora yakın koyu leylâk renkli).
- Sûzenisîm (mor fitilli, sisli beyaz).
- Feyzihalîm (sarı fitilli, elmas tonlarında mavi renkli).
- Mâyeinâz (sarı fitilli, açık gülpembe).
- Memduh (mor fitilli, eflatuna çalan açık kızıl renkli).
- Mâyeiikbal (mor fitilli, mora çalan koyu kırmızı renkli).
Kazaskerliği sırasında hakkaniyet ve adaletiyle nam salmış, Kâtip Çelebi tarafından sohbetinin zenginliği övülmüştür.[5]
14 Haziran 1604 tarihinde, Miladî yıllara göre 48 ve Hicrî yıllara göre 50 yaşındayken,[2] İstanbul'da şîr-i pençeden (karbonkül) hayatını kaybetmiştir.
Başlıca Eserleri
Yazılı eserleri arasında şunlar vardır:
- Taʿlîḳa ʿale’l-Hidâye ve bazı şürûḥihâ[8]
- Terceme-i Şevâhidü’n-nübüvve: Molla Câmî'nin Muhammed'in nebîlik delillerini anlattığı eserinin tercümesi.[7]
- Muḫtaṣarü’d-Dürer ve’l-Ġurer[8]
- Hâşiye-i el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir[8]
- Hâşiye-i Câmiʿu’l-fuṣûleyn[8]
- Hâşiye-i ed-Dürer ve’l-Ġurer ve Şerḥu’l-Miftâḥ[8]
- Divanı
- Risâleleri
Ailesi
Kazasker Ahîzâde Mehmed Efendi'nin büyük oğlu;[9] müderris ve şair Ahîzâde Hasan Efendi (1559 - 1589)[3] ile idam edilen ilk Osmanlı şeyhülislamı Ahîzâde Hüseyin Efendi'nin ağabeyidir.[8] Annesi vasıtasıyla büyükbabası ise ünlü şeyhülislâm Sadullah Sa'dî Çelebi'dir.[7]
Baba tarafından II. Bayezid ve oğlu Şehzade Ahmed'in öğretmeni Mu'allim-i Sultânî Hatîb Kıvâmeddîn Kâsım Efendi'nin (ö. Temmuz 1489)[11] soyundan ve onun baba tarafı aracılığıyla da Anadolu Selçuklu sultanı I. Kılıç Arslan ile kayınpederi Çaka Bey'in torunlarındandır.
Kaynakça
- ^ Çelebi, Kâtip. Fezleke. Cilt: 1, s. 253.
- ^ a b c d e Süreyyâ, Mehmed (1899). Sicill-i Osmânî. https://archive.org/stream/sicill-i.osmani_01/Sicill-i.Osmani_01_djvu.txt
- ^ a b c d Kılıç, Hilâl. "Şeyhülislam Ailelerinin Kültür ve Sanat Alanına Katkıları." Türk Dili ve Edebiyatı Yüksek Lisans Tezi, Aralık 2018, s. 20-21. TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- ^ a b c Ahmed Bâdî Efendi. "Riyâz-ı Belde-i Edirne." 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si, s. 1197. https://dspace.trakya.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/trakya/1337/Riy%C3%A2z-%C4%B1%20Belde-i%20Edirne%20%202-1%20Cilt.pdf?sequence=1&isAllowed=y[]
- ^ a b c d e Ekrem Koçu, Reşad (1944). İstanbul Ansiklopedisi, 1. Cilt, s. 86. https://archive.org/details/istanbul-ansiklopedisi/istanbul%20Ansiklopedisi%2001/page/86/mode/2up?q=Ahiz%C3%A2de+Abd%C3%BClhalim
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ a b c "Halîmî, Ahîzâde Abdülhalim Efendi." Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS). https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/halimi-ahizade-abdulhalim-efendi 29 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b c d e f g h Güleç, Hasan. "Ahîzâde Abdülhalim Efendi." TDV İslâm Ansiklopedisi. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1988. https://islamansiklopedisi.org.tr/ahizade-abdulhalim-efendi 30 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b Özcan, Abdülkadir. "Âhîzâde Abdülhalim Efendi." Üsküdarlı Meşhurlar Ansiklopedisi, I, s. 33. Üsküdar Belediyesi, İstanbul, 1.baskı, Ocak 2012.
- ^ Bür, Işın (1965). "17. Asrın İlk Yarısında Payeli ve Bilfiil Anadolu ve Rumeli Kazaskerleri." Tarih Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi. s. 12-15. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/03680.pdf
- ^ Yaşar, Abdizade Hüseyin Hüsameddin (2022). Amasya Tarihi. Kültür Yayınları.
