Agorafobi

Agorafobi
Delos, Yunanistan'daki Antik bir agora. Hastalığın adını aldığı yerlerden biri.
Uzmanlık	Psikiyatri
Belirtiler	Kişinin güvensiz olduğunu düşündüğü ortamlarda kaygının artması ve panik ataklar[1][2]
Komplikasyon	Depresyon, madde kullanım bozukluğu[1]
Süre	> 6 ay[1]
Nedenleri	Genetik ve çevresel faktörler[1]
Risk faktörü	Aile öyküsü, stresli olay[1]
Ayırıcı tanı	Ayrılma anksiyetesi, travma sonrası stres bozukluğu, majör depresif bozukluk[1]
Tedavi	Bilişsel davranışçı terapi[3]
Prognoz	Hastaların yarısında tedaviyle çözüm[4]
Sıklık	Yetişkinlerin %1.7'si[1]

Agorafobi (alan korkusu^[5]) kişinin kendini güvende hissettiği ortamlar dışında bulunması ile gelişen bir anksiyete bozukluğudur.^[1] Açık alanlardan, kalabalık yerlerden uzak durma, evde tek başına kalmak istememe gibi durumlar görülür.^[1] Dışarıya yalnız çıkmaktan korkar ve sosyal olmaktan kaçınır.^[1]

• Toplu taşıma ile seyahat etmek.
• Kalabalık caddelerde ve sokaklarda dolaşmak.
• Kuyrukta beklemek.
• Tiyatro, sinema, konser alanı gibi kalabalık alanlarda bulunmak.
• Büyük alışveriş merkezlerinde, kalabalık mağazalarda bulunmak.

Agorafobi, bireylerin onlar için yabancı olan ortamlarda veya kontrollerinin az olduğu durumlarda kaygı duymaları durumudur. Bu kaygının tetikleyicileri arasında geniş ve açık alanlar, kalabalık ortamlar (sosyal fobi ile ilişkiendirilebilir) veya yolculuklar (kısa mesafeler de olsa) yer alabilir. Agorafobiye her zaman olmasa da sıklıkla sosyal utanma korkusu da eşlik eder; agorafobi yaşayan kişi panik atak geçirmekten ve toplum içinde acınası görünmekten korkar. Çoğu zaman bu alanlardan uzak durmaya çalışırlar ve çoğu için kendi evleri olan aşina oldukları, kontrol edilebilir gördükleri bir alanın konforunda kalırlar.^[1]

Agorafobi aynı zamanda "bir ya da birden fazla kez panik atak geçirmiş kişilerde görülen, bazen dehşet verici olan bir korku" olarak da tanımlanmaktadır.^[6] Böyle durumlarda hasta daha önce o yerde panik atak geçirdiği için artık o yerden korkmaktadır. Tekrar panik atak geçirme korkusuyla hasta o yerlerden korkar veya oralara gitmekten kaçınır. Bazıları hastalar konfor alanlarının dışına çıkma korkusu çok büyük boyutlara ulaştığı için tıbbi acil durumlarda bile evlerinden çıkmayı reddedebilmektedir.^[7] Hastalar bazen daha önce panik atak geçirdikleri yerlerden kaçınmak için çok çaba sarf edebilmektedir. Agorafobi bu tanımıyla uzmanların panik bozukluğu teşhisi koyarken dikkate aldıkları bir semptomdur. Obsesif kompulsif bozukluk ve travma sonrası stres bozukluğu gibi rahatsızlıklar da agorafobiye neden olabilmektedir. Bireyi evinden çıkmaktan alıkoyan herhangi mantıksal temeli olmayan bir korku bu sendroma sebep olabilir.^[8] Agorafobiden muzdarip bireyler, evde yalnız kaldıklarında ya da ebeveyn veya eş gibi aynı evde yaşadıkları bazı bireylerin evden geçici olarak ayrıldığı durumlarda geçici ayrılık kaygısı bozukluğu yaşayabilirler. Bu gibi durumlar kaygıya, panik atağa veya aile ve arkadaşlardan uzaklaşma ihtiyacı hissetmeye neden olabilir.^[9][10] Agorafobisi olan insanlar bazen dışarıda uzun süreler beklemekten korkabilirler, bu belirtiye makrofobi denir.^[11]

Agorafobi hastaları, kontrolü kaybetmeten korktukları yerlere yolculuk yaparken panik atak yaşayabilir, yardım istemekte zorlanabilir veya utanç duyabilirler. Panik atak sırasında, epinefrin büyük miktarlarda salınır ve bu vücudun içgüdüsel savaş ya da kaç tepkisini tetikler. Panik atak genelde ani bir başlangıca sahiptir, 10 ila 15 dakika içinde maksimum seviyeye ulaşır ve nadiren 30 dakikadan uzun sürer.^[12] Panik atağın belirtileri kalp çarpıntısı, hızlı nabız, terleme, titreme, mide bulantısı, kusma, baş dönmesi, boğazda düğümlenme ve nefes darlığı şeklinde sıralanabilir. Birçok hasta ölüm korkusu, davranışların veya duyguların kontrolünü kaybetme korkusu yaşadığını belirtmektedir.^[12]

