İçeriğe atla

Ahmet Caferoğlu

Ahmet Caferoğlu
Doğum17 Nisan 1899(1899-04-17)
Gence
Ölüm6 Ocak 1975 (75 yaşında)
İstanbul
Defin yeriZincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul
MeslekDilbilimci
İmza

Ahmet Caferoğlu (17 Nisan 1899, Gence - 6 Ocak 1975, İstanbul), Türk dilbilimci.

Türkçenin temel yapıtları, etimolojisi, Türk lehçeleri ve Anadolu ağızları üzerine çalışmalar yapmıştır. Türkiye'deki ilk ağız araştırıcısı ve dil tarihçisi unvanına sahip bilimdamıdır.[1] 1946-1973 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili Tarihi Kürsüsü'nün başkanlığını yapmıştır.

İlk cildi 1959'da yayımlanan ve Türkoloji dilciliğin tarihinde Almanca Fundamenta adıyla tanınan; eski, yeni ve en yeni Türk yazı dilleri ve tarihî lehçelerine ilişkin ilk bilimsel denemeler seviyesinde bir el kitabı olarak da bilinen eseri hazırlayanlardan birisidir.[2]

Hayatı

1899 yılında Gence'de doğdu. Üç yaşında iken babası İsmail Bey'in ölümü üzerine annesi Cevher (veya Güher) Hanım tarafından büyütüldü.[3] 1905'teki Ermeni-Müslüman davası döneminde ailesiyle Semerkant'a göç etti.[4] İlk ve orta öğrenimini Semerkand'da tamamladıktan sonra Azerbaycan'a döndü; lise öğrenimini 1916'da Gence'de tamamladı. Kiev Yüksek Ticaret Enstitüsü'nde başladığı eğitimini yarım bırakmak zorunda kaldı ve Ekim Devrimi'nden sonra Gence'ye döndü. Bir süre Bakü Üniversitesi Türkoloji bölümüne devam ettikten (1919) sonra Azerbaycan'ın bağımsızlık mücadelesine katıldı. Nuri Paşa'nın komutanlık ettiği Kafkas İslam Ordusu'nda çarpıştı.[2]

Azerbaycan'da Sovyet yönetimi kurulması üzerine 1920'de Türkiye'ye iltica etti. Yükseköğrenimini İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde tamamladı (1924). Bir süre İlahiyat Fakültesi kütüphanesinde memurluk yaptı. Daha sonra Türkiyat Enstitüsü'nde asistan oldu.[4]

1925'te Alman Dışişleri Bakanlığı'nın verdiği bursla Almanya'ya giderek Berlin ve Breslau üniversitelerinde okudu. Breslau Üniversitesi'nde Friedrich Giese'nin yönetiminde hazırladığı 75 Azarbajğanisce Lieder Bajaty in der Mundart von Gandscha nebst einer sprachlichen Erklarung (1929; Gence Ağzında 75 Azerbaycan Bayatısı Türküsü Bir Dil Açıklamasıyla) adlı teziyle doktor oldu. Aynı yıl Türkiye'ye döndü, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Türk Dili Tarihi Kürsüsü'ne müderris muavini olarak atandı.

19 Ağustos 1934 tarihinde yapılan II. Türk Kurultayı sırasında dile getirdiği "Rus Dilinde İlk Türk Dili Yadigârları" başlıklı tezinin sunumu sırasında Sovyetler Birliği toprakları altında kalan akraba Türk topluluklarının dil birliğini sağlamak için tek bayrak altında toplanmasını işaret eden Turancı söylemi nedeniyle oturumu izlemekte olan Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk salonu terk etmiş, bunun üzerine Kurultay Başkanı TBMM Başkanı Kazım Özalp sözünün keserek kendisini kürsüden indirmiştir.[5]

1938'de profesör oldu. 1946'da Yeni Türk Dili Kürsüsü başkanı oldu. 1973'te emekli oluncaya değin bu görevde kaldı.

Azerbaycan Yurt Bilgisi (1932-1934), Türk Amacı (1942-1943) gibi dergilerin sorumlu müdürlüğünü, Türkiyat Enstitüsü'nün de müdürlüğünü yaptı (1965-73). 1946'dan başlayarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi onun başkanlığı altında yayımladı. 6 Ocak 1975'te İstanbul'da öldü. Zincirlikuyu Mezarlığı'nda toprağa verildi.

Çalışmaları

Türk Dilinin hemen her alanıyla ilgili araştırma ve incelemeler yayımladı. Türk dilinin gelişme aşamalarını göz önünde bulundurarak dört cilt olarak düşündüğü, ama iki cildini yayımlayabildiği Türk Dili Tarihi'nin (1958-64) ilk cildi Türk dilinin başlangıcından 9. yüzyıla, ikinci cildi ise 10. yüzyıldan 15. yüzyılın ortalarına değin süren dönemi içerir.

