Na-Dene dilleri, Kuzey Amerika'da Na-Dene Kızılderilileri tarafından, ABD, Kanada ve ufak bir kısmı da Meksika’da konuşulan diller ailesidir.
Denağinaca ya da Denağina dili, ABD'nin Alaska eyaletinde Cook Inlet bölgesinde konuşulan Atabask dillerinden yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 1.000 kişilik nüfustan 50 kadarı anadillerini konuşabiliyor.
Tanakrosça ya da Tanakros dili, ABD'nin Alaska eyaletinde Tanana ırmağının orta kesimlerinde Tanacross yöresinde yaşayan Tanakroslar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olmak üzere olan dil. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 200 kişilik nüfustan 50 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Tanakros dil sahasının komşuları olarak batısında Aşağı Tananaca kuzeyinde Hanca, güneyinde ise Ahtnaca konuşulur. En yakın akrabası olan Yukarı Tananaca doğusunda konuşulur.
Yukarı Tananaca ya da Yukarı Tanana dili [kendilerince Neeʼaaneegn, Nee'aaneek; İngilizce Upper Tanana, Nabesna], ABD'nin Alaska eyaletinde Northway, Tetlin ve Tok köylerinde, ayrıca daha az olarak Kanada'da Yukon bölgesinde Beaver Creek yöresinde yaşayan Yukarı Tananalar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 300 kişilik nüfustan 55 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Yukarı Tanana dil sahasının komşuları olarak kuzeybatısında Tanakrosça kuzeyinde Hanca, güney ve güneybatısında Ahtnaca, doğusunda ise Kanada'da Kuzey Tuçoncası ve Güney Tuçoncası konuşulur. En yakın akrabası diğer Tanana dilleri ile Kuskokvimcedir. Biraz daha uzak olan diğer akrabaları Kanada'da konuşulan Tuçon dilleridir).
Eyaklar ya da Eyak Kızılderilileri, ABD'nin Alaska eyaletinde Copper Nehri deltasında ve yakınındaki Cordova kasabasında yaşayan Na-Dene Kızılderilileri grubundan bir halk. En yakın akrabaları Atabask Kızılderilileri en uzak akrabası ise Tlingitlerdir. Kuzeyde Ahtna Atabask kızılderilileriyle ve doğuda Tlingit Kızılderilileriyle komşu olan Eyaklar, batıda Yupik Eskimolarından Supiklerle komşudur.
Tlingitçe ya da Tlingit dili, ABD'de Alaska'da, ufak bir kısmı da Washington'da ve Kanada'da eyalatlerinde yaşayan Kıyı Tlingitleri ile İç Tlingitleri tarafından konuşulan Na-Dene dillerinden tehlike altındaki Kızılderili dilidir. Grup içinde tek başına alt grupta toplanır. Diğer alt grubu Eyak-Atabask dilleri oluşturur. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 10.000 kişilik nüfustan 300 kadarı, Kanada'daki 1.000 kişilik nüfustan ise ancak 75 tanesi anadillerini konuşabiliyor.
Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası, Alaska'da yerlilerin toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresi'nde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürürlüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa.
Denali ili veya Denali Borough, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesinde Kızılderili Alaska Atabasklarınca meskun olan bir ili. Borough terimi diğer eyaletlerden farklı olarak Alaska'da yaklaşık county-equivalent terimi ile benzerdir. İlin yönetim merkezi Healy'dir.
Valdez-Cordova Census Area, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin Kızılderili Atabasklarca meskun olan bir sayım bölgesi. Örgütlenmemiş borough olduğu için bir yönetim merkezi de yoktur. En gelişmiş şehri Valdez ile Cordova'dır.
