Agoge

Agoge (Attika Yunancası: ἀγωγή,ya da ἀγωγά, Dor Yunancası: agōgá), Antik Yunanistan'da bir şehir devleti olan Sparta'da yönetici hanedanlar olan Agiad ve Eurypontid hanedanlarının ilk oğulları hariç olmak üzere bütün erkek Sparta vatandaşlarının görmesi zorunlu olan son derece sıkı ve disiplinli bir askeri eğitim düzeniydi. Eğitimler gizlilik, Sparta toplumuna sadakat eğitimi, askeri idman(örneğin fiziksel acılara karşı direnç), avcılık, dans, şarkı söyleme ve iletişim öğretilerini içeriyordu. Agoge kelimesi Antik Yunan'da eğitim anlamına geliyordu.^[1] Halk hikâyelerine göre Agoge ilk kez yarı mitolojik bir kişilik olan Spartalı kanun yapıcı Lycurgus tarafından Spartalılara sunulduğu söylense de asıl temellerinin MÖ 7. ve 6. yüzyıllarda atıldığı düşünülmektedir.^[2] Bu yüzyıllar Spartalıların erkek vatandaşlarını 7 yaşından 21 yaşlarına kadar eğittiği dönemlere denk gelir.

Sistemin oluşturulmasındaki hedef Sparta ordusunda hizmet etmek üzere fiziksel ve zihinsel olarak çok güçlü erkekler üretmekti. Bu sistem sayesinde Sparta erkekleri Sparta'nın çağrılarına uygun olmaya teşvik ediliyor, Sparta'ya hizmet ederken savaş alanında ölmenin bir Sparta erkeği için erişilebilecek en yüksek başarı olduğu fikri aşılanıyordu.^[2] Böylece bu adamlar "Sparta'nın Duvarları" olabiliyordu, çünkü Sparta bütün Yunan şehir devletleri arasında şehri çevreleyen bir savunma duvarı bulunmayan tek şehirdi. Bunun sebebi Lycurgus'un emriyle bütün duvarların yıkılmasıydı. Disiplin çok sıkıydı ve bütün erkekler en iyi olmaya teşvik ediliyorlardı. Agoge bütün Yunanistan'da oldukça saygın bir sistemdi ve pek çok Yunan şehir devletinden aristokratlar oğullarını Agoge'ye katılması için Sparta'ya göndermeye çalışıyordu. Spartalılar hangi genç erkeklerin eğitime kabul edileceği hususunda çok seçiciydi. Bu onur genellikle çok köklü bir soya sahip veya çok önemli ailelere veriliyordu.

Sparta'da bir erkek çocuğu doğduğunda şarapla güzelce yıkanıyordu, bunun o çocuğu daha güçlü kılacağına inanıyorlardı. Her yeni doğan, Sparta'nın ihtiyarlar meclisinin mensupları tarafından incelenir ve yaşamayı haketmek için yeterince sağlıklı ve güçlü olup olmadığına bakılırdı. Eğer bebek testi geçemezse, Apothetae adı verilen Taygetus Dağı'na yakın bir yere birkaç günlüğüne bırakılır, bu çileden sağ çıkıp çıkamayacağına bakılırdı. 7 yaşlarına geldiklerinde, Agoge'ye kaydedilirler, Paidonomos (Çocuk çobanı) adı verilen bir otoritenin iradesine girerlerdi. Bölgedeki adliye benzeri erkler eğitim hakkında Paidonomos'a tavsiyelerde bulunurlardı. Agoge üç kısımdan oluşuyordu: Paides (7-17 yaşları arası), Paidiskoi (17-19 yaşları arası) ve Hebontes(20-29 yaşları arası). "Sürü" denilen gruplarda yaşayan çocuklar, yaşlı bir adamın himayesindeydiler. Burada sadakatlerini aileleri yerine tamamen Sparta'ya vermeleri hususunda büyük teşvik görürlerdi. 12 yaşlarının başında kendilerine kırmızı bir pelerini giysi olarak verirler ve sadece yılda bir kez bunu değiştirirlerdi. Ayrıca gerekirse Hoplon isimli kalkanlarında uyumayı öğrenirlerdi. Ayrıca nehir kenarındaki şeker kamışlarından bıçak dahi kullanmadan kendilerine yatak yapmayı da öğrenirlerdi. Çocuklar bilerek az beslenir, böylece gerektiğinde yemeklerini başarılı bir şekilde çalmayı öğrenmeleri beklenirdi. Bunu yapmalarındaki amaçlarından biri de uzun, atletik yapılı askerler üreterek, şişman ve bodur olanlardan kaçınmaktı. Bu çile aynı zamanda gençleri açlığa ve kıtlığa da alıştırıyor, böylece sefere çıktıkları zaman yolda çekilmesi beklenen açlık ve kıtlığı askerlere bir problem yaratmamasının önünü açıyordu. Her ne kadar çalmaya teşvik edilseler de yakalandıklarında bol bol cezalandırılıyorlardı. Bu sistemden sadece yönetici hanedanlar Agiad ve Eurypontid ailelerinin varisleri hariç tutuluyordu. 18 yaşlarına geldiklerinde ordunun yedek kuvvetlerini oluşturmaya başlıyorlar, fakat eğitim sürüyordu. Ayrıca bazı gençler Kryptia adı verilen bir çeşit "Gizli Polis Teşkilatı"na alınıyordu. Bu teşkilat, Helot adı verilen Sparta'daki köle sınıfını kontrol altında tutmayı hedefliyor, onları izliyor ve gerekirse gelecekte sıkıntı yaratabilecek mensuplarına suikast düzenliyorlardı.Devlet her sonbaharda Helot'lara savaş ilan ediyordu, bu yüzden bu dönemde bir Helot'u öldürmek suç kabul edilmiyordu, hatta devlet için hizmet olarak görülüyordu. 20'li yaşlarına geldiklerinde gençler Sparta ordusunun tam bir mensubu oluyordu. Kışlalara yerleştirilerek Sparta'da ikamet ediyorlardı. Gençler, bu yaştan sonra bir Sparta vatandaşı olabilmek için birbirleriyle yarışmaya başlıyorlar ve bir kamu topluluğuna üye olabilmek için oylanıyorlardı. Oylama girmeye çalıştıkları kamu topluluğunda bulunanlarca yapılıyordu ve oybirliği sağlanmalıydı. Eğer genç reddedilirse, bir 10 yıl sonra tekrar oylanıyordu. Eğer yine reddedilirse, Sparta vatandaşı olamıyordu. Bir genç bir kez Sparta vatandaşı olunca, evlenmesine, oy kullanmasına ve memuriyet isteklerine izin veriliyordu.