Türk sözlükçülüğü üzerinde de ayrıntılı biçimde duran Caferoğlu, ilk Türk sözlükçüsü Kaşgarlı Mahmud'u tanıtan bir kitap yazmış (Kaşgarlı Mahmut, 1938), Ebu Hayyan'ın Kıpçakca sözlüğünü yayıma hazırlamış (Kitabü'l-İdrak li-Lisani'l-Etrak, 1931), Uygur Türkçesinin söz varlığını derleyen kapsamlı bir sözlük çalışması ortaya koymuştur (Uygur Türkçesi, 1934-38, 3.bölüm; Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü 1968).

Anadolu'nun çeşitli yörelerinden yaptığı dil derlemerini de 9 cilt olarak yayımlamıştır Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme, 1940-41, 2 cilt; 1942; Anadolu Ağızlarından Toplamalar, 1944; Güneydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, 1945; Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, 1946; Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler, 1948; Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler, 1951). Philologiae Turcicae Fundamenta 'da "Anadolu ve Rumeli Ağızları","Azerbaycan Dili" (Gerhard Doerfer ile birlikte) ve "Azerbaycan Edebiyatı" bölümlerini yazmıştır. Türk kavimlerine ilişkin notları ölümünden sonra kitaplaştırılmıştır (Türk Kavimleri, 1983).

Kaynakça

  1. ^ Önal, Kamil. "Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu'nun Hayatı, Çalışma Alanları ve Bibliyografyası". İstanbul Kültür Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bitirme Çalışması, Mayıs 2013. Erişim tarihi: 26 Nisan 2018. 
  2. ^ a b Musaoğlu, Mehman. "Ahmet Caferoğlu'nun Seçilmiş Eserleri Azerbaycan Türkçesi'nde" (PDF). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi Sayı 24, Yıl 2007. 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2018. 
  3. ^ Attar, Aygün; Şimşir, Sabahattin (2013). Türkiye'de Yaşayan Azerbaycan Türkleri (PDF). Ankara. ISBN 978-975-267-883-5. 29 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Nisan 2018. 
  4. ^ a b Ahmad, Dilgam. "Ahmet Caferoğlu ve Onun Kars Vilayeti Notları" (PDF). Bizim Ahıska dergisi, Kış 2018. 27 Nisan 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2018. 
  5. ^ Atatürk ve Dil Kurumu adlı makale 6 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 13 Mayıs 2021 tarihinde erişilmiştir

Konuyla ilgili yayınlar

Gasimov, Zaur. (2017) Transfer and Asymmetry. European journal of Turkish studies. DOI: 10.4000/ejts.5432

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Hamdi Tanpınar</span> Türk şair, romancı, deneme yazarı, edebiyat tarihçisi, siyasetçii

Ahmet Hamdi Tanpınar ; Türk şair, romancı, deneme yazarı, edebiyat tarihçisi, siyasetçi ve akademisyendir.

<span class="mw-page-title-main">Türkçe</span> Türk halkının Oğuz Türkçesi dili

Türkçe ya da Türk dili, Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya'da konuşulan, Türk dilleri dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir. Türk dilleri ailesinin Oğuz dilleri grubundan bir Batı Oğuz dili olan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, başta Türkiye olmak üzere Balkanlar, Ege Adaları, Kıbrıs ve Orta Doğu'yu kapsayan eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulur. Ethnologue'a göre Türkçe, yaklaşık 90 milyon konuşanı ile dünyada en çok konuşulan 18. dildir. Türkçe, Türkiye, Kuzey Kıbrıs ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil statüsüne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Azerice</span> Azerbaycanın resmî dili olan Türk dili

Azerice, Azerbaycanca veya Azerbaycan Türkçesi, Türk dilleri dil ailesinin Oğuz grubu içerisinde yer alan ve bir Türk halkı olan Azerilerin ana dilini oluşturan dil. En çok konuşucusu İran Azerbaycanı'nda bulunan dil, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Rusya'ya bağlı özerk bir cumhuriyet olan Dağıstan'ın ise resmî dilleri arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Uygurca</span> Uygur Türkçesi

Uygurca veya Yeni Uygurca, Uygurlar tarafından konuşulan, Türk dillerinin Uygur grubunda yer alan bir dil.

