İçeriğe atla

Ahmed Kesrevi

Ahmed Kesrevi
Doğum29 Eylül 1890(1890-09-29)
Tebriz, İran
Ölüm3 Mart 1946 (55 yaşında)
Tahran, İran
MeslekTarihçi, Dilbilimci, Yazar
Milliyetİran İranlı
Edebî akımGerçekçilik
Resmî site
www.kasravi.info

Ahmed Kesrevi (Fars: احمد کسروی, Azerbaycan: Əhməd Kəsrəvi, 29 Eylül 1890 - 3 Mart 1946), İranlı tarihçi ve siyaset yazarıdır.

Çağdaş Azerbaycan tarihine dair değerli eserlerin yazarı olmasına rağmen Ahmed Kesrevi Azerbaycan Türklerinin ari ırkına mensup olduklarını kanıtlamaya çalışmıştı. Üç ciltlik "İran meşrutiyet tarihi" kitabında 1905-1911 yılları İran devriminin tarihi tetkik olunur. "Belirsiz Hükümdarlar", "Azeri veya Azerbaycan'ın Kadim dili" ve başka eserleri vardır. O, eserlerinde Azerbaycan'a özel yer ayırsa da, sorunların anlatmada İran milliyetçiliğinin yanında olmuştur. Ahmed Kesrevi 1921 yılında "Azeri veya Azerbaycan'ın kadim dili" adlı eserini yayınlamıştı. Yazar bu eserinde Azerbaycanlıların Türk olmadıklarını, Azeri adlı ayrı bir millet oldukları iddiasını ileri sürmüştür.[1] Kesrevi'ye göre Azerbaycan dili Türk dillerine mensup değildir. Azeri dili İran kökenli bir dildir. Azeriler Selçuklu Hanedanı'nın İran'a gelmesi ile Türkleşmeye başlamışlardır. Ahmed Kesrevi, Kuzey Azerbaycan'ın aslında Albanya olduğunu söylüyor. Kesrevi'ye göre Aras Nehri'nden kuzeydeki ülke tarihin hiçbir döneminde Azerbaycan olarak adlandırılmamıştır. Bu ülkeye Azerbaycan adı Mehmed Emin Resulzade tarafından verilmiştir. Yazara göre asıl Azerbaycan, İran'ın içindeki İran Azerbaycanı'dır ve tarih boyunca işte bu toprak Azerbaycan olarak adlandırılmıştır.[2] Ahmed Kesrevi ayrıca "temiz dil" politikası fikrini, Farsçanın başta Arapça olmak üzere yabancı dilde olan sözlerden temizleme, hem de "temiz din" (dinin hurafeden ayrılması) görüşlerini ileri sürmüştür. Kesrevi, İran'ın en büyük sorununun dil, din ve etnik çeşitlilik olduğunu ileri sürmüştür. İran'daki ve tüm doğudaki duraklamanın nedeni toplumdaki çeşitliliktir. Kesrevi'ye göre büyük reformların sonuçsuz kalmasının temel nedeni toplumdaki çeşitlilik ve bölünmüşlüktür: «Ayrılıkları ortadan kaldırmalıyız. Din, dil ve bölgesel farklılıkları ortadan kaldırmalıyız. Bu ancak ulusal bilincin oluşması ile mümkündür. İran millî bilincini yaymalıyız.»[3] 1946 yılının mart ayında Ayetullah Borucerdi ve Ayetullah Sadr'ın (Ayetullah Musa Sadr'ın babası) fetvaları üzere Nevvab Safevi'nin başkanlığındaki İslam Fedaileri tarafından öldürülmüştür.