Alaska Atabaskları ya da Alaska Deneleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin daha çok içbölgesinde Alaska Interior adı verilen İç Alaska'da birazı da güneyde Pasifik kıyılarında yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Kuzey Atabasklarından, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. Alaska yerlilerinin beş ana kültür grubundan birini oluştururlar. Dil temelinde 11 ayrı halk olarak, Ahtnalar, Denağinalar, Guçinler, Hanlar, Değinaklar, Holikaçuklar, Koyukonlar, Yukarı Kuskokvimler, Aşağı Tananalar, Tanakroslar ve Yukarı Tananalar biçiminde sınıflandırılır. Toplam nüfusları yaklaşık 6.400 kişidir ve ancak çok ufak bir kısmı anadillerini konuşabilmektedir. En çok nüfusa sahip olanlar Koyukonlar ile Guçinlerdir. Siyasi, idari ve kültürel açıdan ABD'deki diğer Atabasklardan ayrılırlar. Kanada'daki aynı alt grupta yer alan Kanada Atabasklarına dilce ve kültürce daha yakındırlar ve Guçinler ile Hanların büyük bir kısmı ile Yukarı Tananaların ufacık bir kısmı Kanada'nın Alaska'ya yakın yörelerinde de yaşarlar. Kuzey, batı ve güneyden Eskimo halklarına, doğudan ise ırkdaşı olan Kanada Atabasklarıyla komşudurlar. Eskimolara komşu olanlar Eskimo kültüründen kısmen etkilenmişlerdir. Rus Alaskası döneminde Ruslarla karşılaşan Alaska Atabaskları içinde en çok Ruslaşanlar Pasifik kıyısındaki Denağinalardır. Ekonomik rahatlamaya 1971 yılında kabul edilen Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA) ile kavuşmuşlar ve aynı dönemde dil ve kültürlerini serbest kullanma ve eyaletçe korunma haklarını da elde etmişlerdir. Günümüzde Ahtna ve Denağina haricindeki Alaska Atabasklarının siyasi, ekonomik, yasal ve sosyal savunucusu 1962 yılından beri Tanana Chiefs Conference adlı kâr amacı gütmeyen kabile birliğidir. ABD'deki bütün Amerika yerlileri gibi Alaska Atabasklarının da eğitim, sağlık ve idaresinden ABD İçişleri Bakanlığı bünyesinde Amerika Birleşik Devletleri'nin yönetimine ait Bureau of Indian Affairs dairesi sorumludur.
Atabasklar, Atabask halkları, Atabask Kızılderilileri, Athabaskalar ya da Deneler, Kuzey Amerika'da Amerika Birleşik Devletleri ile Kanada'da yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubundan dilleri konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist-şamanist Kızılderili halkları. Toplam nüfusları yaklaşık 200.000 kişidir ve çoğunluğu Navaholar oluşturur. En yakın akrabaları birlikte dilce bir üst grup oluşturan Eyaklar, en uzak akrabaları ise Eyak-Atabask dillerine paralel Na-Dene dillerinin diğer ana grubunu oluşturan Tlingitlerdir.
Guçinler ya da Kuçinler, Kuzey Kutup Dairesinde kabaca 65° ve 69° Kuzey enlemde, 130° ve 150° Batı boylamında, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin kuzeydoğusunda İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon Nehri civarında ve Kanada'nın Yukon ile Kuzeybatı Toprakları bölgelerinde yaşayan, rengeyiği avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist, şimdi ise Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Guçinleri ya da Batı Guçinleri ile Kanada Guçinleri ya da Doğu Guçinleri olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Alaska'da nüfusça Koyukonlardan sonra en büyük ikinci Atabask halkıdır. En yakın akrabaları dilce birlikte grup oluşturan Alaska ve Kanada Hanlarıdır. 2010 yılındaki nüfusları 9.000 kişidir ve anadillerini akıcı biçimde konuşabilenlerin sayısı UNESCO'ya göre 400 kişidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.000 kişilik nüfustan 150 kadarı, Kanada'daki 1.900 kişilik nüfustan ise 400 tanesi anadillerini konuşabiliyor. Huş kabuğundan kano ve kar ayakkabısı yapımıyla, iki yönlü kızaklarıyla, oklu kirpinin dikenleriyle yapılan kirpi işi ile karmaşık ve süslü boncuk işi (naagąįį) bezemeleriyle tanınırlar. Günümüzde avcılık, balıkçılık ve mevsimlik istihdamdan oluşan karma ekonomi görülür.