Agorafobinin genetik ve çevresel faktörlerin birleşimiyle ortaya çıktığı düşünülmektedir. Hastalık genelde aile içinde görülür; bir ebeveynin ölümü veya istismar gibi stresli ve travmatik olaylar da tetikleyici olabilmektedir.^[1]

Yapılan araştırmalar, agorafobi ile mekânsal yön bulma zorlukları arasında bir bağlantı ortaya koymuştur.^[13][14] Agorafobisi olmayan kişiler, vestibüler sistem, görsel sistem ve proprioseptif duyularından gelen bilgileri birleştirerek dengeyi koruyabilirler. Agorafobiklerin sayısı belirsiz bir kısmı zayıf vestibüler fonksiyona sahiptir ve sonuç olarak görsel veya dokunsal sinyallere daha fazla güvenirler. Görsel ipuçları seyrek olduğunda (geniş açık alanlarda olduğu gibi) veya bunaltıcı olduğunda (kalabalıklarda olduğu gibi) yönlerini kaybedebilirler.^[15] Aynı şekilde, eğimli veya düzensiz yüzeyler de kafalarını karıştırabilir.^[15]

Bir sanal gerçeklik çalışmasında agorafobisi olan denekler, değişen görsel-işitsel verilerin işlenmesinde agorafobisi olmayan deneklere kıyasla daha fazla bozulma deneyimlemiştir.^[16]

Sakinleştiricilerin ve benzodiazepinler gibi uyku haplarının kronik kullanımı agorafobinin başlangıcıyla ilişkilendirilmiştir.^[17] Benzodiazepin bağımlılığı sırasında agorafobi geliştirmiş olan 10 hastanın yaşadığı semptomlar, ilacın uzman kontrolüyle bırakılmasının ilk yılı içinde azalmıştır.^[18] Benzer şekilde, alkol kullanım bozuklukları agorafobili veya agorafobisiz panik bozukluk ile ilişkilidir; bu ilişkinin alkol tüketiminin uzun vadeli etkilerinin beyin kimyasında bir bozulmaya neden olmasından kaynaklanıyor olabileceği düşünülmektedir.^[19]

Bazı araştırmacılar^[20][21] agorafobiyi bir bağlanma eksikliği, yani güvenli bir temelden mekânsal ayrılıklara tahammül etme becerisinin geçici kaybı olarak açıklamıştır.^[22] Son zamanlarda yapılan ampirik araştırmalar da agorafobinin bağlanma ve mekânsal teorileri arasında bağlantı kurmuştur.^[23]

Sosyal bilimlerde, agorafobi araştırmalarında algılanan bir klinik ön yargı^[24] mevcuttur. Sosyal bilimlerin dalları, özellikle coğrafya, mekânsal bir olgu olarak düşünülebilecek şeylerle giderek daha fazla ilgilenmeye başlamıştır. Bu yaklaşımlardan biri agorafobinin gelişimini modernite ile ilişkilendirmektedir.^[25] Modernite içerisinde agorafobiye katkıda bulunduğu düşünülen faktörler arasında otomobillerin yaygınlaşması ve kentleşme yer almaktadır. Bunlar kamusal alanın genişlemesine ve özel alanın daralmasına yardımcı olmuş, böylece agorafobik bireylerin zihninde bir çatışmaya neden olmuştur.

Bir evrimsel psikoloji görüşü, panik atakların olmadığı daha sıra dışı birincil agorafobinin panik ataklı agorafobiden farklı bir mekanizmaya bağlı olabileceği yönündedir. Panik ataksız birincil agorafobi, bir zamanlar korunmasız, geniş, açık alanlardan kaçınmanın evrimsel olarak avantajlı olmasıyla açıklanan bir spesifik fobi olabilir. Panik ataklı agorafobi, panik atakların meydana geldiği durumlardan duyulan korku nedeniyle panik ataklara ikincil bir kaçınma tepkisi olabilir.^[26][27]

Sistematik duyarsızlaştırma panik bozukluğu ve agorafobisi olan hastaların çoğunda kalıcı rahatlama sağlayabilir. Maruz bırakma terapisinin amacı sadece panik atakların değil, rezidüel ve subklinik agorafobik kaçınmanın ortadan kalkması olmalıdır.^[28] Birçok hasta, güvenebilecekleri bir arkadaşları yanında olduğunda maruziyetle daha kolay başa çıkabilir.^[29][30] Bu yaklaşımda, tedavi edilen kişilerin anksiyete belirtileri azalana kadar anksiyete yaratan durumda kalmaları önerilmektedir, çünkü durumdan ayrılırlarsa fobik tepki azalmayacak ve hatta artabilecektir.^[30]