Kenan Akyüz,, Türk, akademisyen, edebiyat tarihçisi ve yazarı.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzlar</span> Güney Moldova ve güneybatı Ukraynanın Türk etnik grubu

Gagavuzlar ya da Gagauzlar, bugünkü Moldova Cumhuriyeti'nde, başta Gagavuzya olmak üzere kuzeydoğu Bulgaristan, Ukrayna, Romanya ve Yunanistan'da yaşayan, çoğunluğu Ortodoks Hristiyan olan bir Türk halkı. Ayrıca Trakyanın yerli halkı Müslüman Gacalların ve Marmara, Batı Karadeniz'in yerli halkı olan Manavların Yörük olmayan katmanının nüfusunun Gagavuzlardan geldiğine inanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çağatayca</span>

Çağatayca, Çağatay Türkçesi veya Doğu Türkçesi, 15. yüzyılda Timurluların idaresi altında gelişen ve 15. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına dek Orta Asya'daki Müslüman Türk halkları tarafından ortak yazı dili olarak kullanılan dildir.

Ahmet Bican Ercilasun, Türk dil bilimci, Türkolog ve yazardır.

<span class="mw-page-title-main">Tahsin Banguoğlu</span> Türk siyasetçi

Hasan Tahsin Banguoğlu, Türk akademisyen, dilbilimci ve siyasetçi.

Mehmet Kaplan,, Türk edebiyat kuramcısı, eleştirmen, edebiyat tarihçisi, yazardır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Türkçesi ağızları</span>

Türkiye Türkçesi ağızları, Hazar Denizi’nin batısında, Azerbaycan sahasının hemen batısında başlayıp Anadolu, Irak, Suriye, Balkanlar coğrafyasında konuşulan tarihî Osmanlı Türkçesinin bugünkü devamı olan Türkiye Türkçesi ağızlarıdır. Uluslararası dil bilimsel ölçülere göre her dilin konuşma biçimi, yerel farklılıkları bir ve halkın bir bölümünün kullandığı farklı bir çeşidi lekttir. Eğer lektler bir coğrafî bölgeye aitse o zaman diyalekttir ya da ağızdır.

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (TUDED), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi tarafından 1946 yılından beri İstanbul'da yayımlanan Türkoloji dergisi. Uzun süre yıllık olarak çıkarılan derginin bazı sayıları birleştirilerek yayımlanmıştır. Son yıllarda Haziran ve Aralık dönemlerinde iki kez yayımlanmaya başlamıştır. Kurucusu Ahmet Caferoğlu'dur. İlk 30 sayısının makale dizini derginin 30. sayısındaki tanıtmalar bölümünde verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlıca</span> Osmanlı İmparatorluğunda kullanılan dil

Osmanlıca veya Osmanlı Türkçesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk anayasası olan 1876 tarihli Kânûn-ı Esâsî'de geçtiği hâliyle Türkçe, 13 ile 20. yüzyıllar arasında Anadolu'da ve Osmanlı Devleti'nin yayıldığı bütün ülkelerde kullanılmış olan, Arapça ve Farsçanın etkisi altında kalan Türk dili. Alfabe olarak çoğunlukla Arap alfabesinin Farsça ve Türkçe için uyarlanmış bir biçimi kullanılmıştır. Halk arasında bazen bu dil dönemi için "Eski Türkçe" de kullanılmaktadır.

Zeynep Korkmaz, Türkolog ve akademisyendir.

Rumeli ağızları, Türkiye Türkçesi ağız bölgesinin Balkanlar bölgesinde; Rumeli kolunda yer alan ağızlardır. Eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulan Türkiye Türkçesi Rumeli'de çeşitli ağızlarla konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İbrahim Kafesoğlu</span>

İbrahim Kafesoğlu, Türk tarihçi, Türkolog ve akademisyen. Türk-İslam sentezinin ideologlarındandır.

Türk dili tarihi, çivi yazılı Sümerce tabletlerdeki alıntı kelimeler şeklinde bilinen ilk örneklerine rastlanan, coğrafya olarak Moğolistan ve Çin içlerinden Avrupa’nın ortalarına, Sibirya’dan Hindistan ve Kuzey Afrika sahasına kadar yayılmış olan Türk dilinin tarihidir. Günümüzde Asya ve Avrupa kıtalarında konuşulan ve yazılan Türk yazı dilleri ve bunların ağızlarının tarihî süreçlerini kapsar.

Eski Uygurca veya Eski Uygur Türkçesi, 9. yüzyıl ila 14. yüzyıl aralığında çeşitli devletlerde konuşulmuş ve yazılmış olan, Türki diller ailesinin Sibirya koluna mensup bir dil. Eski Türkçenin Göktürkçeden sonraki ikinci bölümünü oluşturmuştur.

Helmuth Theodor Bossert, dilbilimci ve arkeolog.

Mecdut Mansuroğlu, (1910-1960) Türk dili biliminsanı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.