İçeriğe atla

Ahmed Kâsânî

Ahmed Kâsânî
Doğum1461
Kosonsoy, Türkistan
Ölüm1542
Semerkand
MeslekDin bilgini
Çin'de İslâm

Ahmed b. Celâliddîn el-Kâsânî,[1] (Arapça: أحمد بن جلال الدين الكاساني veya "makhdūm-i aʿẓam" tanılır) 1461 - 1542 yılları arasında yaşamış ünlü bir Nakşibendi Sūfī Pir'idir. Hocaların Doğu Türkistan'da Türk toplumlarının içinde büyük etkinlikleri olmuştur.

Yaşamı

Ahmed Kâsânî günümüzde Fergana vadisindeki Kosonsoy ismiyle tanınan şehirde bir Seyyid aileye mensup olarak 1461 yılında doğmuştur. Ahmed Kâsânî'nin soyağacı Karahanlılar'dan Burhan Kılıç (Burhān al-Dīn Qilīch)'a kadar geriye gider.[2] Otuzun üzerinde dini araştırma kitabının yazarı, siyasi savaşçı ve Nakşibendi tarikatının iki önemli kolunun kurucu üyesi ve atasıdır. Gençlik yıllarında Taşkent'te Nakşibendi tarikatının disiplini Piri Muhammed Qazib'ten öğrenmiştir.

Kâsânî o sırada bulunduğu Semerkand yakınlarındaki Dahbid köyünde ölmüştür, gerisinde kutsal ve bilim, onun politik rolü ve Maveraünnehir ile Altışehir[3]'de (Altishahr (güney Sincan) onun waqf ait olan birçok mal, mülk bırakmıştır.

Yarkent Hanlığı (Seidiye Hanlığı) zamanında Ahmed Kâsânî'nin ikinci oğlu, Hoca Muhammed İshak Veli'nin oğulları İshakiyye veya Karatağlık adıyla, kardeşi Hoca Muhammed Emin Kalan'ın oğulları da Afakiyye veya Aktağlık adıyla ayrı görüşler savunan iki dini grup olarak kıyasıya mücadeleye girmeleri ülkeyi yeni bir devre sürüklemiştir ki bu devreye "Hocalar Devri" denmiştir.

Oğulları ve Nakşibendi tarikatı iki önemli kolu

Aktağlık

Ana madde: Aktağlık
Afakiyye önderi Afak Hoca türbesi
Xibei San Ma bayrağı (önce Aktağlık (Afakiyye)'ın ve bugün Ningxia'nin sembolü)

Ahmed Kâsânî'nin en büyük oğlu Muhammed Emin'in (Muhammad Amīn veya Ishān-i Kalān tanılır.) oğlu Hoca Yusuf (Khoja Yūsuf, ? - 1652/53) Doğu Türkistan'a gelmiş ve onun destekçilere Aktağlık denilmiş ve Kaşgar'da güçlüydüler. Hoca Yusuf'un oğlu Afak Hoca'nın (sonra Hoca Hidāyat Allāh denilmiş), adından Afakiyye denilmiştir. Nakşibendi tarikatının iki önemli kolundan biri olan Afakiyye Qinghai ve Gansu'da yaşayan Salarlar ve Huiler'in çok önemli katkıları olmuştur.[4]