İlgili bir maruz bırakma tedavisi, hastaları korkulan durumlara veya nesnelere kademeli olarak maruz bırakan bir bilişsel davranışçı terapi yöntemi olan Latince: in vivo maruz bırakmadır.^[31] Bu tedavi, d = etki büyüklüğü ile büyük ölçüde etkili olmuştur. 0.78 ila d = 1.34 arasında değişmiş ve bu etkilerin zaman içinde arttığı gösterilerek tedavinin uzun vadeli etkinliğe sahip olduğu kanıtlanmıştır (tedaviden 12 ay sonrasına kadar).^[31]

İlaç tedavileriyle birlikte uygulanan psikolojik müdahaleler, genel olarak sadece BDT veya ilaç içeren tedavilerden daha etkili olmuştur. Daha ileri araştırmalar, grup BDT ile bireysel BDT arasında önemli bir etki farkı olmadığını göstermiştir.^[31]

Agorafobi tedavisinde Bilişsel yeniden yapılandırma yönteminin de yararlı olduğu kanıtlanmıştır. Bu tedavi, mantıksız, verimsiz inançların daha gerçekçi ve faydalı olanlarla değiştirilmesi amacıyla bir katılımcıya dianoetik bir tartışma yoluyla koçluk yapmayı içerir.^[]

Rahatlama teknikleri, anksiyete ve panik bozukluk semptomlarını durdurmak veya önlemek için kullanılabileceğinden, agorafobiklerin geliştirmesi için genellikle yararlı becerilerdir.^[32]

Videokonferans psikoterapisi, çeşitli rahatsızlıkların uzaktan tedavi edilmesinde kullanılan yeni bir yöntemdir.^[33] Geleneksel yüz yüze müdahalelere benzer şekilde, videokonferans yöntemi de BDT'yi uygulamak için kullanılabilir.^[34]

Sanal gerçeklik bilgisayar uyarımlı terapinin psikoz ve agorafobisi olan kişilerin dış ortamlardan kaçınmalarını yönetmelerine yardımcı olduğu öne sürülmüştür. Terapide, kullanıcı bir kulaklık takar ve sanal bir karakter psikolojik tavsiyeler verir ve simüle edilmiş ortamları (bir kafe veya işlek bir cadde gibi) keşfederken onlara rehberlik eder.^[35]

Diğer anksiyete bozukluklarındaki gibi agorafobi tedavisinde en sık kullanılan antidepresan ilaçlar çoğunlukla seçici serotonin geri alım inhibitörleridir(SSRI). Benzodiazepin, monoamin oksidaz inhibitörü ve trisiklik antidepresanlar da bazen agorafobi tedavisi için reçete edilir.^[36] Antidepresanların bazıları anksiyete önleyici etkileri açısından agorafobi tedavisinde etkilidir. Antidepresanlar, bir öz yardım olarak maruz bırakma veya bilişsel davranış terapisi ile birlikte kullanılmalıdır.^[30] Bazen agorafobinin en etkili tedavisi ilaç tedavisi ile BDT'nin beraber uygulanmasıdır.^[30]

Göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme (EMDR) agorafobi için olası bir tedavi olarak çalışılmış, ancak sonuçlar verimli olmamıştır.^[37] Bu nedenle, EMDR yalnızca bilişsel-davranışçı yaklaşımların etkisiz kaldığı veya travma sonrası agorafobinin geliştiği durumlarda önerilir.^[38]

Anksiyete bozukluğu olan birçok insan bir kendi kendine yardım veya destek grubu'na katılmaktan fayda görür (telefonla konferans görüşmesi yapan destek grupları veya çevrimiçi destek grupları özellikle tamamen eve bağlı bireyler için faydalıdır). Sorunları ve başarıları başkalarıyla paylaşmanın yanı sıra çeşitli kendi kendine yardım araçlarını paylaşmak bu gruplardaki yaygın faaliyetlerdir. Özellikle, stres yönetimi teknikleri ve çeşitli meditasyon uygulamaları ve görselleştirme teknikleri, anksiyete bozukluğu olan kişilerin kendilerini sakinleştirmelerine yardımcı olabilir ve terapinin etkilerini artırabilir, aynı şekilde başkalarına hizmet etmek de anksiyete sorunlarıyla birlikte gelen içe kapanma eğiliminden uzaklaşabilir. Ayrıca, ön bulgu aerobik egzersiz'in sakinleştirici bir etkiye sahip olabileceğini göstermektedir. Kafein, bazı yasadışı uyuşturucular ve hatta reçetesiz satılan bazı soğuk algınlığı ilaçları anksiyete bozukluklarının semptomlarını şiddetlendirebileceğinden, bunlardan kaçınılmalıdır.^[39]

Agorafobi kadınlarda erkeklere oranla yaklaşık iki kat daha sık görülür. Her yaşta ortaya çıkabilir ancak ergenlik ve erken yetişkinlik dönemlerinde çok daha yaygındır ve ortalamanın üzerinde zekaya sahip kişilerde daha sık görülür.^[40]

• Hikikomori
• Fobilerin listesi