Ahmet Soysal

Ahmet Soysal (d. 1957, İstanbul), felsefe yazarıdır. İstanbul Saint-Joseph Fransız Lisesi'nde ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nde eğitim gördü. Herhangi bir üniversiteye bağlı olmadan çalışmaktadır. Metinlerini Türkçe ve Fransızca yazar. 1976'ya kadar Paris, Brüksel, Beyrut ve yeniden Brüksel'de yaşadı. 1976'dan beri İstanbul'dadır.

İlk felsefe yazısını, dört arkadaşıyla birlikte kurduğu Beyaz dergisinin 1. sayısında yayımladı (Spinoza, Kurumlar ve Özgürlük, 1982). 1983 yılında Fazıl Hüsnü Dağlarca ve Ece Ayhan ile tanışan Soysal, şairlerin üstüne denemeler yazdı, şairlerin eserlerinden Fransızcaya çeviriler yaptı, onların yayın işlerinin sorumluluğunu üstlendi.

Ahmet Soysal, 1995'e kadar 20 sayısı çıkan Beyaz dergisinde kendi yazılarının yanı sıra Fransızcadan çevirdiği felsefe ve şiir metinleri yayımladı. Böylece Antonin Artaud (1982'den itibaren), Gilles Deleuze (1983), Jacques Derrida (1986), Maurice Blanchot (1983'ten itibaren), Emmanuel Levinas (1989) gibi yazarların ilk çevirileri ya da ilk çevirilerinden bazıları bu dergide yayımlandı. 1992-1996 arasında Paris'te Ecole Normale Supérieure'de Alter fenomenoloji dergisi çevresinde düzenlenen seminerlerde konuşmalar yaptı. 1994'ten beri İstanbul Fransız Kültür Merkezi'nde Fransa Dışişleri Bakanlığı'nın Yayına ve Çeviriye Destek programını yönetmektedir.

Soysal Türkçe kitaplarında ve Fransızca makalelerinde ağırlıklı olarak zaman, vücut ve "kendilik" temalarını işlemektedir "Kendilik, "ben" sözcüğünden ya da "kavramından" önce, öznenin vücuduyla ya da vücut olarak özneyle, ilgili bir niteliktir, daha doğrusu ona içkindir. Vücutsal birey (ya da vücut olarak özne), "kendi"dir; ancak "kendi" olarak vücutsal bireydir: ve bu "kendi" belirlenimi dilden öncedir ve her çeşit dili (daha doğrusu, dilin her çeşit öznel kullanımını) taşır. Başka deyişle, vücutsal bireyin "kendi" olabilmesi için dile ve kurumlara ihtiyacı yoktur; o, özü itibarıyla "kendi"dir, "kendilik" olarak vücutsal bireydir." Ölüm Yazı Vücut, 2004, s. 28). Ego sorusu, çalışmalarında merkezî bir yer tutmakla birlikte, öznelerarasılık, başkalık, toplum gibi konulara da açılmaktadır ("Eğer birlikte-oluş, transendental nitelikliyse, bu birlikte-oluş'un üç temel boyutu olarak görünen başkası-ile-ihtiyaç ilişkisi (ki aynı zamanda nesneler-ile-ihtiyaç ilişkisi'dir), başkası-ile-arzu ilişkisi, başkası-ile-dilsel iletişim de, değişken bir iç içeliği kapsayarak, indirgenmez bir nitelik taşımaktadır." Birlikte ve Başka, 1999, s. 15). Birey ile toplumu, vücut temelli fenomenolojik bakış açısında bir arada düşünen Ahmet Soysal'ın yaklaşımında siyasi bir açılım vardır. Bu açılımda, öne çıkardığı kavramlardan biri "konum" kavramıdır: "Yer'in, insan öznelerinin "karşı karşıya" ve "bir araya" gelmesiyle oluşan belirlenimine konum (position) diyebiliriz. (...) Konum, sadece yer'le ilgili değil, yine temel olarak zaman'la da ilgilidir. Konum, zamansal'dır. Konum'un bir oluş'u (devenir) vardır. (...) Konum, başka konumlara "değmektedir" ya da onlarla bağlantılıdır, hatta iç içe'dir. Bu çoğul-konumluluk, bütünler ve bütünlerin toplamı olarak ele alındığında (...) konum, en genel anlamıyla, Tarih'in bir şimdiki-zamanı'nın somutluğu demektir. (Buna göre de, Tarih genel anlamıyla konumsallıktır.)" (Devrim Düşüncesi, s.29) Soysal'ın çalışmalarında, düşünce tarihinde ve çağdaş felsefede değişik biçimlerde süregelen kimi karşıtlıkları ya da ayrımları diyalektik yaklaşımdan bağımsız olan özel yollarla aşma çabası göze çarpmaktadır. Buna göre, Soysal'ın öne sürdüğü "konum" kavramı, ego/toplumsal, yer/zaman ikiliklerini, onları oluşturan terimlerden her birine aynı önceliği tanıyarak bağlantı ya da birlik durumunda ele almak zorunluluğunu dile getirmektedir.