Yaşamı

Kesrevi, nesiller boyu imam olan bir ailede doğdu. Dedesinin Tebriz’de bir camisi bulunmaktaydı. Amcasının ölümünden sonra aileden başka imam çıkmadığı için caminin imamı aileden değildi ve dolayısıyla ailesinin arzusu imam olacak bir oğullarının olmasıydı. Kesrevi dünyaya geldiğinde kendi otobiyografisinde anlattığı gibi aile çok sevinmiş ve onun imam olması için kolları sıvamıştı. Otobiyografisinde kendi anılarında daha beş yaşındayken yaşıtlarıyla oynamasına izin verilmediğini ve saçlarının tıraş edildiğini yazmış. Kesrevi yirmi yaşında imam oldu. Kendi camisine döndü ama okul yıllarında meşrutiyet ile tanışmıştı ve yaptığı hareketler giydikleri ve vaaz vermeyi reddetmesi diğer mollaları kızdırmış ve vaazlarında onu eleştirmelerine neden olmuştu. Kesrevi bu sırada tüm Kur'anı ezberledi. Kesrevi defalarca adliye’de çeşitli görevlerde bulundu. Adliyeden çıktığı zamanlar da çoğu zaman avukatlık yaptı. 1927’de Rıza Şah Pehlevi’den sonra adliyeye girmesi istendiğinde imam kıyafetlerini çıkararak adliyede savcı görevini aldı. Yaşamı boyunca pek çok dili kısa sürede öğrendi. İmamlıktan sonra yaptığı ilk işlerden biri Tebriz Amerikan Kolejinde Arapça öğretmenliği idi. Kesrevi bu eğitmenlik süresinde Amerikalılardan İngilizceyi öğrendi. Aynı zamanda iki senede Ermeni arkadaşlarından Ermeniceyi öğrendi. Daha önce imamlık yıllarında kendisi evde çalışarak Esperantoyu öğrenmişti. Adliye görevleri ve daha öncesinde çeşitli yörelere yaptığı yolculuklarda mutlaka yörenin aksanı ve diliyle ilgili araştırmalar yapardı bir diğer ilgi alanı da İran'ın köy köy, şehir şehir yörelerinin isimlerini toplamaktı. O bir milliyetçiydi ve kitaplarından da bu kolayca anlaşılabilmektedir. Yaşamı boyunca arzuladığı şeylerin en büyüğü dinden hurafelerin silinmesiydi ve bunu hep açıkça dile getirirdi. Onun taraftarları onun yazıları ve düşünceleriyle Kesrevi tarikatını oluşturdular. Kesreviler her sene zararlı buldukları kitapları onu ilan ettiği bayramları olan kış mevsiminin ilk gününde yakarlar. Kesrevi bu bayramı kendisi ilan etmişti ve bu zararlı yayınları bahtsızlıkların başlangıcı olarak görüyordu. Onun tarikatının anlayışı klasik tarikat üsluplarından çok farklıdır. Onların temel hedefleri "dinden hurafelerin silinmesi"dir. Kasravi bu faaliyetlerinden dolayı 3 Mart 1946’da birçok aydın ve siyasetçinin de öldürülmesinde rol alan, İslam Fedaileri adındaki örgüt tarafından, Tahran Adliye Sarayında öldürüldü. Günümüzde İran'daki hakim rejimin ondan nefret etmesine ve kitaplarının İran'da yasaklı olmasına rağmen "18 Yıllık Azerbaycan Tarihi" adlı kitabı halen türünde tek ve en kapsamlı eser olduğu için İran üniversitelerinin ders programlarında yer almaktadır. Kesrevi'nin yandaşları ölümünden sonra (İran'dan kaçan İranlılar olarak) özellikle ABD'de Kesrevi fırkasını oluşturmuş durumdalar. Özellikle Şiiliğin içindeki hurafeleri sert bir dille eleştirip kanıta dayalı olarak reddeden Kesrevi'nin yandaşları -Kesreviler- en büyük ayinlerinden biri olarak her sene Nevruzdan önce özellikle dindeki hurafeleri kabartarak insanların beynini yıkamaya çalışılanların kitaplarını toplayıp çevrelerinde halka oluşturup yakmaktadırlar.