  • Ahmed Kâsânî unvanı Hazrat-i-Makhdum-i-A'zam, (1461/2 - 1541/2).
  • Muhammed Emin (Muhammad Amīn) unvanı Ishān-i Kalān, (1520 - 1597/8).
  • Muhammed Yusuf (1591/2 - 1653).
  • Afak Hoca Khwāja Hidāyat Allāh unvanı Hazrat Apak (? - 1694).
  • Han Khwājam Yahya (1694 - 1696)
  • Hasan Bugra Han (Hasan Bughra Khán) (? - 1725).
  • Ahmad (~ 1713), Yahya'nın oğlu.
    • Kılıç Burhan ad-Din (波羅尼都) unvanı Büyük Khwāja (? - 1759).
    • Khwāja Jahan Yahya (霍集占) unvanı Küçük Khwāja (? - 1779).
  • Qasim, Baha al-Din, Abd al-Khaliq, Muhammad Amin unvanı Samsaq (薩木薩克, 1755 - 1809), Burhan ad-Din'nin oğulları
  • Muhammad Yusuf (玉素普, ? - 1835), Jahangir (張格爾, 1790-1828) ve Baha ad-Din (巴布頂, 1793 - 1825), Samsaq'ın oğulları
  • "Yedi Hocalar" bunlar:
    • Katta Tore (卡塔條勒, 1815 - 1869), Yichik Han ve Abd Allah, Muhammad Yusuf'un oğulları
    • Hakim ve Hashim Han, Katta Hanın oğulları
    • Buzrug Han (布素魯克), Jahangir'in oğlu
    • Evliya (Awliya, 呵里雅) ve Vali Han (倭里罕, 1825 - 1865), Baha ad-Din'nin oğulları
    • Tavakkul (Tawakkul), bir teyze çocuğu

Karatağlık

Ana madde: Karatağlık

Ahmed Kâsânî'nin ikinci oğlu, Hoca Muhammed İshak Veli (Arapça: مُهَمَّد اِسهَق واَلِ, Muhammad Ishāq Walī, ? - 1599) birkaç yıllar Doğu Türkistan'da bulunmuştur. Onun taraftarları Karatağlık olarak bilirler. Karatağlık'lıların etkin oldukları şehir Yarkent'ir. İshak'ın adından İshakiyye denilmiştir. Yarkent Hanı İsmail Han'ın da desteğini almıştır.

  • Ahmed Kâsânî unvanı Hazrat-i-Makhdum-i-A'zam (1461/2 - 1541/2)
  • Muhammet İshak Veli (? - 1599), 4. ve 7. önceki oğlu.
  • ...
  • Danyal[5] (? - 1754)
  • Yusuf (Kaşgar), Jagan (Yarkent), Eyyüb (Aksu), Abdullah (Hotan).

Hufiye

Ana madde: Hufiye

Hufiye Khufiya (虎夫耶, hŭfūyē)

  • Ma Laichi (馬来遅, mǎ láichí) 1681 - 1766

Cahriye

Ana madde: Cahriye

Cahriye Jahriya (哲合忍耶, zhéhérĕnyē)

  • Ma Mingxin (马明新 veya 马明心,mǎ míngxīn, 1719(?) - 1781) Nakşibendi tarikatlarından biri olan Cahriye kolunun kurucusudur.

Notlar

  1. ^ KÂSÂNÎ, Ahmed – TDV İslâm Ansiklopedisi, 25 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 25 Haziran 2022 
  2. ^ B.Babajanov. Biographies of Makhdum-i A'zam al-Kasani al-Dahbidi, Shaykh of the Sixteenth-Century Naqshbandiya 10 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. sayfa 4 (İngilizce)
  3. ^ Altishahr; güney Sincan'da Hotan, Yarkent, Yengihisar, Kaşgar, Aksu ve Uçturfan'dan oluşan altı şehirler.
  4. ^ Encyclopedia Iranica 19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  5. ^ İbranice kökenli isim; 1.Kutsal kitapta adı geçen İsrail peygamberi. 2. İbranice de bu ad “Tanrı benim yargıcımdır” anlamındadır. Kişi Adları Sözlüğü

Kaynakça

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yakub Beg</span>

Yakub Beg, Hokand Hanlığı'nın Özbek kökenli askeri.

<span class="mw-page-title-main">Nogay Ordası</span> Türk devleti

Nogay Ordası, Altın Orda yıkıldıktan sonra 14. yüzyılın sonlarında Kafkasya ve Deşt-i Kıpçak bölgesinde Cengiz Han'ın sülalesinden olmayan Moğol Mangıt boyunun önderi Edige tarafından kurulmuş bir Türk devleti.