İtkisel Mantık (2012) kitabında, Soysal, itki ve mantık kavramlarını genişleterek, "jenealojik" bir bakış açısıyla ve en yeni bilimsel çalışmalara göndererek, temel gördüğü üç itki tipini ele almaktadır: kozmolojik itki, biyolojik itki, dilsel itki. Çalışma, üç itki tipinin birliği sorusuyla birlikte bir ontolojik düşünceye ve buradan da yenilenmiş bir ego düşüncesine açılmaktadır. "Ekran-ego" ya da "ego'sal eşik" kavramlarıyla, artık bedenselin de berisinde bir ego söz konusu olmaktadır. Buna göre, kendiliğin içkin yaşamı, gücül ve genel bir içkinlik düzlemine "kaydolan" bir yaşamdır. Burada iki "aynı'lık" kipi bağ oluşturmaktadır: eşiğin aynı'sı ile gücülün aynı'sı. Öznenin olumsal ve sonlu yaşamı, bu iki aynı'lık "arasında" meydana gelen bir süreçtir.

Ahmet Soysal'ın felsefe tarihine değinen çalışmaları da vardır (bkz. Birlikte ve Başka I ve II). Edebiyat ve sanatla ilgili çalışmalarında felsefi yaklaşımını korumakta, söz konusu alanların temel sorunsallarını, uç anlatımlarını ele almaktadır. Çağdaş şiir ile çağdaş görsel sanatlar bu tür yazılarının önde gelen odakları olsa da hat sanatı, klasik ve çağdaş Batı müziği de ele aldığı konular arasındadır.

Ruh Sorusu (2013) kitabında, Ahmet Soysal, bir yandan (kitabın ilk bölümü), Ruh (pneuma), Nefs (psükhe), Akıl (nous) kavramlarının yaşamsal deneyimde ayrılmasını ve kesişmesini, diğer yandan (kitabın ikinci bölümü), bu kavramların (öncelikle Ruh kavramının) üç tektanrıcı gelenekte ve felsefe tarihinde ortaya çıkışını ele almakta.

Canlı Alev (2015), önceki iki kitabın tema'ları olan itki ile ruh tema'larını bu kez birlikte - karmaşık bağlarında - ele alma çabası içinde. İtki ile Ruh'un birlikte sorunsallaştırılması, önceki iki kitabın yaklaşımlarını derinleştirirken, özellikle yaşam, beden gibi temel sorulara odaklanıyor. Kitap, çağdaş fiziğin keşifleriyle birlikte matematiksel aklın belirlenimini ele aldıktan sonra, sırasıyla Herakleitos, Ahmed Gazali, Mevlana, İsmail Hakkı Bursevi, Freud, San Juan de la Cruz, Tevrat, İncil, Kur'an'dan metinleri yorumluyor.

Soysal, Ekim 2015'te Yolun Farkı (Bir Tao Tö King Okuması) yapıtını yayımlamıştır. Bu kitap ünlü Çin düşünürü Lao Zi'nin Tao Tö King (Yolun ve Erdemin Kitabı) adlı klasik yapıtının sunumunu, çevirisini ve kapsamlı bir yorumunu ortaya koymaktadır. Çalışmanın amacı, bu antik düşünceyi Batı felsefesinin kategorilerine indirgemeden kendi farkında ele almaktır. Bunu yaparken, Batı felsefesinin özellikle çağdaşlığında öne çıkan içkinlik, gücüllük, yaşam, beden kavramlarıyla ilgili ve genel olarak etika ve politika alanlarıyla ilgili yeni düşünce olanaklarının sınanması kaçınılmaz duruma gelmektedir. Böylece yorum, Tao Tö King metninde, çağdaş tartışmaları besleyecek kozmolojik, etik ve politik eksenleri ortaya çıkarmaktadır.

2016'da yayımlanan Nagarjuna'nın Düşüncesi, Budizmin Mahayana öğretisine bağlı Orta'nın Sistemi'nin Hint düşünür Nagarjuna (1. - 2. yüzyıllar) tarafından yazılmış kurucu yapıtının çevirisinden ve sistematik sunumundan oluşmaktadır. Sistematik sunum sırasıyla mantıksal yöntem ve aklın statüsünü, türeyiş sorunsalını, Orta'nın fiziğini, fenomenin yapısı ve canlı öznenin fenomenolojisini, öz doğa ve bağımlı varoluş sorunsalını, etiko-mistik sorunsalı ele almaktadır.