Koyukonlar ya da Koyukon Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin ortasında İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesinin Yukon ile Koyukuk nehirleri civarında taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olsa da animist inanç ve gelenkleri güçlü Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska'daki en büyük Atabask halkı olup, Yukarı, Merkezî ve Aşağı Koyukonlar olmak üzere üç ana lehçe grubuna ayrılırlar. En yakın akrabaları dilce birlikte üstgrup oluşturan Holikaçukça ile Değinakça konuşan Atabasklardır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 2.300 kişilik etnik (Denaakkʼe) nüfustan 150 kadarı anadillerini (Denaakkenaageʼ) konuşabiliyor. Alaska'daki diğer Atabaskların aksine Eskimo komşuları olan Yupik ve İnyupiklerin kültüründen oldukça etkilenmişlerdir. Koyukonlarla Avrupalıların ilk karşılaşması Rus İmparatorluğuna bağlı Rus Alaskası döneminde 1838 yılında Yukon Nehri yolundan Nulato'ya gelen Ruslarla olmuştur. Geçmişte Rus-Amerikan Kumpanyası ile Hudson's Bay Company şirketlerindeki Avrupalı kürk tüccarlarıyla yoğun olarak ticaret yaparken, günümüzde daha çok avcılık, balıkçılık ve mevsimlik istihdamdan oluşan karma ekonomi görülür.
Ahtnalar, Ahtna Atabaskları ya da Ahtna Kızılderilileri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin güneydoğusunda Copper Nehri civarında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Ortodoks Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska'daki en büyük dördüncü Atabask halkı olup, Yukarı, Batı, Merkezî ve Aşağı Ahtnalar olmak üzere dört ana lehçe grubuna ayrılırlar. En yakın akrabaları dilce birlikte üstgrup oluşturan Denağinalardır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 650 kişilik etnik (‘Atnahwt’aene) nüfustan 25 kadarı anadillerini (‘Atnakenaege’) konuşabiliyor. Ahtnalarla Avrupalıların ilk karşılaşması Rus İmparatorluğuna bağlı Rus Alaskası döneminde 1783 yılında Copper Nehrine gelen Ruslarla olmuştur. Batılılarca ilk Ahtnaca kelime 1787 yılında kaydedilmiştir. Geçmişte Rus-Amerikan ve Hudson's Bay Company şirketindeki Avrupalı kürk tüccarlarıyla yoğun olarak ticaret yaparken, günümüzde daha çok avcılık, balıkçılık ve mevsimlik istihdamdan oluşan karma ekonomi görülür.
Copper Nehri ya da Ahtna Nehri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin güney-ortasında Valdez–Cordova Census Area sayım ilçesinde Ahtnaların coğrafyasında bulunan ve Alaska Körfezine dökülen bir nehir. Uzunluğu 460 km dir. ABD'nin onuncu en büyük nehridir. Pasifik sombalıklarının en yoğun üreme bölgesidir.
Chitina Nehri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin güney-ortasında Valdez–Cordova Census Area sayım ilçesinde Ahtnaların coğrafyasında bulunan ve Copper Nehrine dökülen bir nehir. Uzunluğu 193 km dir. Pasifik sombalıklarının en yoğun üreme bölgesidir.
Sarıbıçaklar ya da Sarıbıçak Kızılderilileri, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkı. Etnik olarak ana çekirdek kabilesi Tlınçon (Dogrib) ve iki küçük kabilesi de Denesuline (Chipewyan) olan kabile birliğidir ve en yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları grubunu oluşturan Denetalar ile Sahtulardır. Ana kabilesi Tlınçoncanın Sarıbıçak Tlınçoncası denen lehçesini konuşurken, daha ufak olan diğer iki kabile Denesulinece konuşurlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sarıbıçaklar da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. İngilizce adları Yellowknife yerleşimine ve Yellowknife Nehri'ne verilmiştir.
Aşağı Tananalar ya da Aşağı Tanana Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesiyle Fairbanks North Star Borough ilçesinde Tanana nehrinin Yukon Nehri'ne döküldüğü aşağı kısımlarında Tanana kasabasından yukarıki mecralarında ve civarında taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 400 kişilik etnik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.
Yukarı Tananalar ya da Yukarı Tanana Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Southeast Fairbanks Census Area sayım bölgesinin Tanana Nehri'nin yukarı kısımlarında ve Kanada'da Yukon topraklarında Beaver Creek yöresinde taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 300 kişilik etnik nüfustan 55 kadarı anadillerini konuşabiliyor.
Tanakroslar ya da Tanakros Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Southeast Fairbanks Census Area sayım bölgesinin Tanana Nehri'nin orta yukarı kısımlarında taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 200 kişilik etnik nüfustan 50 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Adları Tanana Crossing kelimesinden kaynaşma yoluyla türetilmiştir.