<span class="mw-page-title-main">Karahanlılar</span> Orta Çağda hüküm sürmüş bir Türk devleti (840–1212)

Karahanlı Devleti ya da kısaca Karahanlılar, 840-1212 yılları arasında Orta Asya ve Maveraünnehir'de hüküm süren bir Türk Hanedanıdır. Orta Asya'da kurulmuş ilk İslam Hanedanıdır. Karahanlı Devleti, tercih edilen görüşe göre, Karluk Türk kabilelerine mensuptur. 389/999 yılında İlek Han'ın (388–403/998–1013) komutanlığında yapılan Karahanlı saldırıları, onlara Mâverâünnehir bölgelerinde hâkimiyeti ele geçirmeyi sağladı. Bu saldırılar, aynı zamanda Sâmânî Devleti'nin yıkılışının habercisiydi. Çünkü saldırılar sonrasında Karahanlı Devleti, bölgede Sâmânî Devleti'nin pek çok yerini işgal etti Karahanlı Devleti, iç çekişmeler ve bölünmelerle pek çok dönemler geçirdi. Bölünme ve iç çekişmeler, tabiatıyla söz konusu devletin, yönetimde ortaklık sistemini tatbik etmesinin bir sonucudur. Çünkü devlette, aynı anda iki ayrı yönetici vardı; Büyük Han ve Ortak Han. Büyük Han, doğuda ikâmet ediyor ve devletin doğu kısmını; diğer Han ise batıda ikâmet ediyor ve devletin batı kısmını idare ediyordu.

<span class="mw-page-title-main">Kaşgar</span> Doğu Türkistanda bir şehir

Kaşgar, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında yer alan tarihi bir vaha şehridir.

Babâ'îyye ya da Babâîlik, Horasan doğumlu olan Ebû'l-Bekâ Baba İlyâs bin Ali el-Horasânî ve müridi Baba İshâk Kefersudî'nin ayaklanması ile tanınan Vefâî Tarikatı çevrelerine verilen addır. Gerçek Ehl-i Beyt sevgisini ön planda tutan ve Irak'ta yaşayan Seyyid Ebu'l Vefâ'ya nisbetle anılan bu tarikât Anadolu'ya Dede Karkğın ve hâlifeleri ile yayılmış ve "Babâîlik" olarak tanınmıştır. Şiîlik ile doğrudan ilgisi yoktur. Ancak o dönemdeki benzer tasavvufî çevreler Sünnî ve Şiî yorumları içinde birleştirip meczettiği için daha sonraki yorumların farklılaşmasına zemin hazırlamış ve çoğunlukla hadiselerin çok farklı bir mahiyet arzettiği sanılmıştır. Hareketin temelinde o zamanlarda Anadolu'da fa'al olan Baba İshak gibi Şîʿa-i Bâtın’îyye dâ’îlerinin getirdiği fikirler yatmaktadır.

Silsile-i Sâdât, Muhammed'in kendisinden sonra yerine vekâlet edeceğini hadislerinde haber verdiğine inanılan evliyâların oluşturduğu zincirdir. Günümüzde Nakşibendi Tarikatı'nın kollarına ait farklı birçok "Silsile-i Saadat" mevcûttur. Aşağıdaki tabloda Nakşibendilik'in farklı kollarına ait Altın Zinciri (Silsile-i saadat) listelenmiştir. Bunlar sırası ile,

  1. (GM) : Gaforî-Muceddidî
  2. (MS): Muceddidî-Sirâcî
  3. (T) : Tâhirî
  4. (S) : Süleymânî
  5. (K) : Hâlidî
  6. (H) : Hakkânî
<span class="mw-page-title-main">Doğu Karahanlılar</span>

Doğu Karahanlı Devleti ya da kısaca Doğu Karahanlılar, Karahanlı Devleti ikiye ayrılınca; Büyük Kağan unvanıyla, Şerefüddevle lâkaplı Ebû Şüca Süleyman bin Yusuf, merkezi Balasagun ve Kaşgar'ı kendine bırakıp, kardeşlerinden Buğra Han Muhammed'e, Taraz ile İsficab'ı, Mahmud'a ise Arslan Tigin unvanıyla ülkenin doğusunu verdi.