2017'de yayımlanan Üç Temellendirme: Aristoteles, Descartes, Kant, Batı felsefesi tarihinin üç kesin önem taşıyan an'ını ele almaktadır. Bunlar, Batı felsefesinin yazgısını belirlemiş temellendirme an'larıdır. Kitap, Aristoteles'ten Descartes'a ve ondan da Kant'a, varlık sorunsalının dönüşümlerini konu edinmekte ve bu sorunsalın nasıl tarihsel çizgide Ben ve Zaman sorunsallarıyla iç içe geçtiğini ortaya çıkarmaktadır.

Heidegger'de Zaman Üzerine, 2018'de yayımlanmıştır. Kitabın merkezinde iki uzun deneme bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, Heidegger'in Varlık ve Zaman yapıtında zamanın yapısal özelliğini belirten Ekstatikon kavramını, ikincisi de Heidegger'in ölümünden sonra yayımlanmış Katkılar kitabında zaman ile uzay sorunsallarının birlikte ele alınışını konu edinmektedir.

2019'da ise Tanık Özne, Şankara İle Diyalog kitabı yayımlanmıştır. Yapıt, M.S. 8. yüzyılın başında yaşamış Hint düşünürü Şankara'nın öğretisine bir giriş oluşturmaktadır. Şankara'nın yorumunu yenilemiş olduğu hinduist Vedanta geleneğinin kurduğu Kendi ile Mutlak özdeşliği, bu yapıtta hem çağdaş Batı felsefesinin, özel olarak da fenomenolojinin, öznellik sorunsalına yaklaşımıyla hem de Ahmet Soysal'ın İtkisel Mantık, Ruh Sorusu, Canlı Alev üçlemesinde ele aldığı sorunsallarla karşılaştırılmaktadır.

Ahmet Soysal 2021'de Deleuze: Bir Yeni Metafizikçi kitabını yayımladı. Yedi denemeden oluşan bu yapıtta yazar Gilles Deieuze'ün düşüncesinin genel bir sunumundan sonra sırasıyla Deleuze'de transendental empirizm, temel, içkinlik ve psikanaliz sorunsallarını ele almakta. Bütün bu denemelerde, düşünürün, metafizik tarihi olarak felsefenin başat sorularına nasıl “metafizikçi” adlandırmasını yadsımayacak tarzda yaklaştığını ortaya sermek çabası öne çıkmakta. Buna göre Deleuze yeni bir metafizikçi tipini canlandırıyor: içkinlik ile gücül bağını öne çıkaran, anlam olaylılığını derinde ve yüzeyde soruşturan, düşünceyi bir yaratı olarak tanımlayan, bireyleşme sorunsalını öznel-öncesi oluş'larla bağlantırandıran.

• Birlikte ve Başka (Toplum, Başkalık, Fenomenoloji (1999, Kabalcı)
• Arzu ve Varlık (Dağlarca'ya Bakışlar) (1999, Yapı Kredi yayınları)
• A'dan Z'ye Ece Ayhan (2003, Kitaplık dergisi eki, Yapı Kredi yayınları)
• Madde ve Karanlık (Sanatın Durumları ve Felsefe) (Norgunk, 2003)
• Ölüm Yazı Vücut (Norgunk, 2004)
• Hüsnühat (Norgunk, 2004)
• Eşsiz Olana Yakınlık (Kanat, 2006)
• Devrim Düşüncesi (Versus, 2008)
• Üç Uç: Artaud Beckett Blanchot (Norgunk, 2010)
• İlke Olarak Yaşam Üstüne Notlar ya da Mini-Etika (MonoKL, 2010)
• Birlikte ve Başka I ve II (MonoKL, 2011)
• İtkisel Mantık (MonoKL, 2012)
• Uzun Çizgi (MonoKL, 2012)
• Ruh Sorusu (MonoKL, 2013)
• Nouvelles Méditations et Autres Textes (1993-2005) (Fransızca e-kitap, Norgunk.com, 2013) pdf 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Esquisses Philosophiques I et II (1978-1987) (Fransızca e-kitap, Norgunk.com, 2013) pdf 22 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Esquisses Philosophiques III, suivi de Fragments Philosophiques (Fransızca e-kitap, Norgunk.com, 2014) pdf 27 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Conférences (1994-2013) (Fransızca e-kitap, Norgunk.com, 2014) pdf 27 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Canlı Alev (MonoKL, 2015)
• Yolun Farkı (Bir Tao Tö King Okuması) (MonoKL, 2015)
• Nagarjuna'nın Düşüncesi (MonoKl, 2016)
• Üç Temellendirme: Aristoteles, Descartes, Kant (Monokl, 2017)
• Heidegger'de Zaman Üzerine (Monokl, 2018)
• Tanık Özne, Şankara İle Diyalog (Monokl, 2019)
• Mistik Taç (Monokl, 2019)
• Deleuze: Bir Yeni Metafizikçi (Monokl, 2021)