Eserleri

En önemlileri şunlardır:

  • Azerbaycan'ın 18 Yıllık Tarihi (Farsça: تاریخ هجده‌سالهٔ آذربایجان)
  • İran Meşrutiyet Tarihi (Farsça: تاریخ مشروطهٔ ایران)
  • Unutulmuş Krallar (Farsça: شهرياران گمنام)
  • Huzestan'ın 500 Yıllık Tarihi (Farsça: تاریخ پانصد سالهٔ خوزستان)
  • Aslan ve Güneş'in Tarihi (Farsça: تاریخچهٔ شیر وخورشید)
  • Şeyh Safi ve Soyu (Farsça: شیخ صفی و تبارش)
  • Azeri veya Azerbaycan'ın Kadim Dili (Farsça: آذری یا زبان باستان آذربایجان)
  • Varcavand Bonyad (Farsça: ورجاوند بنیاد)
  • Şiilik (Farsça: شيعيگرى)
  • Bahâîlik (Farsça: بهاييگرى)
  • Sûfîlik (Farsça: صوفيگرى)

Kaynakça

  1. ^ "Azərbaycan klassik ədəbiyyatında işlədilən adların və terminlərin şərhi". A.M. Babayev, Bakü, “Maarif”, 1993, sayfa. 87.
  2. ^ Əhməd Kəsrəvi, Azəri ya Zəban Bastane Azərbaycan, Tehran 1304
  3. ^ Əhməd Kəsrəvi, Tarix-i Moxtəsər, Pərçəm jurnalı, Tehran, 10 Əstən 1321

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Azerice</span> Azerbaycanın resmî dili olan Türk dili

Azerice, Azerbaycanca veya Azerbaycan Türkçesi, Türk dilleri dil ailesinin Oğuz grubu içerisinde yer alan ve bir Türk halkı olan Azerilerin ana dilini oluşturan dil. En çok konuşucusu İran Azerbaycanı'nda bulunan dil, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Rusya'ya bağlı özerk bir cumhuriyet olan Dağıstan'ın ise resmî dilleri arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Karamanoğulları Beyliği</span> Türk beyliği

Karamanoğulları Beyliği, Anadolu Selçuklu Devleti yıkılmadan önce Nureddin Bey tarafından temelleri atılan ve Kerimüddin Karaman Bey tarafından kurulan Larende merkezli beyliktir. Karamanoğlu Mehmet Bey, Türkçeyi beylik sınırları içerisinde konuşulacak dil ilan etmişti ancak zamanla beylikte Farsça resmî dil olmuştur. 13. yüzyılda Anadolu'daki en güçlü Türk beyliği kabul ediliyordu. Beylerinin Afşar boyuna veya Salur boyunun, Karamanlı oymağının, Begbölük uruğunun, Kallaklar tiresine bağlı olduğu belirtilmiştir. Beyliğin halk kitlesi ise çoğunlukla Salur ve Afşar boyuna bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Safevîler</span> 1501–1736 arasında İranda varlığını sürdürmüş devlet

Safevî İmparatorluğu, Safevîler veya Safevî Devleti, 1501 ve 1736 yılları arasında varlığını sürdürmüş, sıkça modern İran tarihinin başlangıcı olarak kabul edilen, İran tarihindeki en önemli hanedanlıklardan biri olan Türk kökenli Safevi Hanedanı tarafından yönetilmiş devlet. Bugünkü İran, Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Afganistan, Türkmenistan ve Türkiye'nin doğu kesiminde varlığını sürdürmüş, Şiî Onikiciliği resmî mezhep olarak kabul etmiş ve İran'ın varisi olduğu Safevî Hanedanı'nın devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed-i Hânî</span> Kürt edebiyatçı ve astronom

Ahmed-i Hani, 17. yüzyıl'da yaşamış Kürt edebiyatçı, astronom, şair, tarihçi ve İslam alimi.