<span class="mw-page-title-main">Yarkent İlçesi</span>

Yarkent İlçesi deniz'den yüksekliği 1189 metre yüksekte konumlanan Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesinde bir nahiye düzeyine düşürülmüş bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Yusuf Hemedanî</span> Din bilgini

Yusuf Hemedani, (1048-1140) önde gelen din bilginlerindendir. Rey ile Hamedan arasında Bûzencird adlı bir köyde doğmuştur. Merv şehrinde türbesi bulunmaktadır. Ebû Yakûb Yusuf Hemedanî, Hoca Ahmed Yesevî ile Abdülhâlik Gucdüvânî'nin hocasıdır.

Çağatay hanları listesi, bu maddede Cengiz Han'ın oğullarından Çağatay Han'ın ulusuna bağlı Çağatay Hanlığı, Doğu Çağatay Hanlığı ve Yarkand Hanlığı'nın hanlar listesi ve soy ağaçları mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Nizarîlik</span> Şii İslamın bir kolu

Nizârîlik, İslam'ın Şia mezhebi olan İsmâilîyye mezhebinin alt kollarından biridir.

Afak Hoca, Abakh Hoca, Apak Hoca, Appak Hoca veya daha önemlisiHace Afak Kaşgar'ın dini ve siyasi önderidir. Hidayetullah Hoca diye de tanınır.

<span class="mw-page-title-main">Aktağlık</span>

Aktağlık, Doğu Türkistan'da Nakşibendi tarikatının bir kolu.

Karatağlık, Doğu Türkistan'da Nakşibendi tarikatının bir kolu.

<span class="mw-page-title-main">Mirza Muhammet Haydar Duğlat</span>

Mirza Muhammet Haydar Duğlat, bir askeri general, Kaşmir'in hakimi ve bir tarih yazarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yarkand Hanlığı</span>

Yarkand Hanlığı de denilen Doğu Türkistan'da 1514 ile 1680 yılları arasında Altışehir (Altıshahr) olarak bilinen Hotan, Yarkent, Yengihisar, Kaşgar, Aksu ve Uçturfan gibi şehirleri içine alan bölgede egemenlik sürmüş bir hanlıktır.

Mahdum-ı Azam, özellikle Kaşgar'da Ahmet Kazani, 'ye ve onun torun ile taraftarlarınada Makhdūmzāda ismi verilir. 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar ve Kaşgar ile Yarkent 17. yüzyılın sonundan 18. yüzyılın ilk yarısına kadar büyük ölçüde bağımsız olarak bir tür İslami Teokrasi hakimiyeti sürdürmüşlerdir. Her ne kadar farklı algılanış biçimleri ve yorumları mevcut olsa da, teokrasi en yalın anlamda "devlet işlerinden bir tür ruhban sınıfının sorumlu olduğu ve devlet işlerinin dini temellere dayandırılmaya çalışıldığı sistem" olarak tanımlanabilir. Memleketleri Çin'lilerin eline geçtikten sonra, onlar Çinliler tarafından sürgüne gönderilmiş, buna rağmen oradan tekrar Çinlilere karşı isyanlar çıkarmışlardır. Ardıl ve taraftarlarına daha çok Nakşibendi bağlantılı ad verilir.

Abdülkerim Han, Yarkand Hanlığı'nı 1559'den 1591'e kadar yöneten bir handır.

<span class="mw-page-title-main">Zahid Gilani</span> İranlı ilahiyatçı (1216-1301)

Zahid Gilani tam adıyla Tâcüddîn İbrahim b. Rûşen Emîr b. Bâbil b. Bîdâr el-Kürdî es-Sencânî Zahidiyye tarikatının şeyhi ve mutasavvıf.

Ahmed Haznevi (Arapça: أحمد الخزنوي ;, Şeyh Ahmed Haznevi ve Şah-ı Hazne lakapları ile anılır. Haznevi ailesi ve Haznevi Cemaati'nin kurucusu, lideri ve şeyhi, Müslüman din adamı, mutasavvıf.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.