<span class="mw-page-title-main">Safiyüddin Erdebilî</span> Safevî Hanedanına ismini veren kişi

Şeyh Safiyüddin İshak Erdebilî, Safevi Tarikatı'nın kurucusu olan mutasavvıf ve şair.

<span class="mw-page-title-main">İran İslam Devrimi</span> 1979 yılında İrandaki monarşinin yıkılıp İslam Cumhuriyetinin kurulmasıyla sonuçlanan devrim

İran Devrimi veya İslam Devrimi, 1979 yılında İran'ın Muhammed Rıza Pehlevi liderliğindeki bir monarşiden, Ayetullah Ruhullah Humeyni yönetiminde İslam hukuku ve Şiî mezhebi görüşlerini esas alan İslam Cumhuriyeti kurulmasına dönüşen popüler hareketin adıdır.

<span class="mw-page-title-main">Erdebil (eyalet)</span>

Erdebil Eyaleti,, İran'ın 31 eyaletinden birisidir.

<i>Velâyet-i Fakih yâ Hükûmet-i İslamî</i>

Velâyet-i Fakih veya Hükûmet-i İslamî, İranlı şii dini lider Ruhullah Humeyni tarafından teokratik islam devleti fikri üzerine yazılan ve 1970 yılında ilk baskısı yapılan bir kitaptır. Kitap Türkçeye "İslam Fıkhında Devlet" olarak çevrilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Alâeddin Atâ Melik Cüveynî</span> 13. yy.da yaşamış olan Fars asıllı Moğol tarihçi.

Alâeddin Atâ Melik Cüveynî, Farslı bir Moğol tarihçisi. Moğol İmparatorluğu hesabına Tarih-i Cihan Güşa ismindeki kitabı yazmıştır.

Azerice Kuzeybatı İran dillerine mensup olduğuna inanılan ölü dil. Dilin kalıntısı olarak aralarında türlü benzerliklerin olduğu saptanan Tatça, Talışça ve Zazaca ve lehçeleri gösterilmektedir. "Gerçek Azerice"yi Farsçanın bir lehçesi olarak kabul eden İran tarihçisi Ahmed Kesrevi gibi diğer bazı bilim adamları da Azerice adında geçmişte bir İran dilinin yaşamış olduğunu, ancak zamanla baskın unsur olan Türk dilinin Azericenin yerini aldığını savunmaktadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Ali Sistani</span>

Ali Sistani ya da dinî adıyla Büyük Ayetullah Seyyid Ali el-Hüseyni el-Sistani (Arapça: السيد علي الحسيني السيستاني, Farsça:سید علی حسینی سیستانی), Irak'ta yaşayan en önemli Şii dini liderdir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Cevad</span>

Ahmet Cevad, Azerbaycanlı şair, tercüman, AYB üyesi (1934), profesör (1933), Kuba Halk Eğitim Şubesi müdürü, Gence'de Azerbaycan Tarım Enstitüsü'nde Azerbaycan ve Rus dilleri kürsüsünde öğretmen, doçent, kürsü başkanı (1930-1933), Azerbaycan Devlet Yayınevi'nin çeviri bölümünde editör (1934), "Azerbaycanfilm" stüdyosunda belgesel filmler bölümünün müdürü (1935-1936), Azerbaycan Cumhuriyeti'nin resmi devlet marşının sözlerinin yazarı büyük şairimiz Ahmed Cevad'dır. Azerbaycan şiirinde yeni bir edebi okulun temelini atmıştır.

<span class="mw-page-title-main">İran Azerileri</span> İran Azerbaycanı Türkleri

İran Azerileri, Kuzey İran Azerileri, Güney Azerileri, Güney Azerbaycanlılar, İran Azerbaycanlıları ya da İran Türkleri;, İran'da Güney Azerbaycan denen ve Türkiye, Ermenistan ve Azerbaycan sınırına yakın bölgelerde yaşayan ve İran Türklerinin büyük çoğunluğunu oluşturan Azerilerdir. 70 milyon nüfuslu İran'ın üçte birinden fazlasını oluştururlar. İran'da Azeriler en büyük Türk grubudur ve Farsçadaki İran Türkleri adı öncelikle İran Azerileri için kullanılmaktadır. Tebriz, Erdebil, Zencan ve Urumiye bölgelerinde de yoğun olarak yaşayan Azerilerin başkent Tahran'daki nüfusları da oldukça yüksek ve Tahran pazarına büyük oranda Azeri tüccarlar hakimdir. Çok heterojen etno-linguistik grubun üyeleri olan Azeriler, çok farklı sosyoekonomik koşullar altında yaşamlarını sürdürür.

<span class="mw-page-title-main">Muhammed Bakır el-Hekim</span>

Büyük Ayetullah Muhammed Bakır El-Hekim Iraklı Taklit Mercii'dir. 1939'de Irak'ın Necef şehrinde dünyaya geldi. Irak İslam Devrimi Yüksek Konseyi'nin başkanıydı.

<span class="mw-page-title-main">Ebu'l-Kasım Hoyî</span>

Büyük Ayetullah Seyyid Ebu'l-Kasım Hoyî el-Musevi 19 Kasım 1899 - 8 Ağustos 1992) İranlı-Iraklı Şii bir merciydi. Hoyî, en etkili Şii alimlerden biri olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Musa es-Sadr</span>

Musa es-Sadr din adamı ve siyasetçidir. İran'ın Kum şehrinde Lübnanlı Şii El-Sadr ailesinin bir ferdi olarak dünyaya geldi. Babası Sadruddin Sadr ona Musa ismini verdi. Musa Sadr çocukluk ve gençlik yıllarını bu mahallede geçirdi. Dini eğitim ve akademik eğitimini tamamladıktan sonra siyasi hareketlerin içinde ve başında yer aldı. Lübnan İç Savaşında Emel ordusunun komutanlarındandı. Hayatta olup olmadığı bilinmemektedir.

İslami dini lider, bir cemaat, grup veya toplum içerisinde liderlik eden entelektüel, geleneksel, memuri, idari veya itikadi önder olan kişilerdir. İster Müslüman nüfus yoğunluklu ister gayrimüslim nüfus yoğunluklu olsun, Müslüman cemaatin bulunduğu ülkelerde ve toplumlarda lider olan bu kişiler, dini düzene sahip ülkelerde, laik düzene sahip Türkiye gibi ülkelerde olduğundan çok daha fazla geleneksel silsile ve düzen içerisinde bir liderlik görevi üstlenmektedirler.

Güney Azerbaycanca, Güney Azerbaycan Türkçesi, Güney Azerice veya İran Azericesi, Türk dillerinin Oğuz koluna bağlı, ağırlıklı olarak İran'ın Azerbaycan bölgesinde yaşayan İran Azerileri tarafından kullanılan bir değişke. Değişke, Azerice makrodilinin bir üyesi olarak ele alınır. İran'da konuşurları tarafından Türkçe olarak adlandırılır.

Azerilerin kökeni ya da Azerilerin etnogenezi, Tarihsel süreçte Doğu Transkafkasya ve İran Azerbaycanı coğrafyalarında, farklı etnik ve dilsel unsurlar temelinde gerçekleşmiş ve takrîben de MS 15 ve 16. yüzyıllarda tamamlanmış olan çağdaş Azeri halkının etno-dilsel oluşumunun asırlık sürecidir. Azerbaycan Türkleri, Anadolu Türklerinden sonra Türk halkları arasında en çok nüfusa sahip olan ikinci Türk dilli etnik gruptur.

Tahsin Yazıcı, Fars dili ve edebiyatı uzmanı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.